Starożytne
państwo żydowskie istniejące z długimi przerwami na
Bliskim Wschodzie
(tereny dzisiejszego
Izraela
,
Autonomii Palestyńskiej
i
Jordanii
) od ok.
XVI wieku p.n.e.
do 66 roku p.n.e.
Początki narodu
Historia biblijna
Wybrane hipotetyczne trasy wyjścia Izraelitów z Egiptu
Według niektórych[] dzieje
Izraela
historyczne
i
religijne
to ta sama
historia
, którą opisuje
Biblia
. Wywodzą oni początki
Izraela
od momentu, gdy Bóg
Jahwe
zawarł przymierze z
Abrahamem
.
Nastąpiło to w 1851 p.n.e. Od tej pory, na znak przymierza z Bogiem, potomkowie Abrahama
obrzezują
napletek
swego ciała. Według
Biblii
Abrahamowi w wieku stu lat urodził się syn
Izaak
. Następnie, Izaakowi urodził się syn Jakub. I to właśnie
Jakubowi
Bóg zmienił imię na Izrael. Stąd wszyscy potomkowie Jakuba to właśnie naród
Izraela
. Jakubowi urodzili się synowie: Ruben, Symeon, Lewi, Juda, Dan, Neftali, Gad, Aser, Issachar, Zabulon, Józef, Beniamin. Jest to 12 pokoleń Izraela.
Według tradycyjnej chronologii biblijnej Jakub / Izrael przybył do
Egiptu
w 1660 p.n.e., a jego potomkowie nadal zamieszkiwali w tym kraju przez 215 lat. W kwietniu 1445 p.n.e.
Izraelczycy
wyszli z Egiptu i przez 40 lat wędrowali po pustyni. Prowadził ich
Mojżesz
, który był pośrednikiem przymierza
Zakonu
. W 1444 p.n.e. Bóg zawarł
przymierze Zakonu
z Izraelem. Według
Biblii
Żydzi
stali się narodem wybranym przez Boga.
Osiedlenie w Kanaanie
Historia
narodu
Izraela
rozpoczyna się w momencie, gdy w krainie
Kanaan
nad
Morzem Śródziemnym
osiedliły się koczownicze plemiona
Izraelitów
, z których co najmniej część przybyła z
Egiptu
pod wodzą
Mojżesza
. Miało to miejsce w II poł.
XIII wieku p.n.e.
Okres sędziów
Podział Kanaanu pomiędzy 12 plemion Izraela.
Prawdopodobnie ok. 1405 p.n.e., jednak niektórzy historycy podają datę 1200 p.n.e.[1] Izraelici weszli do ziemi
Kanaan
, co miało miejsce na wschód od rzeki
Jordan
. Główna faza podboju Kanaanu trwała przez 6 lat (do ok. 1399 p.n.e.). Następnie podzielono ziemię pomiędzy wszystkie 12 plemion Izraela.
W następnych latach nad narodem
Izraela
sądy wykonywali sędziowie. Była to
teokracja
, a jednocześnie najwcześniejsza
demokracja
, w której lud wybierał spomiędzy siebie zwierzchników (setnicy, autosiukanowie, babilończycy, ciperkowie). Sędziowie nad Izraelem:
Jozue
,
Otniel
,
Ehud
,
Debora
,
Barak
,
Gedeon
,
Abimelek
(został on obwołany królem),
Tola
,
Jair
,
Jefte
,
Szamgar
,
Ibsan
,
Elon
,
Abdon
,
Samson
,
Heli
i
Samuel
.
Niezależnym świadectwem obecności Izraelitów w
Palestynie
w XIII wieku p.n.e. jest staroegipska inskrypcja znana jako
Stela Merenptaha
.
Zjednoczone królestwo Izraela
Plemiona te ok.
1030 p.n.e.
, zagrożone przez
Filistynów
zjednoczyły się, tworząc państwo, którego pierwszym
królem
został
Saul
. Tak powstało
Zjednoczone królestwo Izraela
. Za panowania drugiego,
Dawida
(ok.
1006 p.n.e.
-
970 p.n.e.
), Izraelici podporządkowali sobie zbrojnie inne plemiona zamieszkujące tereny
Kanaanu
(
Filistynów
,
Moabitów
i
Aramejczyków
), podbili znaczne terytoria na północy i południu oraz zdobyli
Jerozolimę
, ustanawiając ją swą państwową i religijną
stolicą
.
Syn Dawida,
Salomon
(ok.
971 p.n.e.
-
931 p.n.e.
