Jaworzno –
miasto
na prawach powiatu położone w
województwie śląskim
. Należy do
Związku Miast Polskich
oraz
Górnośląskiego Związku Metropolitalnego
.
Kiedyś główne miasto tzw.
Zagłębia Krakowskiego
, obecnie jest głównym miastem
Jaworznicko-Chrzanowskiego Okręgu Przemysłowego
. Należy także do
Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego
. W latach
1815
-
1846
Jaworzno było częścią
Rzeczpospolitej Krakowskiej
. Blisko stutysięczne miasto, o jednej z największych powierzchni w województwie (zajmuje 4. miejsce, a w skali kraju – 13). Jaworzno stanowi część historycznej
Małopolski
[2][3][4]
Położenie
Do
1975
należało do
województwa krakowskiego
.
W latach 1975-1998
w granicach
woj. katowickiego
.
Jaworzno leży po wschodniej stronie rozwidlenia rzek:
Biała Przemsza
i
Przemsza
, które wyznaczały
Trójkąt trzech cesarzy
. We wschodniej części
województwa śląskiego
. Według podziału na regiony fizyczno-geograficzne obszar Jaworzna wchodzi w obręb dwóch mezoregionów
Wyżyny Śląskiej
:
Wyżyny Katowickiej
na północnym zachodzie i północnym wschodzie oraz
Pagórów Jaworznickich
na pozostałym obszarze.
Podział administracyjny
Jaworzno składa się z kilkunastu dzielnic (często dawnych samodzielnych miast lub wsi), bez wyraźnych granic pomiędzy nimi. Rozchodzą się one gwiaździście od centrum, często przedzielone są pasami zieleni. Potocznie używa się nazw osiedli, jednak w związku z tym, że dawne przyłączone miasteczka również miały swoje dzielnice, określenie lokalizacji bywa kłopotliwe. Powszechnie przyjmuje się poniższy podział na tzw. ośrodki dzielnicowe:
Dzielnice:
Osiedla mieszkaniowe:
Aglomeracja
Jaworzno leży we wschodniej części drugiego co do wielkości skupiska mieszkańców Polski. W urbanistyce zwanego m.in.
konurbacją śląsko-dąbrowską
. Region ten rozkwitł w
XIX
wieku dzięki rozwojowi górnictwa i hutnictwa. W tym okresie powstało
Zagłębie Krakowskie
w
Wolnym Mieście Krakowie
. Obszar ok. 1,2 tys. km² obejmował zachodnią część ówczesnego powiatu chrzanowskiego (Jaworzno,
Trzebinia
,
Libiąż
,
Siersza
), na którym istniały liczne kopalnie węgla kamiennego, oraz rudy cynku i ołowiu. W późniejszym okresie do Zagłębia Krakowskiego zaliczano również okolice
Oświęcimia
. Po II wojnie podczas planowania strategicznego utworzono region nazywany
Górnośląskim Okręgiem Przemysłowym
. Składa się on z dwudziestu kilku miast oraz kilkudziesięciu mniejszych miejscowości na terenie Górnego Śląska, Ziemi jaworznickiej i Zagłębia. Od
lat 90. XX
wieku zaczęto planować
metropolizację
regionu katowickiego na tzw.
Górnośląski Związek Metropolitalny
.
Granice miasta
Miasto graniczy:
Warunki naturalne
Rzeźba terenu
Najwyżej położonym punktem jest
Góra Przygoń
(354,7 m n.p.m.), najniżej – miejsce w dolinie Przemszy (230 m n.p.m.)[].
Lista gór w Jaworznie:
Klimat
W Jaworznie występuje
klimat umiarkowany
. Ze względu na ścieranie się wilgotnych mas powietrza znad Atlantyku z suchymi, kontynentalnymi, napływającymi ze wschodu, często dochodzi do zmian pogody. Średnia temperatura roku waha się od 6 do 10 stopni C. Przeciętnie w ciągu roku występuje 70 słonecznych dni (czyli 1702 godziny nasłonecznienia). Najcieplejszym miesiącem jest
sierpień
, a najzimniejszym
styczeń
. W okresie letnim wieją na ogół wiatry zachodnie sprzyjające opadom deszczu, natomiast w zimie przewagę mają wiatry wschodnie, co wpływa na zmniejszenie ilości opadów atmosferycznych. Do najbardziej deszczowych miesięcy należą
czerwiec
i
lipiec
, ze średnimi opadami w wysokości od 100 do 177 mm. Najmniej deszczowy jest
wrzesień
i
październik
, gdy opady wynoszą od 13 do 30 mm[].
