Nałęcz (herb szlachecki)
Nałęcz (herb szlachecki)Nałęcz | | Nałęcz |
| Alternatywne nazwy | Choczennica, Łęczuch, Nalancz, Nalencz, Nałęczyta, Nałonie,
Pomłość
, Toczennica | Pierwsza wzmianka |
1293
(pieczęć),
1398
(zapis) |
Herbowni
| AAbram, Andrzejewski, Andrzejowski. BBabecki, Baczkowski, Badoracki, Baranowski, Batycki, Bączkowski, Bąklewski, Beklewski, Bendoński, Benglewski, Benklewski, Berski, Berzbortkiewicz, Bethune, Będoński, Bęklewski, Białłyszewski, Białowieski, Bielakowski, Bielański, Bielejewski, Bierwecki, Bierzwięcki, Bierżewicki, Bierżewski, Blanday, Błażejewicz, Błędostowski, Błędowski, Błogowski, Błoniewski, Błoniowski, Błoński, Bobolecki, Bobolicki, Bobrowski, Bocianowski, Bodzisławski, Bogdaszewski, Boguchwał, Bohdaszewski, Bojarski, Bolochowiec, Bołchowiec, Bołkoński, Bołochowiec, Bonczakowski, Bonisko, Boniuszko, Borkowski, Borodziński, Borsa, Borsza, Borszowicz, Bortkiewicz, Bortkowicz, Bortkowski, Borzestowski, Borzkowski, Boszkowski, Bratkowski, Brodzki, Brudzewski, Bryndzanacki, Brzański, Brzozdowski, Buczek, Buczko, Bukojemski, Buza, Bużański, Bzowski. CCal, Ciborski, Charbicki, Chawejłowicz, Chełmicki, Chełmiński, Cherubinowicz, Chinowski, Chlebicki, Chłembowski, Chłębowski, Chłopecki, Chmar, Chmara, Chmiel, Chodakowski, Chomiąski, Chomięcki, Chrepkowicz, Chwalibogowski, Chwat, Chynowski, Cichocki, Ciechanowicz, Ciechocki, Ciechowski, Ciepieński, Ciepiński, Conradi, Cwiklicz, Czasoński, Czech, Czeperowski, Czepiński, Czerniewicz, Czołpiński. ĆĆmachowski, Ćwikliński. DDahlke, Dalkiewicz, Darowski, Dawrowski, Dąbrowski, Debrzyński, Derszniak, Dersztorff, Ditrich, Dłuski, Dmowski, Dobaczewski, Dobrogost, Dobrosławski, Dobrowolski, Dobrzyński, Dołągowski, Dołongowski, Domasławski, Domasłowski, Domaszewski, Domosławski, Domysławski, Donajewski, Donajski, Dorohanicki, Dowgiał, Dowolg, Dowolgo, Drochiński, Drociński, Drohiciński, Drohiczański, Drohiczyński, Drohiński, Droyczewski, Drużbicki, Drużbiński, Drzewiecki, Dubieniecki, Duszyński, Dworczyński, Dwornicki, Dwornik, Dybczyński, Dybowski, Dybrzyński, Dylądowski, Dylągowski, Dylengowski, Dylkiewicz, Dzbański, Dzbeński, Dzbiński, Dziećmiarowski, Dzierżykraj, Dziewierzewski, Dziewoński, Dzułay, Dzwonowski, Dżugay, Dżułat, Dżułay. EEńko. FFalcz, Felner, Felnerowicz, Filicki, Filipecki, Fortuna. GGajewski, Gartkiewicz, Garwoliński, Gasperowicz, Gawarecki, Gawin, Gawłowski, Gembicki, Gębicki, Gigański, Gilbaszewski, Gimbut, Gimbutowicz, Ginalski, Ginbut, Giżycki, Gliszczyński, Gładki, Głowacz, Głuchowski, Głuzicki, Gnuszyński, Goleszewski, Golian, Golikowski, Goloszewski, Gołębski, Gołoszewski, Gorawski, Gorski, Gorzeński, Gorzycki, Gorzyński, Gosławski, Gostomski, Goszczyński, Gowarecki, Gozdzikowski, Gożewski, Górecki, Górka, Górski, Grabski, Graff, Grąbczewski, Grochala, Grocholski, Grochowalski, Grochowolski, Grodzicki, Grodziecki, Grodziński, Grot, Grzejewski, Grzymisławski, Gulczewski, Gurski. HHanowiecki, Herstopski, Hersztopski, Hłodki, Holibowski, Horaszkiewicz, Horoszkiewicz, Horoszowski, Horski, Horyszewski, Horyszowski, Horztopski, Howryłowski, Hoztopski, Hryniewicz, Hulewicz, Huściłło, Huściło. IIdzelewicz, Idzellewicz, Idzikowski, Ilikowski, Iłłowiecki, Iłowicki, Iłowiecki, Imbir, Imbram, Imbramowicz, Imram. JJabłonowski, Jakusz, Jałomowicz[2], Jałowicki, Jałowiecki, Jamont, Jamontt, Janczewski, Janicki, Janowski, Januszewicz, Jarczewski, Jarczowski, Jargocki, Jargoski, Jarzymski, Jasielski, Jasieński, Jawecki, Jawiecki, Jeleniewski, Jeleński, Jeliński, Jełowicz, Jeńkowicz, Jezierski, Jeżewski, Jeżowski, Jędrychowski, Jędrzejewski, Jędrzejowski, Jędrzychowski, Jędrzyjewski, Jędrzyjowski, Jocher, Jodkowski, Jodłowski, Jotkowski, Juckiewicz, Judkowski. KKaczan, Kaczanowski, Kaczkowski, Kaczyński, Kagan, Kaliński, Kaliszewski, Kaliszkowski, Kalitowski, Kalitwiński, Kamieński, Kampiery, Kaniewiecki, Kaniewski, Kaniowski, Karczewski, Kardaszewski, Karkuszka, Karkuszko, Karłowicz, Karpowicz, Karpowski, Kasinowski, Kawałowski, Kazanecki, Kazański, Każdajlewicz, Kąsinowski, Kembłowski, Kębłowski, Kędzierski, Kęsicki, Kęszycki, Kibeleński, Kielbicki, Kiełbasa, Kietułk, Kissiński, Kiszewski, Klonowski, Kłobicki, Kłobocki, Kłokocki, Kłokowski, Kłonowski, Kobelecki, Kobelnicki, Kobierzycki, Kobylnicki, Kobyłecki, Kocieło, Koczan, Koczanowicz, Koczanowski, Koleński, Koliński, Komornicki, Komorowski, Koniewski, Konradi, Konrady, Kopczyński, Korkuć, Kormanowicz, Koroza, Korycieński, Korzanowicz, Korzenicki, Korzeniecki, Korzeniewski, Korzeniowski, Korzeń, Korzyniewski, Kosinowski, Kostecki, Koszczyński, Kozłowski, Koźmian, Kraskowski, Krasowski, Krassowski, Kraszkowski, Krazan, Krempski, Krępski, Kruchowski, Kruszkowski, Kublewski, Kucewicz, Kuczan, Kulikowski, Kulinkowski, Kunowski, Kupraszewicz, Kurkuć, Kuszycki, Kwaśniewski, Kwiatkowski, Kwieciński. LLaband, Labanda, Lachowski, Laszowski, Lauterbach, Lazański, Lebiedziejewski, Ledzeński, Lekczyński, Leński, Lesenko, Lesicki, Lesiecki, Leszczkowski, Leszczyński, Leszkiewicz, Lewandowski, Lewicki, Lewiecki, Lezeński, Leziński, Leźnicki, Leżański, Leżeński, Leżnicki, Leżyński, Lęcki, Lędzki, Lipka, Lippi, Lisieński, Lisowski, Liszak, Lubieński, Lubiński, Lubsiński, Ludicki, Ludzicki, Ludziski, Lwowski. ŁŁagiewnicki, Łakieński, Łakiński, Łakucewicz, Łaszewski, Łaszowski, Łaściszewski, Ławicki, Ławiecki, Łazański, Łażyński, Łączyński, Łąka, Łąkowski, Łążyński, Łekieński, Łęcki, Łędzki, Łękiński, Łękowski, Łokucewicz, Łomnicki, Łoniecki, Łoniewski, Łopacieński, Łopaciński, Łowecki, Łowęcki, Łowicki, Łowiecki, Łowiński, Łubkowski, Łubowski, Łukomski, Łust, Łusta, Łuszczewski, Łuszczowski. MMaciurkowski, Mackiewicz, Majewski, Malicki, Malicz, Maliski, Malski,
Małachowski
, Małyski, Manikowski, Mańkowski, Marcinkiewicz, Marcinkowski, Markowski, Masłowski, Mazurowski, Meszyński, Męszyński, Michalecki, Michalicki, Mickiewicz, Mićkiewicz, Mierzyński, Miesłowicki, Mieszyński, Milanowski, Milkiewicz, Miłachowski, Mitraszewski, Mniski, Modlski, Mogniński, Molski, Monczyński, Montrym, Morawicki, Moszczenicki,
Moszczeński
, Moszczyński, Moszeński,
Moszyński
