Łan (miara powierzchni)
Łan (miara powierzchni)Łan (
łac.
laneus,
cs.
lán,
niem.
Lahn lub Hube, w
dialekcie szwabskim
również hueb, huebm, hufe) - dawna jednostka podziału
pól
wspólnoty w średniowiecznej Europie Zachodniej.
Jednostka
ta służyła pomiarom powierzchni i długości ziemi przeznaczonej pod zasiewy, zgodnie z
przywilejem
nadanym osadnikowi przez głowę panującą z przeznaczeniem do uprawy. W Polsce i w Czechach od XIII wieku była to jednostka miernicza dla określania rozmiarów podstawy uposażenia chłopa osadzonego na wsi na
prawie niemieckim
. Podobnie jak czeski lán polski łan wywodzi się od wyrazu Lehen występującego w języku
staro-wysoko niemieckim
oznaczającego pierwotnie
lenno
(
dzierżawę
ziemi). Obszar 1 łana odpowiadał powierzchni średniej wielkości chłopskiego gospodarstwa
feudalnego
. Łan dzielił się na zagony, te z kolei na skiby.
Łan w Królestwie PolskimOd
XIII wieku
najbardziej rozpowszechnione w Rzeczpospolitej były[1]: - łan flamandzki ≈ 16,7 do 17,5
ha
- łan frankoński ≈ 22,6 do 25,8
ha
Łan mniejszyŁan mniejszy,
chełmiński
, nazywany też
włóką
: - 1 łan = 30
morg
≈ 17,955
hektara
Morga chełmińska (lub mórg chełmiński), określona w 1233 r. przez Krzyżaków w przywileju chełmińskim, uznana konstytucją (ustawą według współczesnej nomenklatury) sejmu konwokacyjnego 1764 r. za miarę generalną w I Rzeczypospolitej, miała wielkość 0,5985 ha. W roku 1818 (z mocą od 1 stycznia 1819 r.) w Królestwie tzw. Kongresowym zmniejszono wielkość morgi (w przeliczeniu do 0,5598 ha) i wprowadzono jako jedną z urzędowych miar nowopolskich. Wtedy też przyjęło się określenie dla wielkości miar obowiązujących w I Rzeczypospolitej - "miary staropolskie". Należy pamiętać podając przeliczniki, że morga chełmińska inną wielkość miała w wiekach od XIII do początków XIX, zaś inną w XIX i to tylko w Królestwie Kongresowym, tym bardziej, że powszechnie kojarzy się dzisiaj morgę wyłącznie z powierzchnią ok. 0,56 ha. Tak więc: - włóka chełmińska (staropolska) = 30 morg = 17,955 ha (do 1818 r.)
- włóka "nowopolska" od 1819 roku = 30 morg = 16,7961 ha
Dodatkowo należy wspomnieć, że w XIX w. w zaborze pruskim określano powierzchnię gruntów w morgach pruskich, zaś w zaborze austriackim w morgach austriackich. Obie te miary były różne od morgi chełmińskiej (zarówno jako "staropolskiej" jak "nowopolskiej"). Łan większyŁan większy, frankoński, królewski, staropolski : - 1 łan = 48 morg ≈ 24,2 hektara
Zasadźca
| łan królewski (3 łany frankońskie lub 4 łany chemińskie = 261 morg) |
Wójt
| łan wójtowski rewizorski (90 morg) | | łan królewski sprawdzony (85 1/3
morgi
) | | łan królewski hibernowy (64 4/5 morg) |
Gburzy
| 1 lub 2 łany |
- Łan królewski = 3 włóki = 90 mórg = 270 sznurów = 2700
prętów
większych kw. = 27 000 pólek = 1 516 750 łokci kwadratowych = 2 700 000 pręcików kw. = 53,865 ha
Miary wielkości łana na ziemiach polskich1 łan (huba) pruska | 16,5 ha (~30
morg
, = 66 pruskich morg) | 1 łan frankoński | 24,2 ha (48 morg) Małopolska | 1 łan chełmiński | 17,995 ha (~30 morg) | 1 łan brandenburski | 17,0215 ha (~30 morg) | 1 łan warmiński | 17,3387 ha (
Prusy
, (~30 morg, ~ 67 pruskich morg) | 1 łan oleski | 15,648 ha (
Prusy Wschodnie