Stosunki wodne
Przez Jaworzno przepływają takie cieki wodne jak:
Na terenie Jaworzna znajdują się takie zbiorniki wodne jak:
-
Sosina
- Tarka (nazwa nawiązująca do porastającej niegdyś ten obszar
Śliwy
)
-
Łęg
- Belnik
-
Dolomit
– zalany kamieniołom.
- Zalewisko
Demografia
Wśród mieszkańców miasta: 18,8% to
dzieci
i
młodzież
do 19 lat, 65,5% to
ludność
w wieku produkcyjnym, 15,7% stanowi grupa osób w wieku powyżej 64 lat.
Pracujących ogółem w gospodarce narodowej jest 21 572 osób, z tego w przemyśle i budownictwie pracuje 11 787 osób, w usługach rynkowych 5 274, w usługach nierynkowych 4 407. Rolnictwem zajmują się 104 osoby.
Nazwa miasta
Nazwa pochodzi od występujących na terenie miasta
jaworów
. Znana mieszkańcom i oparta na
etymologii ludowej
legenda głosi: W
1330
przyszły król
Kazimierz Wielki
wracał z
Poznania
do
Krakowa
na wezwanie swojego ojca
Władysława Łokietka
. W rejonie zwanym dziś
Pańską Górą
napotkał drwali ścinających jawor i zapytał ich, co robią. Wówczas jeden z nich odpowiedział: "My se jawor zno lo tyk, co srybra sukajo" (co tłumaczymy: My sobie jawor ścinamy, dla tych, co srebra szukają). Na podstawie tej ludowej opowieści powstał
obecny herb miasta
– rozłożysty
jawor
i ścinający go dwaj drwale, jeden w stroju krakowskim drugi w stroju śląskim. W rzeczywistości nazwa "Jaworzno" powstała poprzez dodanie do wyrazu "jawor" przyrostka *-ъno i nie ma nic wspólnego z "rznięciem"[5].
Historia
Miasto Jaworzno w
1903
roku.
Trójkąt Trzech Cesarzy na mapie
Jaworzno historycznie jest
małopolskim
miastem z wielowiekową kulturą. Zjawiska archeologiczne potwierdzają, że już w młodszej
epoce kamienia
istniało tutaj osiedle ludzkie. Zarysowane wały na powierzchni wzgórza
Grodzisko
wskazują również na wczesnośredniowieczną osadę. Przez lata zapomniana osada na ziemiach polskich, później ziem krakowskich, ostatecznie powiatu chrzanowskiego. Dynamiczny rozwój miasta nastąpił w drugiej połowie
XX wieku
, kiedy napływały do niego tysiące ludzi (głównie z południowej Polski) do pracy w
przemyśle
.
Pierwsze zapiski o Jaworznie pochodzą z
1229
, a w
1335
powstaje parafia, która przyjmuje imię
św. Wojciecha
. Początkowo tereny te należały do
biskupów krakowskich
i wchodziły w skład
klucza sławkowskiego
[6][7]. Na rzece
Przemszy
od czasów staropolskich aż do
1918
przebiegała zachodnia granica państwa, a w czasach rozbiorów na styku rzek
Przemszy
i
Białej Przemszy
istniał tzw.
Trójkąt trzech cesarzy
, wyznaczający granicę między
Austrią
,
Rosją
a
Prusami
. Początkowo w Jaworznie wydobywano
srebro
i
ołów
z
galeny
, następnie rudę
cynku
i
żelaza
, a w
1767
w obecnej dzielnicy miasta –
Szczakowej
powstała pierwsza polska kopalnia węgla kamiennego i od tego czasu do dzisiaj w mieście wydobywa się ten surowiec.