, Mrocki, Mroczkowski, Mrozowski, Mściwojewski, Mściwujewski, Mukiewicz, Mulewski, Muszyński, Mysłowski. NNakielski, Nalaskowski, Nałęcz, Napachański, Napachowski, Nasadowski, Nicki, Niedziałkowski, Niemierza, Niemira, Niemirowicz, Niemiryc, Niemirycz, Niemirzyc, Nienałtowski, Nienieński, Nieniewski, Nieniński, Niepokojczycki, Niesiołowski, Niesłuchowski, Nieświastowski, Nieświatowski, Niewiejski, Niewiński, Ninieński, Niniewski, Niwiński, Nojewski, Norejkowicz, Nosadowski, Nowodworski, Nowokuński, Nowopolski, Nowosielecki, Nowosielski. OObiezierski, Objezierski, Obolewicz, Oborowski, Oborski, Obrzycki, Ochmanowicz, Odachowski, Odechowski, Odrzywolski, Okoński, Okuliński, Okuński, Olkiewicz, Orchowski, Orochowski, Oryszowski, Osiński,
Ostropolski
,
Ostroróg
, Ostrowski, Oszczonowski, Ośmiałowski, Ośniałowski, Ożarowski. PPadarzewski, Padaszewski, Palenowski, Pancerski, Papuskowski, Parczewski, Parol, Parskliński, Parszchliński, Parszewski, Parul, Parzkliński, Paszkiewicz, Pawłowski, Perowski, Petraszkiewicz, Petrykowski, Pęcherzewski, Pęchorzewski, Piasecki, Piegłowski, Piergowski, Pierski, Pietraszkiewicz, Pietraszko, Pietrusiński, Pigłowski, Pilawski, Pilichowski, Piorowski, Piotrowicz, Piotrowin, Pirgocki, Pirogowski, Pirski, Piruski, Pniewski, Pniowski, Podkocki, Podlecki, Podleski, Podłęcki, Podolak, Podolski, Poklękowski, Polaski, Poleński, Poluchowicz, Połaski, Poławski, Połazki, Popiel, Popielski, Popowski, Poradziński, Porzyński, Post, Posth, Potarzycki, Prusimski, Pruszyński, Przedwieczorski, Przedzyński, Przetecki, Przetocki, Przewoski, Przewóski, Przewuski, Przędzielski, Przędzyński, Przyborowski, Przyborów, Przybysławski, Przyłęcki, Przywieczerzyński, Pulnarowicz, Pułczyński, Putkowski, Pycz, Pyczyński. RRaczyński, Radaczyński, Radzicki, Ragowski, Rajewski, Ramatowski, Regacki, Regmont, Regmunt, Rogajski, Rogalski, Rogaski, Rogiński, Rokitnicki, Rokszycki, Rostworowski, Rozwarowski, Rucieński, Ruciński, Rudnicki, Rudziewicz, Rulikowski, Rumbo, Rumbowicz, Rumowski, Runowski, Rusian, Rusiłowicz, Russian, Russyan, Rychłowski. SSachno, Sachnowski, Sadokierski, Sadomski,
Sadowski
, Sadzyński, Samacki, Sarbski, Sempelborski, Sernicki, Setnicki, Sędywój, Sępiński, Sianożęcki, Siedlecki, Sieprawski, Sierakowski, Sieroszewski, Sierszewski, Sierzchowski, Sietnicki, Sirochowski, Sitański, Sitnicki, Skaławski, Skałecki, Skałocki, Skałowski, Skaryszewski, Skomorowski, Skoś, Skórski, Skrobaczewski, Skubaczewski, Skubaszewski, Sławieński, Sławiński, Słonkowski, Sobieszczański, Sobocki, Socha, Sokolnicki, Sosnowski, Soszyński, Sozański, Sożański, Stadnikiewicz, Staniszewski, Stanowski, Stańczyk, Starczewski, Starogrodzki, Starorypiński, Stasiewicz, Stawiarski, Stempniewicz, Stromiło, Strumiłło, Strumiłowski, Struś-Kamyszkowski, Sudmont, Sulicki, Suradowski, Suski, Suyski, Swarczewski, Swaryczewski, Swaryszewski, Swaryszowski, Swarzyszewski, Sypkowski, Szadokierski, Szadokretski, Szamota, Szamotulski, Szamotuła, Szarogrodzki, Szczekocki, Szczukocki, Szemborski, Szepetowski, Szlagowski, Szubiński, Szujski, Szuyski, Szwaryszowski, Szwarzyszowski, Szyberna, Szymberski, Szymborski, Szymbowski, Szyprowski. ŚŚlęski, Śmietanka, Śnieszek, Śnieszko, Świdwa, Świeprawski. TTaplicki, Tarajewski, Tarnawski, Tarnowski, Tessarowski, Tholibowski, Timiński, Tłukomski, Tokbowski, Tolbowski, Tolibowski, Tomasz, Tomkiewicz, Topalski, Toplicki, Topolski, Trawiński, Trzebicki, Trzeyeński, Trzyeński, Tulibowski, Tupalski, Tupolski, Tuskiewicz, Tuszyński, Tymiński, Tynicki, Tyrzyński. UUdanowski, Udowicz, Udrycki, Udrzycki, Udzielski, Uhrynowski, Uszak. WWakulewicz, Wardęski, Warszowski, Watkiewicz, Watkowski, Wąsowski, Wąssowski, Wątkiewicz, Wątkowski, Westchowski, Węgier, Wielądka, Wielądko, Wielątkowski, Wielżyno, Wielżyński, Wiencewicz, Wienicki, Wieniecki, Wiennicki, Wierszowski, Wierzbicki, Wierzbiński, Wierzbowski, Wierzchaczewski, Wierzuchowski, Wikowski, Wilga, Wilk, Wilkczycki, Wilkowski, Wilksicki, Wilksycki, Wilkszycki, Wilżyński, Winiecki, Winnicki, Wir, Wisłogórski, Wisłogurski, Witowski, Włyński, Wodecki, Wojchowski, Wojciechowski, Wojnicz, Wojniesławski, Wojno, Wojnowicz, Wojnowski, Wojsławski, Wolański, Wolski, Wołucki, Wołudzki, Woyno, Wójcikowski, Wstowski, Wujcikowski, Wysocki. ZZabicki, Zagajewski, Zajączkowski, Zaklikowski, Zakrzewski, Zanszyk, Zarczycki, Zarczyński, Zarszyniski, Zarszyński, Zasułtowski, Zbański, Zbąski, Zborzeński, Zdanowski, Zgliczyński, Złotopolski, Zorawski, Zrzylski, Zygmuntowicz. ŻŻabicki, Żarcicki, Żarczyński, Żebrowski, Żołądkiewicz, Żołądkowski, Żołątkowski, Żołędkowski, Żorawski, Żórawski, Żurawski, Żwanowski, Żydowski. | Miasta |
Czarnków
,
Ostroróg
| Gminy |
Babiak
,
Odrzywół
|
Nałęcz (Choczennica, Łęczuch, Nalancz, Nalencz, Nałęczyta, Nałonie,
Pomłość
, Toczennica, Toczenica) —
polski
herb szlachecki
, związany z
zawołaniami
Nałęcz i Nałęcz Jezioro. Jeden z najstarszych herbów polskich – zachował się na pieczęci z
1293
, zaś
legendy herbowe
umieszczają jego początek w czasach pierwszych
Piastów
. Występował głównie w gnieździe rodu
Nałęczy
–
Wielkopolsce
[3]. Spośród ponad 900 rodów używających Nałęcza (
Tadeusz Gajl
podaje 932 nazwiska), największe znaczenie uzyskali
Małachowscy
,
Ostrorogowie
,
Raczyńscy
i
Czarnkowscy
(Czarnkowscy używali
odmiany
herbu,
Nałęcz III
, ale ukształtowała się ona na wzór pierwotnych wersji podstawowego Nałęcza, szczegóły niżej). Wysoki status tych rodów został potwierdzony nadaniem tytułów hrabiowskich i stosownych odmian w herbach (patrz sekcja
odmiany, alternatywne wizerunki i wersje utytułowane
). Opis herbu Opisy historyczne
Jan Długosz
blazonuje
herb następująco[4]: | Nalancz, fasciam albam in circulum in superiori parte, et in medio in iuncturam constrictam et contortam et in fine retortam, in campo rubeo portat. |
Co w przekładzie daje: | Nałęcz, wiązka biała, w najwyższej części kolista, i na środku złączona ściśle i wywinięta i na koniec odwrócona, jest w polu czerwonym. |
Kasper Niesiecki
podaje dodatkowo opis klejnotu[5]: | Pospoliciej jednak go takim kształtem u nas w Polszcze zażywają, że kładą białą bindę w koło zawiązaną, w polu czerwonym. Na hełmie panna między jelenimi rogami tak, że się jednego jedną ręką, drugą drugiego trzyma, głowa u niej zawiązana, że nadwiązania końce z obu stron głowy widać. |
Opis współczesnyOpis stworzony według zasad współczesnego blazonowania wygląda następująco: W polu czerwonym
pomłość
lub
nałęczka
(Pomłość występowała w średniowiecznych przedstawieniach herbu[6]) srebrna. W
klejnocie
, pomiędzy rogami jelenia – panna w sukni czerwonej, z włosami rozpuszczonymi, złotymi, spowitymi nałęczką srebrną. Dziewczyna trzyma się oburącz rogów.