), sprawował władzę w okresie pokoju i zajął się administracyjnym, gospodarczym oraz prawnym umocnieniem swego państwa. Zadbał o rozwój
rolnictwa
, wydobycia
miedzi
, budowę dróg i floty handlowej. Za jego panowania powstała w
Jerozolimie
wielka
Świątynia
. Wyniósł on Królestwo Izraela do szczytu powodzenia w wielu dziedzinach.
Po śmierci Salomona nastąpiło podzielenie królestwa na dwa oddzielne: na południowe
królestwo Judy
(dwa pokolenia) i północne
królestwo Izraela
(dziesięć zbuntowanych pokoleń pod wodzą
Jeroboama I
).
Okres podzielonej monarchii
Królestwa Izraela i Judy, choć wyrastały z tego samego pnia, rozwijały się oddzielnie i w innych kierunkach. Ich relacje układały się różnie – od przyjaznych stosunków w okresie panowania Omrydów w Izraelu, po otwarte wojny.
Królestwo Izraela było wewnętrznie niestabilne, królowie do władzy dochodzili niejedokrotnie w wyniku zamachu stanu. Życie religijne koncentrowało się wokół schizmatyckich sanktuariów w
Betel
i
Dan
. Silne były religijne i kulturowe wpływy obce, np. fenickie, co było przyczyną działalności proroków. Izrael toczył liczne wojny z sąsiadami, np.
Aramem-Damaszkiem
. Pod koniec swego istnienia królestwo popadło w zależność od Asyrii, by wreszcie zostać całkowicie podbite przez Asyryjczyków w 722 p.n.e.
Królestwo Judy było mniejsze i biedniejsze, jednak bardziej stabilne, władza pozostawała w ręku potomków Dawida. Życie religijne koncentrowało się wokół Świątyni Jerozolimskiej, wpływy religii obcych były obecne, jednak w mniejszym stopniu niż na północy. Przez długi czas państwo cieszyło się pokojem. Nie zostało podbite przez Asyrię, jednak przez pewien czas, zwłaszcza w okresie panowania
Manassesa
, było jej podporządkowane. W ostatnim okresie istnienia było areną rywalizacji
Egiptu
i
Babilonii
o wpływy. W 586 p.n.e. zostało podbite przez armię babilońskiego władcy
Nabuchodonozora III
.
Pod panowaniem Asyrii
Rozwój terytorialny imperium Asyryjskiego na przestrzeni dziejów
W
732 p.n.e.
Królestwo Izraela zostało uzależnione, a w roku
722 p.n.e.
zajęte przez
Asyrię
.
Po jednym z
żydowskich
buntów ludności
Asyryjczycy
najechali na Królestwo Izraela. Po stłumieniu buntu,
Asyryjczycy
uprowadzili większość mieszkańców kraju, a na ich miejsce osiedlili ludność z
Babilonii
, co dało początek
Samarytanom
.
Było to pierwsze rozproszenie Izraela, w którym dziesięć pokoleń zostało uprowadzonych do
Asyrii
[2].
Pod panowaniem Babilonii
Po upadku
Asyrii
w
609 p.n.e.
Królestwa Judy zostało opanowane przez wojska egipskie
faraona
Necho II, a następnie w
586 p.n.e.
zajęte przez króla
Babilonu
,
Nabuchodonozora II
.
Jerozolima
została w
586 p.n.e.
zniszczona,
Świątynia
zburzona, a ludność uprowadzona w niewolę do
Babilonii
.
Powrót
Izraelitów
do swojej ojczyzny był możliwy dopiero po
538 p.n.e.
, za zgodą
perskiego
króla
Cyrusa
, który podbił
Babilon
. Juda jako prowincja Jehud uzyskała częściową
autonomię
. W latach 520-515 p.n.e. wzniesiono w
Jerozolimie
Drugą
Świątynię
[3][4].
Pod władzą Greków
Imperium Aleksandra Macedońskiego.
W
332 p.n.e.
wojska
macedońsko-greckie
Aleksandra Macedońskiego
podbiły
Judeę
, która poddała się bez walki. Juda weszła w skład prowincji nazwanej Syrią Dolną, czyli Celesyrią. Stolicą prowincji zostało miasto
Samaria
. W ramach Celesyrii Juda była autonomiczną eparchią ze stolicą w
Jerozolimie
. To
Grecy
zmienili nazwę Judy na
Judeę
.
Po śmierci
Aleksandra Macedońskiego
Judea
znalazła się pod władzą
Ptolemeuszy
, którzy rozpoczęli wojny z
Seleucydami
o te ziemie. W
198 p.n.e.