Po
III rozbiorze Polski
miasto znalazło się w
zaborze austriackim
. W latach
1809
-
1815
Jaworzno wchodziło w skład
Księstwa Warszawskiego
, w latach
1815
-
1846
na nim kończyło się terytorium maleńkiej, formalnie niepodległej
Rzeczypospolitej Krakowskiej – Wolnego Miasta Krakowa
. Od 1846 do
1918
należała do Wielkiego Księstwa Krakowskiego, w ramach zaboru austriackiego.
W
XIX wieku
rozwój przemysłowy zdynamizował rozwój miasta, a przeprowadzenie w
1847
przez dzielnicę miasta –
Szczakową
linii kolejowej Górnośląsko-Krakowskiej (zwanej jako Cesarsko-Królewska Uprzywilejowana Kolej Północna Cesarza Ferdynanda) jeszcze bardziej wzmocniło impuls rozwojowy tych terenów, tworząc jednocześnie ze
Szczakowej
istotny do dzisiaj
węzeł kolejowy
, który po rychłym uzyskaniu połączenia z Koleją Warszawsko-Wiedeńską stał się również ważnym węzłem przeładunkowym pomiędzy Austrią a Rosją i Prusami. Już w
1898
powstaje w Jaworznie pierwsza
elektrownia
, wydobycie węgla stanowi 84% wydobycia w całej
Galicji
, powstaje Fabryka Bieli Cynkowej, Fabryka Sody Amoniakalnej (Przekształcona w Hutę Szkła Okiennego "Szczakowa"), Garbarnia, a w
1916
Zakłady Azotowe "Azot".
21 września
1901
cesarz
Franciszek Józef I
podpisał ustawę Sejmu Lwowskiego w sprawie nadania
praw miejskich
dla Jaworzna. Od 1918 do
1939
i od
1945
do
1975
w woj. krakowskim.
W czasie
II wojny światowej
miasto znalazło się pod
okupacją niemiecką
. W okresie II wojny światowej Jaworzno stało się formalnie częścią
Rzeszy Niemieckiej
. Nazistowska administracja planowała germanizację jego nazwy na Arnshalde, jednak nie udało się. Utworzono tu podobóz
obozu koncentracyjnego
Auschwitz
(
Oświęcim
), którego więźniowie pracowali w jaworznickich kopalniach, inaczej zwany:
Centralny Obóz Pracy
Neu-Dachs. Po wojnie obóz funkcjonował nadal i był
miejscem więzienia dla żołnierzy AK
oraz osób niewygodnych dla komunistów w powojennej Polsce, m.in. Niemców, Ślązaków, Ukraińców, polskich
Łemków
.
W drugiej połowie
XX wieku
do Jaworzna przyłączono okoliczne osady oraz dawniej niezależne miasta, tworząc dzisiejsze dzielnice
Dąbrowa Narodowa
,
Szczakowa
,
Byczyna
,
Jeleń
,
Ciężkowice
, Długoszyn. Powstaje organizm miejski o specyficznej, promienistej (rozchodzącej się od centrum) strukturze, mający bardzo dużą powierzchnię (152,2 km²) i ok. 100 tys. mieszkańców. Do
1975
Jaworzno było jednym z ważniejszych miast ówczesnego
woj. krakowskiego
. Po reformie administracyjnej
1975
roku zostaje przyłączone, głównie ze względu na silnie rozwinięty przemysł, do
województwa katowickiego
, przez co straciło na znaczeniu, choć znacząco zwiększyło liczbę mieszkańców przyjeżdżających do pracy w kopalniach.
Kolejna
reforma administracyjna
z
1999
nie przywróciła miasta do Małopolski (jak to się stało z pozostałymi miastami dawnego powiatu chrzanowskiego: Chrzanowem,
Trzebinią
,
Libiążem
), włączając Jaworzno do
woj. śląskiego
jako miasto na prawach powiatu (
powiat grodzki
).
Pod koniec XX wieku Jaworzno było miastem z największą liczbą
elektrowni
na świecie – funkcjonowały 3 elektrownie. Obecnie działa już tylko
Elektrownia "Jaworzno III"
. Elektrownia Jaworzno III składa się obecnie z dwóch zakładów:
Rok
1998
pozostanie znamienny dla historii jaworznickiej energetyki, jako rok, w którym wyłączono z eksploatacji Elektrownię I.
Gospodarka
Od czasu transformacji ustrojowej w Polsce, wskutek znacznej redukcji zatrudnienia w sektorze przemysłowym w latach 90.
