Kaszalot, potwal, potwal olbrotowiec (Physeter macrocephalus) – gatunek
walenia
z rodziny
kaszalotowatych
, największy przedstawiciel
podrzędu
zębowców
. Występuje we wszystkich
oceanach
[2][3].
Opis gatunku
Duża prostokątna głowa może u dorosłych osobników stanowić nawet 1/3 długości ciała.
Płetwy
piersiowe małe, płetwy grzbietowej brak, potężna pozioma płetwa ogonowa ma rozpiętość do 6 metrów. Kolor ciemnoszary lub szary, na brzuchu jaśniejszy. U starszych osobników liczne blizny na skórze. Potrafi sprawnie i szybko nurkować na duże głębokości – w pościgu za ulubionymi
kałamarnicami
– nawet do 1,5 kilometra (co stanowi rekordowy wynik dla gromady
ssaków
). Okazał się najgłębiej nurkującym wielorybem. Udało się to określić wtedy, gdy płynący wzdłuż dna wieloryb (wydobyto go wraz z kablem) zaczepił żuchwą i przerwał kabel transatlantycki na głębokości 1134 m.
- Długość
Samiec do 20,5 metrów, samica do 13 metrów
- Masa
Od 20 ton do 75 ton w przypadku niektórych samców
- Pożywienie
Kaszaloty żywią się głównie
głowonogami
, ale również
rybami
i
płetwonogimi
. Ten wielki drapieżnik może atakować również 3-metrowe rekiny. Jego ulubioną ofiarą jest
kałamarnica olbrzymia
. W ich poszukiwaniu kaszaloty nurkują na znaczne głębokości, najgłębiej spośród wszystkich ssaków. W żołądkach niektórych kaszalotów znaleziono dzioby gigantycznych kalmarów żyjących na dużych głębokościach (rekordzista miał w żołądku około 18 tysięcy dziobów), ale dominowały tam pozostałości metrowych
ośmiornic
.
- Rozród
Znaczny
dymorfizm płciowy
; dojrzałość płciową samce osiągają po dojściu do 11-12 m dł., samice po osiągnięciu 8-9 m; ciąża trwa 14-15 miesięcy, noworodek ma ok. 4 metrów
- Siedlisko
Kaszaloty żyją w oceanach i większości mórz. Często spotyka się je w obszarach występowania kalmarów olbrzymich. Preferują wody stref tropikalnych i subtropikalnych. Dorosłe samce udają się na wędrówki do
stref polarnych
. W latach 80 3/4 populacji kaszalotów bytowało na półkuli południowej
- Status
Zagrożony wyginięciem. Polowania na kaszaloty, zakazane w 1982 roku, kontynuowano w tradycyjny sposób na
Azorach
jeszcze przez 2 kolejne lata.
- Uwagi
Zabity kaszalot nie tonie, co ułatwiało holowanie zwierzęcia do brzegu lub okrętu. Od XVIII wieku był poławiany dla tłuszczu.
- Ciekawostki
O sile i rozmiarze kaszalota świadczy historia amerykańskiego statku wielorybniczego
Essex
, o długości 27 m i
nośności
238 ton, który w 1820 roku został zaatakowany i zatopiony przez kaszalota na
Pacyfiku
, w pobliżu Wysp
Pitcairn
. Incydent ten nie przeszedł bez echa, stając się kanwą znanej
powieści
"
Moby Dick
"
Hermana Melville'a
z 1851 roku. Spośród wszystkich żyjących obecnie na Ziemi zwierząt, kaszalot ma największy
mózg
oraz wydaje najgłośniejszy dźwięk (rodzaj klikania). Funkcje tego dźwięku nie są do tej pory znane.
- Nazwy w innych językach
Nazwa
ang.
sperm whale (używana obok nazwy common cachalot) - czyli "waleń (wieloryb) spermowy" - pochodzi od białej substancji przypominającej
spermę
, zwanej
olbrotem
albo spermacetem. Z kolei nazwa kaszalot (cachalot) pochodzi od
starofrancuskiej
nazwy oznaczającej "zęby".
Budowa
Głowa kaszalota stanowi ok. 30% długości jego ciała
Kaszalot charakteryzuje się wielką głową, rozszerzoną na końcu pyska i stromo ściętą. Otwór wytryskowy znajduje się u niego z przodu głowy z lewej strony.
Zęby
duże, stożkowate, w liczbie 50. W szczęce górnej znajdują się szczątkowe
zęby
pokryte
dziąsłami
, a w szczęce dolnej osadzony jest szereg
jednakowej
wielkości stożkowatych zębów, wykorzystywanych kiedyś przez marynarzy do rzeźbienia, tzw.
scrimshaw
.
W specjalnych komorach między kośćmi czaszki i w workach podskórnych znajduje się oleista masa, zwana
spermacetem
albo olbrotem, która była używana na skalę przemysłową, używano ją kiedyś do sporządzania m.in. plastrów,
szminek
i kremów. W jelitach chorych i zdechłych kaszalotów występuje szarobrunatna masa, zwana
ambrą
, niezwykle cenna ze względu na aromat, który czynił ją pożądanym surowcem w przemyśle perfumeryjnym.
Kaszalot należy do największych współczesnych zwierząt, długość samca dochodzi do 20,5 m, obwód ciała do 12 m, a masa do 60 t. Samice są zwykle znacznie mniejsze (do 12 m długości i 18 t masy).
W tylnej połowie ciała na grzbiecie znajduje się nieruchoma
płetwa
tłuszczowa. Kończyny piersiowe stosunkowo niewielkie, osadzone są z tyłu za oczami, na ich powierzchni górnej znać 5 podłużnych fałd, odpowiadających 5 palcom. Płetwa ogonowa jest dwupłatowa, niezbyt głęboko wcięta.
Ciało pokryte gładką, ciemną, prawie czarną skórą, często z licznymi bliznami pozostałymi po walkach z innymi kaszalotami lub spotkaniach z olbrzymimi
głowonogami
. Pod skórą znajduje się gruba warstwa
tkanki tłuszczowej
,
mięśnie
żylaste.
Zachowanie
Kaszaloty zamieszkują głównie morza ciepłe. W lipcu rozdzielają się płciami. Samce można wówczas obserwować u wybrzeży np. Norwegii w okolicach Lofotów. W tym samym czasie samice mogą przebywać w okolicach Morza Karaibskiego. Kaszaloty zwykle trzymają się niewielkimi stadkami, pływają bardzo szybko. Co 45 do 55 minut kaszalot wynurza się nad powierzchnię wody dla zaczerpnięcia oddechu, wyrzuca wtedy przy wydechach strumień rozgrzanego powietrza na wysokość 1 m.
Po kilkudziesięciu wdechach i wydechach kaszalot zanurza się ponownie pod wodę. Po liczbie wdechów doświadczony
wielorybnik
potrafił ocenić, na jak długo zwierzę zamierza się zanurzyć. Samica rodzi jedno młode, które karmi
mlekiem
. Matka w czasie karmienia kładzie się na boku, tak by młode mogły się przyssać kątami pysków.
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3
Physeter macrocephalus
w: Integrated Taxonomic Information System (
ang.
)
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.)
Physeter catodon.
w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (
ang.
) [dostęp 21 stycznia 2010]
- ↑ 3,0 3,1
Physeter macrocephalus
. Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych (IUCN Red List of Threatened Species) (
ang.
)
Bibliografia
- K. Schmidt-Nielsen: Fizjologia zwierząt – adaptacja do środowiska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997. .
Linki zewnętrzne