Judea znalazła się pod panowaniem
Seleucydów
.
Powstanie Machabeuszów
W
167 p.n.e.
seleucydzki
władca (król
Antioch IV Epifanes
) postanowił przymusowo zhellenizować opornych
Żydów
i zastąpił prawo
mozaistyczne
greckim prawem świeckim. Dekretem królewskim zakazano obrzezania, święcenia
szabatów
i obchodzenia
świąt
. We wszystkich miastach
Judei
wzniesiono posągi bogów greckich i nakazano pod karą śmierci oddawać im cześć. Znalezione zwoje
Tory
były palone.
Świątynię
w
Jerozolimie
poświęcono
Zeusowi
Olimpijskiemu. Na ołtarzu zabito w ofierze świnię, a następnie wystawiono posąg Zeusa, któremu nakazano składać ofiary. W odpowiedzi w
166 p.n.e.
wybuchło
powstanie Machabeuszy
.
Państwo Machabeuszy
W
152 p.n.e.
Syria
zawarła porozumienie z
Machabeuszami
, przyznając
Żydom
w
Judei
znaczne przywileje. Powstało
Państwo Machabeuszy
, które było rozrywane wewnętrznymi sporami i walkami zwalczających się stronnictw. W przebieg tych walk włączyli się
Rzymianie
, kładąc kres niepodległości
Judei
.
Rzymska dominacja
W
63 p.n.e.
Judea
została zajęta przez wojska
rzymskie
. Rzymianie pomniejszyli obszar prowincji i podporządkowali kontroli
prefekta
Syrii. Pomimo to,
Żydzi
otrzymali dużą wolność w sprawach wewnętrznych w
Judei
i w
37 p.n.e.
Senat Rzymski
uznał
Heroda
za legalnego króla
Judei
.
Herod rozwinął gospodarkę kraju, rozbudował
Jerozolimę
, przebudował całkowicie i znacznie powiększył
Świątynię Jerozolimską
tak, że odtąd zwana była Świątynią Heroda.
Po śmierci Heroda, Judea została rozerwana przez wojnę domową i władza w
Judei
stopniowo przechodziła w ręce rzymskich namiestników.
W
6
roku Rzymianie stłumili żydowskie powstanie w
Judei
i oficjalnie wcielili ją w skład rzymskiej prowincji Syrii.
Powstania żydowskie
W
66
roku wybuchło żydowskie
powstanie przeciwko panowaniu rzymskiemu
w
Judei
. Walki przybrały rozmiary totalnej wojny. Oblężona
Jerozolima
padła 11 września
70
roku. Miasto zostało zburzone, a
Świątynia Jerozolimska
spalona.
Cesarz
Wespazjan
ogłosił
Judeę
swoją własnością prywatną i nakazał rzymskim urzędnikom rozprzedać ją małymi działkami. Na wiosnę
73
roku upadła ostatnia żydowska twierdza
Masada
, w której samobójstwo popełniło 960 Żydów.
W
132
roku wybuchło kolejne
powstanie żydowskie
, na czele którego stanął
Szymon Bar-Kochba
. W
135
roku Rzymianie zdobyli
Jerozolimę
, a Wzgórze
Świątynne
zaorali. Stanęła tam świątynia
Jowisza
i posąg
Hadriana
. Miasto nazwano Colonia Aelia Capitolina i uczyniono z niej kolonię dla wysłużonych żołnierzy syryjskich i fenickich.
Judea
opustoszała. Zakazano praktyk
judaizmu
. Nazwę kraju zmieniono z
Judei
na
Syria Palestina
(Syria Palestyńska, czyli filistyńska).
Za
Antoninusa Piusa
, w
197
i
351
-
352
w
Palestynie
wybuchły kolejne powstania żydowskie. Zostały jednak bardzo szybko stłumione.
Przypisy
Bibliografia
- Starożytny Izrael. Od Abrahama do zburzenia świątyni jerozolimskiej przez Rzymian, praca zbiorowa pod red. Hershela Shanksa, Vocatio, Warszawa 2007, ()
- Andre Lemaire: Dzieje biblijnego Izraela, Wydawnictwo Nauk. UAM, Wyd. 2, Poznań 2002 ()
- John Bright: Historia Izraela, Pax-Volumen, Warszawa 1994 () i ()
- Michael Grant: Dzieje dawnego Izraela, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1991 ().
- William W. Albright: Archeologia Palestyny, Warszawa 1964
- G. Ricotii: Dzieje Izraela, Warszawa 1956
Zobacz też