XX wieku
, znaczna część mieszkańców Jaworzna trudni się handlem detalicznym[]. Miasto stało się lokalnym centrum handlu, także dla mieszkańców
Mysłowic
,
Sosnowca
czy
Chrzanowa
. W Jaworznie swoje sklepy zlokalizowało kilka dużych sieci handlowych, np.
Carrefour
,
Carrefour Express
,
Kaufland
,
Lidl
,
Aldi
,
Biedronka
, a także restauracja typu
fast food
–
McDonald's
. Aktualnie w mieście funkcjonują tylko dwie kopalnie:
Sobieski
, który wchodzi w skład
Południowego Koncernu Węglowego
, a także Piłsudski. Inne kopalnie, wyłączone już z użytku:
Jan Kanty
, Jaworzno (Kościuszko), Bierut. W dzielnicy Jeleń powstaje także okręg przemysłowy. Do tej pory zostały wybudowanie trzy hale należące do firm: francuskiej, czeskiej i chińskiej.
Edukacja
W Jaworznie znajduje się
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna
obejmująca swoim zasięgiem
województwo śląskie
. Jaworzno posiada także wiele szkół, w których można się kształcić na różnorodnych kierunkach.Jaworzno jako pierwsze miasto w Polsce wprowadziło do szkolnych pracowni komputerowych system operacyjny
Linux
[8].
Przedszkola:
Szkoły Podstawowe
Szkoły artystyczne
- Szkoła Muzyczna I Stopnia im.
Grażyny Bacewicz
- Jaworznicka Szkoła Muzyki Rozrywkowej
- Szkoła Tańca Towarzyskiego WIR (oddział zamiejscowy)
- Szkoła Tańca Towarzyskiego GAMA
- TITO Dance Studio
Gimnazja
Licea
- Liceum Ogólnokształcące nr I im. Tadeusza Kościuszki
- Liceum Ogólnokształcące nr II im. Czesława Miłosza
- Liceum Ogólnokształcące nr III
- Liceum Ogólnokształcące nr IV Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2
- Liceum Ekonomiczne dla Dorosłych
- Liceum Ekonomiczne dla Dorosłych po ZSZ
- Liceum Ekonomiczne Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 4
- Liceum Handlowe Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 4
- Liceum Ogólnokształcące Społeczne Miejskiego Towarzystwa Oświatowego
- Liceum Profilowane nr II Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2
- Liceum Profilowane nr III Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 3
- Liceum Profilowane nr IV Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 4
- Liceum Profilowane nr V Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr
- Liceum Profilowane Południowego Koncernu Energetycznego SA
- Liceum Profilowane Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1
- Liceum Techniczne Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2
- Liceum Zawodowe Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1
- Liceum Zawodowe Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 4
- Liceum Zawodowe Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 5
- Liceum Zawodowe Zespołu Szkół Zawodowych Południowego Koncernu Energetycznego SA
- Prywatne Liceum Ogólnokształcące dla dorosłych "Twoja Szkoła"
Technika
- Technikum Budowlane Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1
- Technikum dla Dorosłych Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 6
- Technikum Energetyczne dla Dorosłych Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 5
- Technikum Energetyczne Zespołu Szkół Zawodowych Południowego Koncernu Energetycznego SA
- Technikum Gastronomiczne Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 4
- Technikum Górnicze Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 6
- Technikum Hotelarskie Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 4
- Technikum Mechaniczne dla Dorosłych Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 3
- Technikum nr 1 Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1
- Technikum nr 2 Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2
- Technikum nr 3 Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 3
- Technikum nr 4 Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 4
- Technikum nr 5 Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 5
- Technikum nr 6 Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 6
- Technikum Telekomunikacyjne Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 5
- Technikum Zawodowe dla Dorosłych po ZSZ Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1
Szkoły policealne
- Policealna Szkoła eCollege
- Centrum Edukacji Copernicus
- Policealna Szkoła Informatyki i Administracji
Szkoły wyższe
Kultura
Świętem Miasta jest pierwsza sobota czerwca. W tym okresie organizowane są Dni Jaworzna[9].