Labry
zdobiące herb są czerwone podbite srebrem. Wizerunek taki ukształtował się najwcześniej w XVII wieku, wcześniej godło i klejnot podlegały kilku przemianom. Więcej informacji w sekcji poniżej. Najwcześniejsze wzmianki Najwcześniejsze przedstawienia i ewolucja wizerunkuPrzedstawienia herbu Nałęcz na przestrzeni wieków | Strona z Herbarza Złotego Runa, Nałęcz w drugim wierszu, czwartej kolumnie |
Strona z Herbarza Złotego Runa, Nałęcz w drugim wierszu, czwartej kolumnie | Nałęcz w Armorial Bellenville, rząd pierwszy, kolumna czwarta |
Nałęcz w Armorial Bellenville, rząd pierwszy, kolumna czwarta | Nałęcz w Armorialu Lyncenich (Gymnich) – lewy górny róg |
Nałęcz w Armorialu Lyncenich (Gymnich) – lewy górny róg | Nałęcz w wersji złotej w Codex Bergshammar, rząd pierwszy, kolumna druga |
Nałęcz w wersji złotej w Codex Bergshammar, rząd pierwszy, kolumna druga Nałęcz w Codex Bergshammar, rząd pierwszy, kolumna trzecia
| Strona z Armorial Gelre, Nałęcz Abrahama Sochy w ostatnim rzędzie, drugi od końca |
Strona z
Armorial Gelre
, Nałęcz
Abrahama Sochy
w ostatnim rzędzie, drugi od końca | Wizerunek Nałęcza z Stemmata Polonica w opracowaniu Polaczkówny |
Wizerunek Nałęcza z Stemmata Polonica w opracowaniu Polaczkówny | Herb Nałęcz z Gniazda cnoty.. B. Paprockiego z 1578. Taka forma herbu zostanie później sklasyfikowana jako Nałęcz II. | Herb Nałęcz z Gniazda cnoty.. B. Paprockiego z 1578. Taka forma herbu zostanie później sklasyfikowana jako Nałęcz II. | Herb Nałęcz z Herbów rycerstwa.. B. Paprockiego z 1584. Taka forma herbu zostanie później sklasyfikowana jako Nałęcz II. | Herb Nałęcz z Herbów rycerstwa.. B. Paprockiego z 1584. Taka forma herbu zostanie później sklasyfikowana jako Nałęcz II. | Herb Nałęcz z Kroniki polskiej.. Marcina Bielskiego z 1597. Taka forma herbu zostanie później sklasyfikowana jako Nałęcz II. | Herb Nałęcz z Kroniki polskiej.. Marcina Bielskiego z 1597. Taka forma herbu zostanie później sklasyfikowana jako Nałęcz II. | Nałęcz w Nomenclator Wojciecha Wijuka Kojałowicza |
Nałęcz w Nomenclator Wojciecha Wijuka Kojałowicza | Nałęcz w Orbis Poloni Szymona Okolskiego |
Nałęcz w Orbis Poloni Szymona Okolskiego | Zestawienie dwóch kart z różnymi wersjami Nałęcza w Herbach polskich... Antoniego Swacha, widać Nałęcza, Nałęcza III, odmianę Nowosieleckich, odmianę podobną do herbu Tańskich i niezidentyfikowaną odmianę |
Zestawienie dwóch kart z różnymi wersjami Nałęcza w Herbach polskich... Antoniego Swacha, widać Nałęcza, Nałęcza III, odmianę Nowosieleckich, odmianę podobną do herbu Tańskich i niezidentyfikowaną odmianę | Nałęcz w Herbarzu Kaspra Niesieckiego |
Nałęcz w Herbarzu Kaspra Niesieckiego | Nałęcz w Heraldyce rosyjskiej Aleksandra Łakiera |
Nałęcz w Heraldyce rosyjskiej Aleksandra Łakiera | Ilustracja herbu z "Księgi herbowej rodów polskich" |
Ilustracja herbu z "Księgi herbowej rodów polskich" | Nałęcz – herb Kazimierza Raczyńskiego na poznańskim odwachu |
Nałęcz – herb Kazimierza Raczyńskiego na poznańskim odwachu | Herb na nagrobku Stanisława Sławieńskiego w katedrze gnieźnieńskiej |
Herb na nagrobku Stanisława Sławieńskiego w
katedrze gnieźnieńskiej
| Kopuła kościoła w Sierakowie, Nałęcz w prawym dolnym rogu. |
Kopuła kościoła w Sierakowie, Nałęcz w prawym dolnym rogu. | Fasada pałacu Raczyńskich w Złotym Potoku. |
Fasada pałacu Raczyńskich w Złotym Potoku. Jeden z najstarszych herbów polskich, przez
Franciszka Piekosińskiego
wywodzony od stanicy
runicznej
. O dawności herbu świadczyć może umieszczenie go przez Długosza wśród sześciu głównych herbów Polski (łac. arma baronum), poza tym panów z Czarnkowa (późniejszych Czarnkowskich pieczętujących się odmianą herbu –
Nałęcz III
) wymienia się w dokumentach już w XII w[7]. Według niektórych heraldyków[8] pierwotnie przedstawiał prawdopodobnie
pomłość
(wiązkę zżętego zboża), uformowaną w okrąg, z końcami założonymi na siebie. Późniejsze przedstawienia, od
XV wieku
, wprowadziły przewiązanie końców, a także zmieniły wiązkę zboża w
chustę
[9].
Sfragistyka
początki Nałęcza umieszcza w
XIII wieku
. W czasach
Rzeczypospolitej szlacheckiej
często przesuwano takie oszacowania w czasy pierwszych Piastów, a nawet antyczne, tworząc legendy, które rodowcy dla podkreślenia starożytności rodu, przyjmowali za prawdę historyczną.
Piotr Nałęcz-Małachowski
na przykład stwierdza, że jego herb został nadany już w roku
846
, w okresie panowania
Piasta
[10]. Najstarsza zachowana pieczęć z Nałęczem (nieznanego właściciela) pochodzi z
1293
roku[11]. Kolejne, młodsze pieczęcie pochodzą m.in.: z 1343 (Tomisława,
kasztelana
gnieźnieńskiego
– chusta jest tu niezwiązana), 1382 (Sędziwoja z Galewa), 1383 (Sędziwoja Świdwy z Żydowa, sędziów Mikołaja i Jana), 1387 (Tomisława), 1389 (biskupa Dobrogosta), 1399 (sędziego Mikołaja i arcybiskupa Dobrogosta), 1403 (Sędziwoja z Ostroroga – chusta niezwiązana, klejnot), 1412 (Sędziwoja Ostroroga), 1419 (Wojciecha Malskiego – z klejnotem), 1430 (Jana de Lanszenicze i Dobrogosta z Szamotuł), 1433 (Wincentego z Szamotuł – chusta niezwiązana, także klejnot i Niemierzy z Przewieczerzyna), 1439 (Stanisława z Ostroroga – chusta niezwiązana), 1451 (Wojciecha Malskiego), 1473 (Piotra Świdwy Szamotulskego)[12]. Nałęcz jest jednym z kilku herbów polskich zamieszczonych w zachodnich rolach herbowych. Armorial Bellenville z lat (
1360
-
1400
) podaje herb barwny, z klejnotem – rogami jelenimi, które są jednak srebrne i mają zatknięte chorągiewki na rosochach. Herbarz przytacza też labry. Flamandzki
Herbarz Gelre
z lat (
1370
-
1395
) podaje herb w zasadzie identyczny. Herbarz Złotego Runa (około
1433
-
1435
) zamieszcza barwny herb, ale bez klejnotu, rysunek jest bardziej szczegółowy, przypomina teraz chustę, a nie powrósło. Codex Bergshammer (XV w.) podaje barwy herbu i jego klejnot, ale rogi są czarne. W herbarzu tym pojawił się również niemal identyczny herb, z godłem złotym. Jedna z dwóch chorągwi Nałęczytów, wystawiona pod Grunwaldem, miała również godło złote. Andrzej Kulikowski twierdzi, że takie zróżnicowanie barwy miało oznaczać podział rodu na dwie linie[13]. Ponadto, herb przytacza też Armorial Lyncenich (XV w.) – bez klejnotu. Godło w powyższych opracowaniach ma postać średniowieczną – z chustą niezwiązaną[14]. O ile przedstawienie z luźnymi końcami chusty przeważają w średniowieczu, to pojawiają się już w tej epoce wizerunki z końcami związanymi. Tak godło przedstawiają Długoszowe Klejnoty, Stemmata polonica, pieczęć Piotra z Moszyny oraz kartusz z kościoła w Stopnicy. Warto wspomnieć o ciekawej oboczności w wyglądzie godła na tym zabytku, które jest dodatkowo ukoronowane[15]. Interesującą odmianę klejnotu można zobaczyć w J. Zamoyskiego notatach nr. 484, str. 57, gdzie nad hełmem występuje samo godło. Warto dodać, że w innych miejscach Notatów, klejnot jest standardowy dla epoki średniowiecza[15]. Do końca średniowiecza godło Nałęcza przedstawiano zatem dwojako – z końcami związanymi lub nie, choć przeważa drugi sposób przedstawiania. Motyw rogów jelenich jest w zasadzie stały jako klejnot, rozbieżności zachodzą jedynie w barwach i szczegółach rysunku. Postać ludzka między rogami nie pojawia się jak widać ani razu. W średniowieczu ustaliły się barwy herbu i labrów. Wiek XVI przyniósł zmiany w wyglądzie zarówno godła jak i klejnotu herbu. Przepaska jest już stale związana (inne przypadki zostały sklasyfikowane jako odmiany). Tak rysowali godło autorzy ilustracji w następujących opracowaniach: nowszych wydaniach Klejnotów Długosza, autorstwa Chigi, Łętowskiego, Kamienia i Arsenalskiej, Herbarzu Ambrożego, Gnieździe cnoty i Herbach Paprockiego, Kronice Bielskiego, Mazowieckich zapiskach herbowych z 1506[14]. Nadal można spotkać zachowane XVI-wieczne wizerunki klejnotu Nałęcza z samymi rogami. Tak ukształtowany klejnot pojawia się w J. Zamoyskiego notatach str. 60, nr. 522 (rok 1506), pieczęci Andrzeja z Szamotuł (1501 i 1504) i Ł. Raczkowskiego (1591) oraz na portalu na zamku w Osiecznej (około 1600). Pojawił się jednak wzbogacony klejnot, w którym między rogami umieszczono męża w szacie srebrnej (przedstawienie to sklasyfikował później Ostrowski jako odmianę Nałęcz II). Takie przedstawienie znalazło się w Gnieździe... i Herbach... Paprockiego, Kronice Bielskiego, rękopisie Ossolińskiego 4510 III, karta 151v, obrazie Św. Anny w Szamotułach, nagrobkach w Środzie i Sobocie , pieczęci H. Gostomskiego i nagrobku P. Samostrzeleckiego z lat 1560-80 w Sadkach k.
