Saprotrofy, roztocza, mikrokonsumenci – (z
gr.
saprós - zgniły) –
cudzożywne
organizmy pobierające
energię
z martwych szczątków organicznych, rozkładając je do związków prostych. Są reprezentowane przez liczne
drobnoustroje
(
bakterie
,
grzyby
). Do niedawna uważano, że także niektóre
rośliny lądowe
(np.
gnieźnik leśny
) odżywiają się saprofitycznie, jednak mogą one pobierać substancje pochodzące z rozkładu szczątków jedynie dzięki
mikoryzie
(patrz
rośliny saprofityczne
), a zatem dzięki ścisłej
symbiozie
z odpowiednim gatunkiem
grzyba
. To stawia je bliżej
roślin pasożytniczych
niż prawdziwych saprotrofów. Tradycyjnie jednak mimo to wciąż bywają określane jako saprofity lub rośliny saprofityczne[1]. Obecnie ten typ odżywiania określany jest jako
myko-heterotrofia
– w tym układzie
pasożytniczym
właściwym saprofitem jest grzyb, a nie roślina[2].
Saprotrofy są często osmotroficzne, tj. wchłaniają rozłożoną dzięki
trawieniu zewnętrznemu
płynną materię. Jest to typowe dla grzybów. Saprotroficzne organizmy fagotroficzne, tj. odżywiające się martwą materią organiczną w postaci cząstek nazywane są
saprofagami
,
detrytusofagami
,
nekrofagami
,
koprofagami
,
padlinożercami
– w zależności od rodzaju zjadanej martwej materii. To cecha m.in. zwierząt.
Saprotrofy tworzą w
ekosystemach
wraz z innymi organizmami poziom troficzny
reducentów
(przykładem mogą być tu liczne grupy
promieniowców
). Same są jednocześnie pożywieniem dla olbrzymiej liczby
protistów
. Dlatego też biorą udział w
krążeniu materii
w ekosystemach, a tym samym w obiegu pierwiastków w całej
biosferze
(np. węgla, azotu, wodoru, tlenu, siarki, fosforu i innych).
Nazwa "saprofity"
W literaturze naukowej
saprobionty
niebędące
zwierzętami
często są określane nazwą "saprofity". Nazwa ta miała opisywać heterotroficzne
rośliny bezzieleniowe
. W czasie jej wprowadzenia do roślin zaliczano
grzyby
,
bakterie
i liczne
protisty
, które obecnie nie są uważane za
rośliny
. Wśród roślin lądowych (według obecnych klasyfikacji taksonomicznych) nie są znane żadne saprotrofy, dlatego określanie roślin myko-heterotroficznych jako saprofity jest mylące.
Nazwa "roztocza"
W polskim
języku naukowym
organizmy saprofityczne (także grzyby i bakterie w starych systemach taksonomicznych zaliczane do roślin) nazywane są także roztoczami. Czasem prowadzi to do pomieszania znaczeń ze słowem
roztocze
oznaczającym grupę pajęczaków (Acari), zwłaszcza ze względu na
homonimię
niektórych form
deklinacyjnych
tych słów. Stąd też w opracowaniach popularnych i
języku potocznym
upowszechnia się określanie pajęczaków nazwą "roztocza", które według obecnych zasad jest zarezerwowane dla saprofitów. Co prawda mogąca budzić pomyłki nazwa "roztocza" jest używana rzadziej niż "saprofity", niemniej współczesne podręczniki ekologii wciąż ją rejestrują[1].
Formalnie wybrane formy deklinacyjne tych podobnie wyglądających wyrazów wyglądają w następujący sposób[3][4]:
- saprofit
mianownik
l.poj.
roztocze (r. nijaki) lub obocznie roztocz (r.męski) - mianownik
l.mn.
roztocza
- pajęczak
mianownik l.poj. roztocz (r.męski) - mianownik l.mn. roztocze
- forma geomorfologiczna (obecnie stosowana niemal wyłącznie w nazwach geograficznych typu
Roztocze
)
mianownik l.poj. roztocz (r. żeński) - mianownik l.mn. roztocze
Przypisy
Zobacz też