Festiwal Energii
Festiwal Energii jest festiwalem
muzyki elektronicznej
i sztuk wideo organizowanym pod patronatem Prezydent Miasta. Pierwsza edycja odbyła się w dniach 19-20 lipca
2008
nad Zalewem
Sosina
Festiwal jest podzielony na dwie części. Część południowa jest poświęcona konkurencjom sportowym na Zalewie, m.in. zawody w pływaniu, regaty, a także Grand Prix w siatkówce plażowej. Część wieczorna to głównie występy muzyczne, wraz z organizowanymi Mistrzostwami Polski VideoZone z udziałem
VJ
'ów i
scratcherów
. Po mistrzostwach są planowane koncerty znanych zespołów polskiej sceny muzycznej. W dniach 17 – 19 lipca
2009
odbyła się druga edycja festiwalu[10].
Muzea
Kina
- Kino Pod Chmurką – kino plenerowe, zawsze w okresie wakacyjnym.
- Kino Sasanka – otwarte 22 lutego 1985 r. (widzowie zobaczyli przedpremierowy szlagier Vabank II) a zamknięte w 2002 r. (obecnie budynek przekształcony do celów handlowych np. sklep Biedronka)
- Kino Złocień – zamknięte w 1985 r.
- Kino Pionier – zamknięte w 1994 r.
- Kino Związkowiec – zamknięte w 1987 r.
Biblioteki
Budynek Biblioteki Miejskiej
- Miejska Biblioteka Publiczna, ul. Rynek Główny 17 (Główna siedziba)
- Filie:
- al. 11 listopada 1 (Os. Podwale)
- ul. Ławczana 12 (Os. Podłęże I)
- ul. Brodzińskiego 27 (Os. Podłęże II)
- ul. Granitowa 5 (Os. Gigant)
- ul. Dwornickiego 7 (Os. Kościuszki)
- ul. Łukasiewicza 1 (Os. Stałe)
- ul. Niemcewicza 7a (Bory)
- ul. Jaworznicka 27a (Góra Piasku)
- ul. Jagiellońska 3 (Szczakowa)
- ul. Olszewskiego 76 (Stara Huta)
- ul. Kasztanowa 33 (Jeziorki)
- ul. Strażacka 1 (Dąbrowa Narodowa)
- ul. Dąbrowskiego 25 (Długoszyn)
- ul. Korczyńskiego 12 (Byczyna)
- ul. Wyzwolenia 2 (Ciężkowice)
- ul. Celników 1 (Jeleń)
- ul. Chełmońskiego 28 (Filia Szpital)
- Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Katowicach. Filia w Jaworznie, ul. Rynek Główny 17 (II piętro w gmachu Miejskiej Biblioteki Publicznej)
Cykliczne imprezy kulturalne
- Festiwal Piosenki Francuskiej – luty.
- Jawor Rock Festival – kwiecień.
- Jeunesses Musicales – cykl koncertów – styczeń/luty
- Festiwal Twórczości Młodzieży Szkolnej ”Jawor” – kwiecień – czerwiec
- Konkurs Literacki „O złote pióro prezydenta m. Jaworzna” kwiecień – czerwiec
- "Psia Parada" – maj.
- "Jaworznicki salon motoryzacyjny" – maj.
- Tour de Jaworzno – czerwiec.
- Dni Jaworzna – czerwiec.
- "Noc Świętojańska" – czerwiec.
- "Grand Prix w siatkówce plażowej" – lipiec.
-
Festiwal Energii
– lipiec.
- Międzynarodowy Bieg Uliczny na 15km – sierpień.
- "Pożegnanie lata" – sierpień.
- "Grand Prix w biegach ulicznych" – wrzesień.
- Miejski Przegląd Humoru „Śmiej się pan z tego” – listopad
Galerie
- Galeria Obecna
- Galeria Kameralna
Zespoły muzyczne pochodzące z Jaworzna
Sport
Hala widowiskowo-sportowa
Piłka nożna
Siatkówka
Koszykówka
- MCKiS Termo-Rex Jaworzno – męski klub koszykarski grający obecnie w II lidze. Wicemistrz Polski juniorów.
Szachy
- MCKiS Jaworzno – klub szachowy.