Wyrzyska
[14]. Wprawdzie labry już od średniowiecza były czerwone, podbite srebrem, ale w XVI wieku pojawia się jeden wyjątek od tej reguły – rękopis Ossolińskiego podaje zielony wierzch z czerwonym podbiciem[14]. Wiek XVII to pojawienie się w klejnocie podstawowej wersji Nałęcza panny zamiast męża. Jeszcze w Kleynotach... J. A. Gorczyna nie podaje rysunku hełmu, a w opisie używa określenia "postać człowiecza", bez podania płci[16], a
Wojciech Wijuk Kojałowicz
, w swoim Nomenclatorze (1658) daje w klejnocie postać męską[17]. ale już w Orbis Poloni Szymona Okolskiego widać ewidentnie kobietę w sukni czerwonej, choć jeszcze bez rozpuszczonych włosów[18].
Wacław Potocki
wzmiankuje pannę w klejnocie herbu, poświęcając jej nawet jeden z wierszy, który zaczyna się tak: | Panna w klejnocie jelenie rogi związką trzyma(...)[19]. |
Pierwszy herbarz wieku XVIII, autorstwa Antoniego Swacha, będący kompilacją prac Bielskiego, Okolskiego i Jana Liwa Herbulta (1705), zamieszcza kilka wersji Nałęcza, w tym mniej powszechne i jedną niezidentyfikowaną, ale na pierwszym miejscu podaje wersję z postacią ludzką w klejnocie. Niedokładność rysunku nie pozwala na odróżnienie płci[20].
Kasper Niesiecki
nie miał już jednak wątpliwości, że w klejnocie winna znajdować się postać kobiety i zamieścił taki klejnot w swoim herbarzu, ze słowami Pospoliciej jednak go takim kształtem u nas w Polszcze zażywają(...). Słowo pospoliciej miało odnosić się do Nałęcza Czarnkowskich, sklasyfikowanego później przez Ostrowskiego jako Nałęcz III[21]. XIX-wieczny herbarz rosyjski, traktujący także o polskich herbach, Heraldyka rosyjska
Aleksandra Łakiera
(1854), zamieszcza jako podstawową,
Nałęcz III
, z piórami i strzałą zamiast panny w klejnocie,inne warianty opisując tylko słownie. Jako używających wersji z panną wymienia tylko Ostrorogów. Ponadto, wzmiankuje też
odmianę Zdzitowieckich
[22]. Kształt klejnotu wersji podstawowej Nałęcza, jak i oznaczenia cyframi rzymskimi jego wariantów, ustalił
Juliusz Karol Ostrowski
w Księdze herbowej rodów polskich[23]. Nieustalona pozostała tynktura sukni panny. Ostrowski podaje ją czerwoną, Chrząński – błękitną[24]. Błękitna suknia jest również u Z. Leszczyca[25]. Emilian Szeliga-Żernicki w Die polnischen Stammwappen (1904) zamieszcza wersję z piórami i strzałą jako Nałęcz I, zaś z panną, jako Nałęcz II. Panna ma suknię błękitną[26]. W broszurce Herby rycerstwa polskiego – Nałęcz można znaleźć rysunek z suknią srebrną[27]. Opracowania współczesne, jak Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku Tadeusza Gajla i Herbarz rodowy
Alfreda Znamierowskiego
, wobec rozbieżności w historycznych przekazach, nie zajmują wspólnego stanowiska na temat kształtu klejnotu podstawowej wersji herbu, chociaż zgadzają się co do kształtu herbu. Tadeusz Gajl przyjmuje wykładnię Ostrowskiego w kwestii barw i numeracji odmian[28]. To właśnie wersja Gajla figuruje w infoboksie. Alfred Znamierowski rekonstruuje wygląd klejnotu na podstawie najdawniejszych przedstawień, ale wzmiankuje wersje z mężem i panną w klejnocie, nie podając barwy sukni tej drugiej[11]. Najwcześniejsze wzmianki pisanePierwsza zapiska sądowa wzmiankująca herb pochodzi z 1398 i podaje nazwę Nałęcz jezioro. Podobny zapis pojawia się jeszcze kilka razy[12]. Zapis z ksiąg sądowych z 30 maja 1425 podaje nazwę Pomłość: (łac.) "..et de nostro Clenodio et proclamacione Nalancz wulgariter nancupato, in quo deferimus erpicurium dictum Pomloszcz"[29]. Przywilej z 1505 nazywa zaś godło herbu choczennicą[12]. W
bitwie pod Grunwaldem
w
1410
wzięły udział dwie chorągwie pod znakiem Nałęcz. Były to chorągwie
Sędziwoja z Ostroroga
(wojewody poznańskiego) i Dobrogosta Świdwa z Szamotuł. W wyniku
unii horodelskiej
w
1413
herb został przeniesiony na
Litwę
(herb przyjął
bojar
litewski Koczan (Koczanus, Coczanus, Koczan), adoptował
wojewoda
poznański
Sędziwój Ostroróg
oraz
sędzia
poznański Mikołaj z Czarnkowa)[30]. Legendy herboweIstnieją różne
podania
dotyczące powstania herbu. Pierwsze odnaleźć można u Niesieckiego[5]: |
Mieczysław
, z monarchów polskich pierwszy chrześcijanin, chcąc, żeby i poddani tegoż Boga, którego i on za Pana czcił, jednych postrachem, drugich dobroczynnością do wiary prawdziwej i uznania tegoż Boga nęcił; jakoż gdy
Gniewomir
książę na
Człopie
przez chrzest święty odrodził się niebu, Mieczysław tym ucieszony chrzestną chustkę z głowy jego zdjąwszy za herb mu ją dał. |
Nieco inną wersję tej legendy zamieszcza
Bartosz Paprocki
w Gnieździe cnoty[31]: | Gdy wiara krześcijańska w Polszcze się zaczęła, - Nie chcieli bałwochwalstwa przestać domów siła,
- Miecław, monarcha święty, groźbą, prośbą, dary
- Przymuszał je pokinąć on zły zwyczaj stary.
- Sam krzcząc, swymi rękoma głowy zawięzował,
- Miasty, wsiami i zamki hojnie ich darował.
- Darował i tym znakiem, chustą zawiązaną,
- Za herb im na wieczny czas z potomstwem daną.
|
Trzecią legendę wyczytać można w książce Herby, legendy, dawne mity[32]: | (...) biała binda była oznaką władzy królewskiej u
Sarmatów
(...). Zrodziła się w konsekwencji legenda, iż praojciec Nałęczów zabił rzymskiego dostojnika i zerwał mu z głowy ową przepaskę, która stała się później godłem jego potomków. Inna wersja mitu Nałęczów tłumaczy ową przepaskę tym, że po przegranej bitwie z
Haliczanami
Bolesław Krzywousty
osobiście bandażował swym rycerzom rany na głowie. |
Samuel Orgelbrand
podaje dodatkowo, że herb mógł wejść jako oznaka władzy dawnych książąt słowiańskich na tarczę pomorskich książąt, władców Czarnkowa lub też (o czym wspomina Bielski) po mediacji księcia Czarnkowskiego, mógł zostać mu nadany przez króla Bolesława Krzywoustego[33]. Etymologia nazwy i zawołańWspółcześnie brak jest jednolitego stanowiska na temat etymologii słowa Nałęcz. Istnieją na ten temat dwie główne teorie. Teoria o obrazowym pochodzeniu nazwyJózef Szymański uważa, że nazwa jak i zawołanie Nałęcz są obrazowe i pochodzą od godła herbu – od nałęcz – chustka na głowę skręcona i związana. Szymański zgadza się tutaj z teoriami, które pojawiły się wcześniej w Słowniku Staropolskim[34] i Encyklopedii Brücknera[35]. Opinia ta została jako pierwsza podana przez
Długosza
w jego dziele Insygnia Seu Clenodia Regni Poloniae: | Nalancz – Ex Polonica gente ducenus genus,quod et ipsum nomen Naląncz, in Polonico arcum signans, demonstrat, insigne enim id ad instar arcus videtur formatum. |
co się przekłada na język polski – | Nałęcz – Ród wywodzący się z plemienia polskiego, o czym świadczy też sama nazwa Nałęcz, oznaczająca po polsku zawój, znamię owo bowiem – wydaje się – utworzone zostało na wzór zawoju. |
Wykładnię tę przyjęło wielu późniejszych heraldyków i językoznawców. W metryce koronnej w rodowodzie Sebastiana z Oleśnik[36] powiedziano, że jest to (łac.) manipulare album in campo rubeo, czyli manipularz albo naręcznik biały. Opis ten według Orgelbranda nie jest wcale sprzeczny z przekazem Długosza, uwydatnia jedynie, że wstęga czy zawiązka stanowiąca godło, pierwotnie nie była zawiązana[33]. Teoria o topograficznym pochodzeniu nazwyJózef Szymański, mimo iż uznaje teorię o obrazowym pochodzeniu za obowiązującą, przytacza też inne opinie, taką jak np. drugą już na ten temat Brücknera, zawartą w Słowniku etymologicznym. Brückner przeczy tutaj sam swej opinii ze Słownika Staropolskiego, pisząc, że nazwa chustki jest wtórna i pochodzi od nazwy herbu, ta zaś ma pochodzić od jeziora Nałęcz[37]. Miałaby to więc być nazwa topograficzna. Pogląd taki można znaleźć też w: Handbuch[38] i Topograficzne nazwy rodowe[39]. Jedna z nowszych opinii na ten temat pochodzi od Andrzeja Kulikowskiego. W swoim Wielkim Herbarzu rodów polskich z roku 2005 zgadza się on z teorią o topograficznym pochodzeniu nazwy Nałęcz[40]. Taką teorię zdaje się potwierdzać jedno z zawołań – Nałęcz jezioro, według Semkowicza pochodzenia topograficznego[41]. Inne teorieEtymolog Maria Kowalska i L. Moszyński wywodzą nazwę herbu od starosłowiańskiego nałękti – napinać łuk. Kowalska dopisek Jezioro, potwierdzający jakoby tezę topograficzną, interpretuje jako zwykły przydomek wpisanego do ksiąg posiadacza herbu[42][43]. Etymologia zawołań i nazw obocznychZawołanie Łęczuch ma być, podobnie jak nazwa, obrazowe. Słowo to pochodzi od laczuch – łańcuch, powróz[44]. Maria Kowalska podaje również staropolskie słowo łęczuch – przedmiot w kształcie łuku[45]. HerbowniPełna lista
herbownych
nie jest dziś możliwa do odtworzenia, także ze względu na zniszczenie i zaginięcie wielu akt i dokumentów w czasie
II wojny światowej
(m.in. w czasie
powstania warszawskiego
w
1944
spłonęło ponad 90% zasobu
Archiwum Głównego
w Warszawie, gdzie przechowywana była większość dokumentów staropolskich). Lista nazwisk znajdująca się w artykule (w infoboksie po prawej stronie) pochodzi z Herbarza polskiego Tadeusza Gajla[28] i została uzupełniona o jedno pominięte przez tego autora nazwisko. Jest to dotychczas najpełniejsza lista herbownych, uzupełniana ciągle przez autora przy kolejnych wydaniach Herbarza. Występowanie na liście nazwiska nie musi oznaczać, że konkretna rodzina pieczętowała się herbem Nałęcz. Często te same nazwiska są własnością wielu rodzin reprezentujących wszystkie stany dawnej Rzeczypospolitej, tj. chłopów, mieszczan, szlachtę. Niektóre z wymienionych rodzin
herbownych
weszły do rodu Nałęczytów drogą
adopcji herbowej
. Pierwszą taką adopcją była ta z 1413 dla bojara litewskiego Koczana, protoplasty Koczanów, Koczanowiczów i Koczanowskich[46]. W przypadku późniejszych adopcji, część dopuszczonych do Nałęcza otrzymała herby odmienione, ale niektórzy przyjęli Nałęcza bez żadnych zmian. Grono herbownych poszerzył w 1581 Andrzej Hanowiecki, przypuszczony do herbu przez Jakuba i Tomasza Wierzbińskich[47]. Jan Dziećmiarowski został dopuszczony do Nałęcza w 1590[48].