1720
)
(od
1813
oficjalnie
hektar
i ar) |
Miary w
Piotrkowie
w latach 80. XVIII wieku- 1 łan = 30 morg geometrycznych;
- 1
morga
geometryczna = 30 zagonów geometrycznych;
- 1 zagon geometryczny = 1000 stóp geometrycznych;
- 1 stopa geometryczna = ¾ łokcia
- 1 łan = 900000 stóp kwadratowych;
- 1 morga kwadratowa = 300 prętów kwadratowych;
- 1
pręt
kwadratowy = 56 ¼ łokcia;
System morgi dolnoaustriackiej
Miary powierzchni w
Małopolsce
między 1791 a rokiem 1876 w oparciu o system morgi dolnoaustriackiej, 1 morg frankoński = 1 morg dolnoaustriacki, 1 łan = 48 morg ≈ 24,2 hektaraj.m. |
Miar
|
Sążni
wiedeńskich² |
Łokci
wiedeńskich² | metrów² |
---|
1 morga (niem.1 Joch) | 3 | 1600,00 | 6439,0200 | 5754,64 | 1 miara | | 533,33 | 2146,3400 | 1918,00 | 1 sążeń² wiedeński | | | 4,0237 | 3,60 | 1 łokieć² wiedeński | | | | 0,90 |
Łan w Królestwie Czeskim
1268
-
1756
Łan to również historyczna jednostka miary długości i powierzchni występująca w
Królestwie Czeskim
w latach
1268
do
1756
, w tym okresie 1 lán dzielił się na : Miary powierzchni1 łan królewski lán královský | (12 kop zagonu, kop záhonů) = 27,9452 ha | 1 łan książęcy lán kněžský | (11 kop zagonu) = 25,6164 ha (~ 48
morg
) | 1 łan pański lán panský | (10 kop zagonu) = 23,2876 ha | 1 łan wiejski lán selský | (8 kop zagonu) = 18,6301 ha | 1 łan ziemski lán zemský | 18,3001649 ha (~1 łan chełmiński, ~ 30 morg, ~ 68 pruskich morg) | 1 łan niemiecki lán německý | 7,6597 ha 6,0752 ha (
Frankfurt nad Menem
), 30 morg = 5,531 ha (
Fulda
) |
Miary długości Łan (huba) w Królestwie Niemieckim1 łan (huba) pruska | 16,5 ha (66 pruskich
morg
) | 1 łan frankoński | 23,9 ha - 27,19 ha (zwany niemieckim lub królewskim) | 1 łan saksoński | 19,92 ha (= 12 ha) | 1 łan brandenburski | 17,0215 ha (30 morg) | 1 łan | 30 morg
6,0752 ha (Frankfurt nad Menem) 60752,40 m² (Frankfurt nad Menem) | 1 łan mecklenburski | 13,007 ha | 1 łan | 30 morg = 5,531 ha (
Fulda
) | 1 łan warmiński | 17,3387 ha (Prusy, ~67 pruskich morg) | 1 łan oleski | 15,648 ha (Prusy Wschodnie 1720)
(od 1813 oficjalnie hektar i ar) |
Gburzy
(Großbauer) | 2 łany (huby) |
Chłop
Bauer, Huber (Hueber, Huemer) | 1 łan | Półchłopek | ½ łana | Karczmarz | < ½ łana, | Kmieć ( Viertelbauer ) | ¼ łana | Zagrodnik (Knecht, Knappe) np. górnik | > ¼ łana |
Łan (hoeve) w Królestwie HolandiiW Królestwie Holandii historyczna jednostka pomiaru powierzchni do roku
1796
. - 1 łan hoeve = 16,2
morg
= 14 ha
Miejscowości w Polsce z członem Łan i Huby
Wielki Łan
,
Łan (województwo lubelskie)
,
Średni Łan
,
Łany (województwo dolnośląskie)
,
Łany
,
Łany Małe
,
Łany Wielkie
,
Łany Średnie
,
Huby
Zobacz teżPrzypisy- ↑ Jarema Maciszewski: Szlachta polska i jej państwo. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1986, s. 50. .
Inne hasła zawierające informacje o "Łan (miara powierzchni)":
Biegun południowy
...
Biegun północny
...
Rak języka
...
Linz
...
Grenoble
...
Brno
...
Uznam
...
Albumina
...
Globuliny
...
Paznokieć
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Łan (miara powierzchni)":
02a Pojęcia podstawowe - część 1 (plansza 4)
...
Zaokrąglanie liczb (plansza 10)
...
Wielkości fizyczne i ich jednostki (plansza 3)
...
|