Stefan Batory
zaliczył w grono szlachty swojego kancelistę, Mateusza Postha w 1591[49]. Protoplasta rodziny Cal, Niemiec Wilhelm Cal, został adoptowany w 1596 przez Hieronima Gostomskiego[50]. Kolejnym nobilitowanym był wojskowy, Stanisław Papuskowski, adoptowany przez Jana Górskiego w 1611[51]. Ostatnim przypuszczonym do niezmienionego Nałęcza był
neofita
Stefan Wolański w 1765[52]. Niewątpliwie obcego pochodzenia jest nazwisko Bethune. Chodzi tu zapewne o francuski ród
de Bethuné
, od XVII wieku utrzymujący związki z Rzeczpospolitą. Franciszek de Bethuné, poseł francuski w Polsce, poślubił Marię Ludwikę, siostrę królowej Marii Kazimiery. Eugeniusz de Bethuné otrzymał w 1784 roku
Order Orła Białego
. Nie jest jasne, w jakich okolicznościach i który przedstawiciel rodu został dopuszczony do Nałęcza[53]. Jan Korytkowski w książce Prałaci i kanonicy Katedry Metropolitarnej Gnieźnieńskiej wspomina, że Maria Katarzyna de Bethune używała odmiany w polu srebrnym Nałęcz złota[54]. Biorąc jednak pod uwagę, że herb taki byłby niezgodny z
zasadą alternacji
, oraz to, że Tadeusz Gajl nie podaje żadnej odmiany dla Bethunów, możliwe że mamy tu do czynienia z jakimś przekłamaniem. Ponadto na liście herbownych można znaleźć inne obco brzmiące nazwiska, których okoliczności dołączenia do Nałęczytów pozostają niejasne. Są to Blanday, Dahlke, Ditrich, Dersztorff, Falcz, Konradi – Konrady, Laband – Labanda i Lauterbach. Często w przypadku adopcji herb nobilitowanego odmieniano, tworząc zupełnie nowy znak. Jednym z wcześniejszych takich przypadków była nobilitacja Stanisława Bartoloni z 1589, adoptowanego przez Andrzeja Malickiego. Jego herb,
Bartoloni
miał wzbogacony rysunek i odmieniony klejnot. Podobnie było też w przypadku nobilitacji Mikołaja Łączyńskiego w 1580, Jana Węgiera z 1613 i Ignacego Felsztyńskiego z 1780, których
herby własne
Łączyński
,
Węgier
i
Felsztyński
różniły się od Nałęcza klejnotami. Jan Girk został zaliczony w poczet polskiej szlachty przez dołączenie Nałęcza do własnego herbu rodowego. Jego herb
Girk
był dwupolowy. Zachodziły też sytuacje, w których adoptowano jednocześnie do Nałęcza i innego herbu, łącząc dwa godła ze sobą. Tak przebiegły nobilitacje z 1556 dla braci Janczewskich oraz z 1552 dla Jana Graffa z żoną. Oba herby (
Graff
i
Janczewski
) powstały z połączenia Nałęcza i
Poroni
(w/g Anny Wajs –
Gozdawy
). Zarówno Graffowie[55] jak i Janczewscy[56], a przynajmniej niektórzy z nich, używali w czasach późniejszych Nałęcza bez żadnych dodatków. Podobnie wyglądała sprawa adopcji Mikołaja Bucelli i jego siostrzeńca, Prospera Lippi, indygenowanych za zasługi w wojnie z Moskwą. Mikołaj został adoptowany do herbów Nałęcz
Stanisława Gostomskiego
i
Lis
Lwa Sapiehy
, czego efektem jest herb własny
Bucella
, powstały przez połączenie godeł wzmiankowanych herbów i herbu rodowego. Prospero natomiast, miał według Szymańskiego otrzymać jedynie dodatek Nałęcza, bez Lisa. Kasper Niesiecki podaje, że rodzina Lippich używała Nałęcza bez połączenia z herbem rodowym Bucellich[57]. Boniecki wzmiankuje jeszcze matkę Prospera, Małgorzatę, która wyszła powtórnie za mąż w Polsce[58]. Stanisław Dziadulewicz twierdzi, że Korkuciowie są rodziną pochodzenia tatarskiego. Świadczyć miałoby o tym częste użycie imienia Eljasz w rodzinie[59]. Serwis Tatarzy polscy wymienia też nazwisko Jałomowicz, nie przytaczane przez Tadeusza Gajla, jako nazwisko rodziny tatarskiej, używającej Nałęcza[60]. Seweryn Uruski pisze, że
Adam Benedykt Jocher
otrzymał wraz z synami szlachectwo z Nałęczem w roku 1845, w
Cesarstwie
[61]. Jest to dość niespotykana sytuacja, gdy obcy władca nadaje rdzennie polski herb bez żadnych odmian. Znani herbowniObok szeroko rozpowszechnionych rodów takich jak
Ostrorogowie
,
Małachowscy
i
Raczyńscy
, które wydały wielu zasłużonych mężów stanu, również niektórzy członkowie pomniejszych rodzin używających Nałęcza zapisali się w historii kraju. Józef Konrad Korzeniowski, znany szerzej jako
Joseph Conrad
, syn
Apolla
herbu Nałęcz przyznawał się do swego szlacheckiego pochodzenia i był z niego dumny. Herb nakazał umieszczać w angielskiej edycji swoich dzieł[62]. Nałęczytą był też jeden z pierwszych polskich encyklopedystów, ksiądz
Benedykt Chmielowski
. Postacie fikcyjne- Herbem pieczętowała się jedna z postaci powieści
Deotymy
Panienka z okienka – Władysław Nałęcz z Dobrowoli.
-
Jacek Komuda
przypisał w swojej powieści Diabeł Łańcucki herb Nałęcz rodzinie Dydyńskich z
Dydni
[63]. Historyczni
Dydyńscy
posługiwali się jednak herbem
Gozdawa
. Autor w jednej z kolejnych powieści, w której pojawiają się
Dydyńscy
, Samozwaniec, przypisuje rodzinie już prawidłowy herb[64].
Nałęcz poza granicami Rzeczypospolitej RosjaWarto wspomnieć o wydanej w 1855 książce rosyjskiego heraldyka
Aleksandra Borysowicza Łakiera
Heraldyka rosyjska. Autor przytacza tam nazwiska rosyjskiej szlachty, która przejęła niektóre polskie herby. Wśród nich jest Nałęcz. Autor nie wyjaśnia, w jaki sposób zachodziło takie przejmowanie. Pewne jest, że kilka polskich rodzin osiadło w Rosji. Rdzennie rosyjskie rody mogły zaś przyjmować polskie herby na zasadzie upodobniania wizerunków własnych. Herbem Nałęcz miały według Łakiera pieczętować się rodziny: Walkowski (Falkowski?), Raczyński, Podolski, Tichocki (Cichocki?), przy czym Łakier za podstawową wersję Nałęcza uznaje
Nałęcz III
, z piórami i strzałą zamiast panny w klejnocie. Jako używających wersji z panną wymienia tylko Ostrorogów. Ponadto, wzmiankuje też
odmianę Zdzitowieckich
[22]. CzechyRodzina Dłuskich z Długiego na Śląsku osiadła w XVI wieku na
Morawach
, pisząc się od tego momentu Dlúzský z Dlúhégo i zaszczepiając w ten sposób Nałęcza w Czechach. Motyw związanej chusty (
cz.
točenica) nie był w tym kraju bynajmniej nowością, posługiwały się nim jeszcze co najmniej dwa rody, których związki z Polską są na dzień dzisiejszy nieznane: Strpský ze Strpí oraz Severský z Kuličkova. Ci pierwsi używali złotej nałęczki, zaś w klejnocie nosili trzy pióra strusie – jedno złote między dwoma czerwonymi. Ci drudzy mieli herb identyczny, z barwą srebrną zamiast złotej. Nałęczka występuje też w Czechach we współczesnej heraldyce terytorialnej (gminy Točník, Kamenný Přívoz i Tetín), ale nie zaczerpnięto jej tam z herbu Nałęcz, bądź taki związek jest nieznany[65]. Występowanie w herbach terytorialnychNałęczyci, jako liczny ród herbowy posiadali wiele dóbr prywatnych, włączając w to całe miasta. Fakt związku z rodem został upamiętniony w kilkudziesięciu polskich herbach terytorialnych na terenach dawnej
Sandomierszczyzny
,
ziemi sieradzkiej
,
Wielkopolski
a nawet
Małopolski
. Herby będące powtórzeniem rysunku Nałęcza | herb Czarnkowa | herb Czarnkowa | herb Ostroroga | herb Ostroroga | herb gminy Babiak | herb gminy Babiak | herb gminy Odrzywół | herb gminy Odrzywół Herby będące powtórzeniem rysunku NałęczaNiemal niezmienionego Nałęcza używają miasta:
Czarnków
, będący od XIII w posiadaniu Nałęczytów – Czarnkowskich (zob.
Herb Czarnkowa
) i
Ostroróg
, posiadłość Ostrorogów. Samej nałęczki używają też gminy:
Babiak
(dawniej miasto, związane z Raczyńskimi), oraz
Odrzywół
, której siedziba została złożona w 1418 r. przez Dobrogosta Odrzywolskiego (na potrzeby herbu gminy odmieniono
tynkturę
chusty). Herby łączące nałęczkę z innymi godłamiHerby łączące nałęczkę z innymi godłami | herb Nałęczowa | herb Nałęczowa | herb Nowego Dworu Mazowieckiego | herb Nowego Dworu Mazowieckiego | herb Pniew | herb Pniew | herb Szubina | herb Szubina przedwojenny herb Jaworowa (Ukraina)
| herb gminy Czarnków | herb gminy Czarnków | herb gminy Dąbrowa | herb gminy Dąbrowa | herb gminy Dobra | herb gminy Dobra | herb gminy Drużbice | herb gminy Drużbice | herb gminy Fabianki | herb gminy Fabianki | herb gminy Głowaczów | herb gminy Głowaczów | herb gminy Jeziorzany | herb gminy Jeziorzany | herb Kamionnej | herb Kamionnej | herb gminy Kurów | herb gminy Kurów | herb gminy Łoniów | herb gminy Łoniów | herb gminy Milejów | herb gminy Milejów | herb gminy Moszczenica | herb gminy Moszczenica | herb gminy Niedrzwica Duża | herb gminy Niedrzwica Duża | herb gminy Rokietnica | herb gminy Rokietnica | herb gminy Sitno | herb gminy Sitno | herb gminy Skarżysko Kościelne | herb gminy Skarżysko Kościelne | herb gminy Sosnowica | herb gminy Sosnowica | herb gminy Stanin | herb gminy Stanin | herb powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego | herb powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego | herb powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego | herb powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego | herb powiatu szamotulskiego | herb powiatu szamotulskiego Do Nałęcza nawiązują następujące herby miast: -
Herb
Nałęczowa
łączy Nałęcza Stanisława Małachowskiego i
Pilawę
jego małżonki.
-
Herb
Nowego Dworu Mazowieckiego
obok godeł nawiązujących do miejskiego charakteru osady (mury obronne) i wyglądu okolicy (rzeka), zawiera nałęczkę z herbu żyjącej tam gałęzi Nałęczytów, która przybrała nazwisko Nowodworski.
-
Pniewy
dodały do swego
herbu
godło Pniewskich – założycieli i właścicieli miasta.
-
Szubin
poszerzył swój stary
herb
z pelikanem o godło herbu Czarnkowskich, kiedy w
XVII wieku
przeszedł na ich własność.
- Przedwojenny herb
Jaworowa
łączył godła herbów
Łodzia
Górków i Nałęcz Piotra z Szamotuł. W obecnym herbie zastąpiono nałęczkę godłem mówiącym - liściem jaworu.
Jeszcze liczniejsze od wyżej wymienionych miast są gminy, których herby nawiązują do Nałęcza: -
Gmina Czarnków
wkomponowała w swój herb nałęczkę z herbu miasta Czarnkowa.
-
gmina Dąbrowa
w swoim herbie dookoła pnia dębu będącego
godłem mówiącym
umieściła chustę Nałęczów z Chomiąży – pierwszych historycznych właścicieli wsi Dąbrowa.
- Herb
gminy Dobra
obok trójwzgórza zawiera chustkę z herbu Małachowskich, którzy weszli w posiadanie
Dobrej
w
XVIII wieku
.
- Zarówno stary jak i nowy
herb
gminy Drużbice
używał m.in. nałęczki z herbu Drużbickich.
- Herb
gminy Fabianki
zawiera miecz oraz nałęczkę Chełmickich.
- Herb
gminy Głowaczów
, której stolicę założyli Leżeńscy, składa się z nałęczki, brzozy i klucza.
-
Gmina Jeziorzany
uchwaliła herb łączący trzy herby szlacheckie, wśród nich Nałęcz Zbąskich.
-
Kamionna
– dawne miasto prywatne w posiadaniu Nałęczytów dodało chustkę do klucza w swoim herbie.
-
Herb
gminy Kurów
obrazuje zmiany w stosunkach własnościowych stolicy gminy.
Kurów
, pierwotnie własność
Kurowskich
herbu
Kur
, przeszedł następnie w posiadanie Zbąskich.
-
Gmina Łoniów
przyjęła herb łączący Nałęcz Moszyńskich z herbem
Kościesza
.
- Herb
gminy Milejów
zawiera w prawym polu Nałęcza Rostworowskich.
- Herb
gminy Moszczenica (powiat piotrkowski)
łączy Nałęcza Małachowskich z herbem
Jelita
.
-
Gmina Niedrzwica Duża
ma herb łączący godła
Ogończyka
i Nałęcza Wolskich.
-
Gmina Rokietnica (powiat poznański)
ustanowiła herb łączący godło mówiące z Nałęczem Rostworowskich. Symbolizuje to fakt, że
Rostworowo
– gniazdo tego rodu, znajduje się w gminie Rokietnica.
- W herbie
gminy Sitno
znajdują się kłosy symbolizujące rolnictwo, łękawica z godła
Abdanka
Malczewskich i chustka Sitarskich, pierwszych właścicieli wsi Sitno.
- Herb
gminy Skarżysko Kościelne
ma nałęczkę w bramie, nad którą krzyż. Nałęczka pochodzi z herbu Tommasza Oborskiego, fundatora miejscowego kościoła.
- Herb
gminy Sosnowica
zawiera między innymi Nałęcza Sosnowskich.
-
Gmina Stanin
przyjęła
herb
, w którym obok
Św. Stanisława
widnieje nałęczka Jarczewskich.
Nałęczka występuje też w godłach
herbu
powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego
,
herbu
powiatu szamotulskiego
i
herbu
powiatu nowodworskiego
. W pierwszym i trzecim, chustkę zaczerpnięto bezpośrednio z herbu Czarnkowa, w tym drugim, godło pochodzi od Nałęczytów, którzy do XVI wieku wywierali znaczące wpływy na terenie dzisiejszego powiatu[66]. Miasta: Ostroróg, Nowy Dwór Mazowiecki i Szubin, gminy: Czarnków, Dąbrowa, Dobra, Głowaczów, Moszczenica i Stanin, oraz powiaty: czarnkowsko-trzcianecki i szamotulski umieściły ponadto nałęczki na swoich flagach. Odmiany, alternatywne wizerunki i wersje utytułowaneNałęcze otrzymali wiele tytułów hrabiowskich. Owocowało to wzbogacaniem herbów trzymaczami, koronami rangowymi, dewizami, postumentami, oraz tworzeniem herbów genealogicznych. Tytuły hrabiowskie i odpowiednie modyfikacje herbów spowodowały powstanie następujących
herbów własnych
:
Gorzeński
,
Kęszycki
,
Łączyński
,
Małachowski
,
Moszczeński
,
Moszyński
,
Ostroróg
,
Raczyński
. Niezależnie od tego powstał szereg
odmian
, które na skutek
adopcji herbowych
, powielanych błędów opisu, łączenia godeł małżonków itp. od podstawowego wizerunku różniły się szczegółami godła bądź klejnotu. Należy zaznaczyć, że nie zawsze pierwotna wersja herbu jest uznawana za "podstawową". Jest nią raczej wersja używana najdłużej i przez największą liczbę rodów. Rozróżnienia takiego, obecnie powszechnie akceptowanego, dokonał
Juliusz Karol Ostrowski
.
Bartoloni
,
Dybowski
,
Felsztyński
,
Gostomski I
,
Korth
,
Kunowski
,
Łączyński
(Tadeusz Gajl nie uznaje czterech ostatnich za odmiany),
Miliński
,
Morawski
,
Nałęcz II
,
Nałęcz III
,
Nałęcz IV
,
Nałęcz V
,
Nicz
,
Nowosielecki
,
Odachowski
,
Ostroróg II
,
Pirawski
,
Raczkowski
,
Rostworowski
(Tadeusz Gajl nie uznaje tego herbu za odmianę, Emilian Szeliga-Żernicki uważa, że jest to herb hrabiowski),
Szawłowski
,
Tański
,
Węgier
,
Woropaj
,
Żądłowski
,
Żychliński
.
Juliusz Karol Ostrowski
w swojej Księdze herbowej rodów polskich podaje jeszcze odmiany o numerach VI-IX[23]: - Nałęcz VI – na tarczy starofrancuskiej, w polu czerwonym nałęczka niezwiązana srebrna. Jest to wizerunek herbu Nałęcz z Roli Marszałkowskiej
Mikołaja z Brzezia Lanckorońskiego
, przechowywanej w Bibliotece Arsenalskiej w
Paryżu
.
- Nałęcz VII – na tarczy starofrancuskiej, w polu niewiadomym nałęczka niezwiązana srebrna. W klejnocie rogi
łosia
lub jelenia. Tak przedstawiono herb na pieczęciach Wojciecha Malskiego,
wojewody łęczyckiego
oraz
Sędziwoja Ostroroga
,
wojewody poznańskiego
.
- Nałęcz VIII – na tarczy starofrancuskiej, w polu nieznanym nałęczka związana, srebrna, ukoronowana. Taka wersja Nałęcza widnieje w kościele w
Stopnicy
.
- Nałęcz IX – w
kartuszu
renesansowym
, w polu nieznanym nałęczka związana, srebrna. Godło w wyszukanym kartuszu umieścił autor Herbarza Ambrożego.
Obecnie nie uważa się ich za samodzielne odmiany. Są to raczej różne wariacje kształtów tarczy i godła, pochodzące ze źródeł historycznych. Nie wzmiankują o nich, jako o samodzielnych herbach, autorzy współczesnych opracowań –
Tadeusz Gajl
,
Alfred Znamierowski
i
Józef Szymański
.
Odmiany arystokratyczne herbu Nałęcz | Herb hrabiów Gorzeńskich, udostojniony orłami cesarskimi. | Herb hrabiów Gorzeńskich, udostojniony orłami cesarskimi. | Podstawowa wersja hrabiowska Nałęcza używana przez hrabiów Kęszyckich, Łączyńskich i Małachowskich. | Podstawowa wersja hrabiowska Nałęcza używana przez hrabiów Kęszyckich, Łączyńskich i Małachowskich. | Herb genealogiczny hrabiego Stanisława Małachowskiego. | Herb genealogiczny hrabiego Stanisława Małachowskiego. | Herb hrabiów Moszczeńskich | Herb hrabiów Moszczeńskich | Herb hrabiów Moszyńskich, do podstawowego wzoru hrabiowskiego Nałęcza dołączono tutaj dewizę. | Herb hrabiów Moszyńskich, do podstawowego wzoru hrabiowskiego Nałęcza dołączono tutaj dewizę. | Herb genealogiczny hrabiów Ostrorogów. | Herb genealogiczny hrabiów Ostrorogów. Herb hrabiów Raczyńskich, udostojniony orłami pruskimi w trzymaczach.
| Odmiany zwykłe herbu Nałęcz | Herb z nobilitacji Stanisława Bartoloniego w 1589. | Herb z nobilitacji Stanisława Bartoloniego w 1589. | Herb litewskiej rodziny Dybowskich. | Herb litewskiej rodziny Dybowskich. | Herb z nobilitacji 1780 dla nieznanego Felsztyńskiego z guberni kijowskiej. | Herb z nobilitacji 1780 dla nieznanego Felsztyńskiego z
guberni kijowskiej
. | Herb kaszubskiej gałęzi Gostomskich, nie wymieniony przez Tadeusza Gajla, opisany jako odmiana przez Przemysława Pragerta. | Herb kaszubskiej gałęzi Gostomskich, nie wymieniony przez Tadeusza Gajla, opisany jako odmiana przez Przemysława Pragerta. | Herb pruskiej rodziny Korth vel Kort, według Ostrowskiego odmiana, nieuznawany za odmianę przez Gajla. | Herb pruskiej rodziny Korth vel Kort, według Ostrowskiego odmiana, nieuznawany za odmianę przez Gajla. | Herb pruskiej rodziny Kunowskich, według Ostrowskiego odmiana, nieuznawany za odmianę przez Gajla. Identycznego herbu miała użyawć według Pommersches Wappenbuch pomorska rodzina von Bomin | Herb pruskiej rodziny Kunowskich, według Ostrowskiego odmiana, nieuznawany za odmianę przez Gajla. Identycznego herbu miała użyawć według Pommersches Wappenbuch pomorska rodzina von Bomin | Herb z nobilitacji Mikołaja Łączyńskiego w 1580, według Szymańskiego odmiana, nieuznawany za odmianę przez Gajla. | Herb z nobilitacji Mikołaja Łączyńskiego w 1580, według Szymańskiego odmiana, nieuznawany za odmianę przez Gajla. | Herb z pieczęci Dobrogosta Milińskiego z 1570. | Herb z pieczęci Dobrogosta Milińskiego z 1570. Herb Gołyszewskich i Morawskich, wzmiankowany przez Chrząńskiego.
| Nałęcz II, uznawany za wersję podstawową w XVI wieku, potem używany jako odmiana przez Lubodziejskich, Lubodzieskich, Podolskich, Ostrowski dodaje rodzinę Koczan | Nałęcz II, uznawany za wersję podstawową w XVI wieku, potem używany jako odmiana przez Lubodziejskich, Lubodzieskich, Podolskich, Ostrowski dodaje rodzinę Koczan | Nałęcz III zw. Nałonie, rodziny Czarnkowskich, z pierwotną wersją godła. | Nałęcz III zw. Nałonie, rodziny Czarnkowskich, z pierwotną wersją godła. | Nałęcz IV, używany przez Koźmianów i Koźmińskich na Litwie. | Nałęcz IV, używany przez Koźmianów i Koźmińskich na Litwie. | Nałęcz V, herb Sterpińskich i Zdzitowieckich z Litwy. | Nałęcz V, herb Sterpińskich i Zdzitowieckich z Litwy. | Herb z pieczęci Andrzeja Strykowskiego z 1565 oraz Jana i Stanisława Niczów z 1578. | Herb z pieczęci Andrzeja Strykowskiego z 1565 oraz Jana i Stanisława Niczów z 1578. | Odmiana rodziny Nowosieleckich z Wołynia. | Odmiana rodziny Nowosieleckich z Wołynia. | Herb żmudzińskiej rodziny Odachowskich, potomków Zielińskich. | Herb żmudzińskiej rodziny Odachowskich, potomków Zielińskich. Odmiana herbu hrabiowskiego Ostroróg.
| Herb z panegiryku Tomasza Pirawskiego z XVII wieku. | Herb z panegiryku Tomasza Pirawskiego z XVII wieku. | Herb z pieczęci Łukasza Raczkowskiego z 1591. | Herb z pieczęci Łukasza Raczkowskiego z 1591. | Herb przysługujący wedle Ostrowskiego jednej z gałęzi Rostworowskich. Żernicki podaje, że jest to herb hrabiowski. | Herb przysługujący wedle Ostrowskiego jednej z gałęzi Rostworowskich. Żernicki podaje, że jest to herb hrabiowski. | Herb inflanckiej rodziny Szawłowskich. | Herb inflanckiej rodziny Szawłowskich. | Herb ukraińskiej rodziny Tańskich. | Herb ukraińskiej rodziny Tańskich. | Herb z nobilitacji Jana Węgiera w 1613. | Herb z nobilitacji Jana Węgiera w 1613. | Herb własny rodziny Woropaj. | Herb własny rodziny Woropaj. | Odmiana z pieczęci Macieja Żądłowskiego z 1565. | Odmiana z pieczęci Macieja Żądłowskiego z 1565. Herb własny Żychlińskich.
| Strona z Tablic odmian herbowych Chrząńskiego. Nałęcz wraz z odmianami w pierwszym rzędzie. | |
Przypisy- ↑ U Gajla 932, pominięte zostało nazwisko Jałomowicz
- ↑ U Gajla nazwisko to zostało pominięte
- ↑ Nazwy oboczne, zawołania i występowanie za:
Alfred Znamierowski
: Herbarz rodowy. Warszawa: Świat Książki, 2004, s. 134. .
- ↑ Jan Długosz: Insignia seu clenodia incliti Regni Poloniae. po 1462.
- ↑ 5,0 5,1 Kasper Niesiecki: Herbarz polski. T. 3. 1839-1846, s. 202.
- ↑ Paweł Dudziński: Alfabet heraldyczny. Warszawa: Diogenes, 1997. .
- ↑
Samuel Orgelbrand
: Encyklopedyja powszechna. T. 6. Warszawa: Nakład, druk i własność S. Orgelbranda Księgarza i Typografa, 1861, s. 180.
- ↑ Np. w: Paweł Dudziński: Alfabet heraldyczny. Warszawa: Diogenes, 1997. .
- ↑ Jerzy Łojko: Średniowieczne herby polskie. Poznań:
KAW
, 1985.
- ↑ Piotr Nałęcz-Małachowski: Zbiór nazwisk szlachty. Lublin: 1805.
- ↑ 11,0 11,1
Alfred Znamierowski
: Herbarz rodowy. Warszawa: Świat Książki, 2004, s. 134. .
- ↑ 12,0 12,1 12,2 Franciszek Piekosiński: Heraldyka polska wieków średnich. Kraków: Akademia Umiejętności, 1899, ss. 101-103.
- ↑ Andrzej Kulikowski: Wielki herbarz rodów polskich. Warszawa: 2005, ss. 248-250.
- ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 Józef Szymański: Herbarz średniowiecznego rycerstwa polskiego. Warszawa: PWN, 1993, ss. 192-195. .
- ↑ 15,0 15,1
Józef Szymański
: Herbarz rycerstwa polskiego z XVI wieku. Warszawa: DiG, 2001, ss. 185-187. .
- ↑ Jan Aleksander Gorczyn: Kleynoty abo herby państwa y rycerstwa powiatow y miast głownych Korony Polskiey y W. X. L. według obiecadła dla pamięci łacnieyszey położone. Kraków: Aleksander Dymowski, 1630.
- ↑ Wojciech Wijuk Kojałowicz:
Ks. Wojciecha Wiiuka Kojałowicza Herbarz szlachty Wielkiego Księstwa Litewskiego zwany Nomenclator
. Kraków: 1906, s. 313.
- ↑
Szymon Okolski
:
Orbis Poloni, In quo Antiqua Sarmatarum gentilitia et arma quaecunque a litera L, usque ad literam R (...) continentur (...)
. T. 2. Kraków: 1641-43, s. 248.
- ↑ Wacław Potocki: Poczet herbów szlachty Korony Polskiey i Wielkiego Xsięstwa Litewskiego. Kraków: 1696, s. 191.
- ↑ Antoni Swach:
Herby polskie z Marcina Bielskiego, Jana Liwa Herbulta, W.O. Szymona Okolskiego Zakonu Kaznodziejskiego S.TB. z inszych autorów
. Poznań: 1705, s. 94.
- ↑ Kasper Niesiecki, Jan Nepomucen Bobrowicz: Herbarz polski Kaspra Niesieckiego S. J. T. 6. Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1841, s. 517.
- ↑ 22,0 22,1
Aleksander Borysowicz Łakier
:
Russkaja geraldika
. St. Petersburg: KNIGA, 1855, ss. 446 /art. 160/ XXIV tabl.. (
ros.
)
- ↑ 23,0 23,1
Juliusz Karol Ostrowski
: Księga herbowa rodów polskich. T. 1-2. Warszawa: Główny skład księgarnia antykwarska B. Bolcewicza, 1897.
- ↑ Stanisław Teodor Chrząński: Tablice odmian herbowych. Juliusz Karol Ostrowskil, 1909, ss. XVI.
- ↑ Zbigniew Leszczyc: Herby szlachty polskiej. T. 2. Poznań: Zakład Artystyczno-Chemigraficzny Antoniego Fiedlera, 1908, ss. tabl. LV.
- ↑ Emilian Szeliga-Żernicki:
Die polnischen Stammwappen : ihre Geschichte und ihre Sagen
. Hamburg: Verlag vin Henri Grand, 1904, ss. tabl. IV.
- ↑ Herby rycerstwa polskiego – Nałęcz. Kórnik: Biblioteka Kórnicka PAN, 1988, s. 577. .
- ↑ 28,0 28,1
Tadeusz Gajl
: Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku : ponad 4500 herbów szlacheckich 37 tysięcy nazwisk 55 tysięcy rodów. L&L, 2007, ss. 406-539. .
- ↑ Bolesław Ulanowski:
Inscriptiones clenodiales ex libris iudicialibus Palatinatus Cracouiensis
. Kraków: Typis Vlad. Lud. Anczyc et sociorum; Sumptibus Academiae Litterarum, 1885, ss. 602, N.1602.
- ↑ O litewskich rodach bojarskich zbratanych ze szlachtą polską w Horodle r. 1413. – 39. Ród Koczana (Nałęczów). „Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie”. 9, s. 252 (1928-1929). Lwów.
- ↑ Bartosz Paprocki: Gniazdo cnoty. 1578.
- ↑ Marek Derwich, Marek Cetwiński: Herby, legendy, dawne mity. KAW, 1989, s. 210. .
- ↑ 33,0 33,1
Samuel Orgelbrand
: Encyklopedyja powszechna. T. 6. Warszawa: Nakład, druk i własność S. Orgelbranda Księgarza i Typografa, 1861, s. 181.
- ↑ Słownik Staropolski. T. 5. 1937-1938, s. 63.
- ↑ Encyklopedia staropolska. T. 1. 1937-1938, s. 420.
- ↑ Metryka koronna. T. 37. S. 198.
- ↑ Słownik etymologiczny. T. 1. S. 354.
- ↑ Marian Gumowski: Handbuch. S. 44.
- ↑ Wasilewski: Topograficzne nazwy rodowe. Ss. 100,106-107.
- ↑ Andrzej Kulikowski: Wielki herbarz rodów polskich. Warszawa: 2005, ss. 248-250.
- ↑ Semkowicz: Uwagi metodyczne. S. 43.
- ↑ Maria Bobowska-Kowalska: Nazwy heraldyczne Część 6 z Słownika etymologiczno-motywacyjnego staropolskich nazw osobowych Nazwy heraldyczne, Aleksandra Cieślikowa. PAN. IJP, 1995, s. 160. , 9788385579632.
- ↑ L. Moszyński: Staropolskie nazwy odimperatywne. S. 181.
- ↑ Słownik Staropolski. T. 4. 1937-1938, s. 111.
- ↑ Maria Bobowska-Kowalska: Nazwy heraldyczne Część 6 z Słownika etymologiczno-motywacyjnego staropolskich nazw osobowych Nazwy heraldyczne, Aleksandra Cieślikowa. PAN. IJP, 1995, s. 158. , 9788385579632.
- ↑ Adam Boniecki:
Herbarz polski
. T. 5. Warszawa: skł. gł. Gebethner i Wolff, 1907, s. 164.
- ↑ Anna Wajs: Materiały genealogiczne, nobilitacje, indygenaty w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie. Warszawa: DiG, 2001, s. 52. .
- ↑ Anna Wajs: Materiały genealogiczne, nobilitacje, indygenaty w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie. Warszawa: DiG, 2001, s. 38. .
- ↑ Anna Wajs: Materiały genealogiczne, nobilitacje, indygenaty w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie. Warszawa: DiG, 2001, s. 97. .
- ↑ Anna Wajs: Materiały genealogiczne, nobilitacje, indygenaty w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie. Warszawa: DiG, 2001, s. 27. .
- ↑ Anna Wajs: Materiały genealogiczne, nobilitacje, indygenaty w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie. Warszawa: DiG, 2001, s. 92. .
- ↑ Anna Wajs: Materiały genealogiczne, nobilitacje, indygenaty w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie. Warszawa: DiG, 2001, s. 128. .
- ↑ Adam Boniecki:
Herbarz polski
. T. 1. Warszawa: skł. gł. Gebethner i Wolff, 1899, s. 175.
- ↑ Jan Korytkowski: Prałaci i kanonicy katedry metropolitalnej gnieźnieńskiej od roku 1000 aż do dni naszych. Podług źródeł archiwalnych. T. 3. Warszawa: skł. gł. Gebethner i Wolff, 1899, s. 443.
- ↑ Adam Boniecki:
Herbarz polski
. T. 7. Warszawa: skł. gł. Gebethner i Wolff, 1899, s. 86.
- ↑ Adam Boniecki:
Herbarz polski
. T. 8. Warszawa: skł. gł. Gebethner i Wolff, 1899, s. 180.
- ↑ Kasper Niesiecki: Herbarz polski. T. 6. 1839-1846, s. 107.
- ↑ Adam Boniecki:
Herbarz polski
. T. 14. Warszawa: skł. gł. Gebethner i Wolff, 1899, s. 316.
- ↑
Stanisław Dziadulewicz
: Herbarz rodzin tatarskich w Polsce. Wilno: Stanisław Dziadulewicz, 1929, s. 413.
- ↑
Tatarzy Polscy
(
pol.
). [dostęp 19 stycznia 2010].
- ↑
Seweryn Uruski
:
Rodzina.Herbarz szlachty polskiej
. T. 6. Warszawa: 1913, s. 91.
- ↑
Odmiany herbu Nałęcz
(
pol.
). [dostęp 12 stycznia 2010].
- ↑ Jacek Komuda: Diabeł Łańcucki. Fabryka Słów, 2007. .
- ↑ Jacek Komuda: Samozwaniec. T. 1. Fabryka Słów, 2009. .
- ↑
Užívání točenice v heraldice a návrhy vlajek souhradí Točník a Žebrák
(
cz.
). [dostęp 21 stycznia 2010].
- ↑ Cała powyższa sekcja za:
Miasta polskie z motywem Nałęcza w herbie
. [dostęp 26 lutego 2010].
Bibliografia-
Juliusz Karol Ostrowski
: Księga herbowa rodów polskich. T. 1-2. Warszawa: Główny skład księgarnia antykwarska B. Bolcewicza, 1897.
- Adam Boniecki: Herbarz polski. Warszawa: skł. gł. Gebethner i Wolff, 1899.
-
Franciszek Piekosiński
: Heraldyka polska wieków średnich. Kraków: Akademia Umiejętności, 1899.
- Józef Szymański: Herbarz średniowiecznego rycerstwa polskiego. Warszawa: PWN, 1993. .
- Anna Wajs: Materiały genealogiczne, nobilitacje, indygenaty w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie. Warszawa: DiG, 2001. .
-
Alfred Znamierowski
: Herbarz rodowy. Warszawa: Świat Książki, 2004. .
-
Tadeusz Gajl
: Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku : ponad 4500 herbów szlacheckich 37 tysięcy nazwisk 55 tysięcy rodów. L&L, 2007. .
Linki zewnętrzne Zobacz teżPoprzedni: Nalewka | | Herby ułożone alfabetycznie Nałęcz | | Następny:
Nałęcz II
|
Inne hasła zawierające informacje o "Nałęcz (herb szlachecki)":
Biskup
...
Tiumeń
...
Odense
...
Linz
...
Grenoble
...
Linköping
...
Tampere
...
Växjö
...
Brno
...
Wittenberga
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Nałęcz (herb szlachecki)":
019. Wielkie formy ukształtowania powierzchni Ziemi (plansza 4)
...
234. Polska droga do demokracji (plansza 21)
...
Geneza Syzyfowych prac (plansza 5)
...
|