Narty wodne
Rozrywka
- Basen olimpijski
- Stadnina koni
- Kręgielnia
- Strzelnica
- Skate Park
- Korty tenisowe
- Lodowisko (sezonowe)
- Zalew
Sosina
- Centrum nurkowania "Zalany kamieniołom"
- Sztuczna ścianka wspinaczkowa w Gimnazjum nr 3
- Nowa sztuczna ściana wspinaczkowa na Oś. Stałym
Media
Prasa
Telewizja
Turystyka
Deptak Miejski – ul. Sienkiewicza
Atrakcje turystyczne Jaworzna:
- Muzeum Miasta Jaworzna
- Budynek dawnej rzeźni w Ciężkowicach z końca
XVIII
w. (zabytek techniki)
-
Kolegiata św. Wojciecha i św. Katarzyny w Jaworznie
z
XVI
w. z cudownym obrazem Matki Bożej Jaworznickiej (inaczej zwaną MB Passawską).
-
Sanktuarium Matki Bożej Nieustającej Pomocy
z ukoronowanym przez
Jana Pawła II
obrazem w 1999 r. Jaworzno – Osiedle Stałe.
- Rynek Główny o nietypowym trójkątnym kształcie.
- Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Jaworznie – Jeleniu z
XVII
w.
- Studnia w Jeleniu z
XVII
w.
- Cmentarz pechnicki z
XVIII
w.
- Cmentarz ciężkowicki (gwarowo ciężkowski)
- Ponad 40 kapliczek i krzyży przydrożnych przeważnie z
XIX
w. rozsianych po terenie całego miasta.
- Pałac jaworznicki pochodzący z
XIX
w.
- Zespół willowo-parkowy przy ul. Grunwaldzkiej (w centrum miasta) pochodzący z
XIX
w.
- Budynek przy ul. Mickiewicza 2 – Miejskie Centrum Kultury i Sportu (dawna siedziba
Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół"
) z
XIX
w.
- Hala Widowiskowo – Sportowa MCKiS (jedna z najnowocześniejszych w
Polsce
).
-
Dworzec PKP w Jaworznie – Szczakowej
z
XIX
w.
- Cmentarz Żydowski przy al. Piłsudskiego z
XIX
w.
- Budynek po
Synagodze
przy ulicy Stojałowskiego 4.
- Pozostałości po
Centralnym Obozie Pracy
.
- Zabudowa dawnej Huty Szkła Jaworzno – Dąbrowa Narodowa z
XX
w.
-
Rezerwat sasanek
–
rezerwat przyrody
. Znajduje się w północnej części miasta. Ochroną objęte jest stanowisko
sasanki otwartej
(Pulsatilla patens) położone na południowo-wschodnim skłonie
dolomitowego
zbocza Sodowa Góra.
-
Dolina Żabnika
–
rezerwat przyrody
położony jest w północno-wschodniej części miasta. Obszar objęty jest ochroną rezerwatową od
1996
roku. Powierzchnia rezerwatu obejmuje 42 ha i ok. 197 ha otuliny.
- W mieście znajduje się także jeden z największych
witraży
w
Europie
(w kościele pw.
św. Wojciecha
i
św. Katarzyny
).
- Jeden z największych w Europie
komin
(należący do
Elektrowni "Jaworzno III"
).
- Jaworzno w posiadaniu ma także nowoczesną krytą pływalnię, która oprócz olimpijskiego
basenu
posiada kilkudziesięciometrowe zjeżdżalnie, jaccuzi, sauny i inne nowoczesne rekreacyjno-zdrowotne atrakcje.
- W mieście funkcjonuje także bardzo popularny ośrodek
nurkowania
Orka w zalanym kamieniołomie kopalni
dolomitu
-
Zalew Sosina
powstały w dawnym wyrobisku kopalni piasku.
- Warto zobaczyć też nieczynne kamieniołomy oraz kopalnie węgla kamiennego już nieużywane lub dwie pozostałe, które funkcjonują nadal.
Szlaki turystyczne
-
– PKP Jaworzno Szczakowa, Zalew Sosina, Ciężkowice, Jeziorki, Góra Grodzisko, Byczyna, Zalew Tarka, Jeleń, Zalew Łęg, Elektrownia Jaworzno III, Dąbrowa Narodowa, Łubowiec, Długoszyn, Góra Piasku, PKP Jaworzno Szczakowa.
-
– Bukowno, Jaworzno Knieje, Zalew Sosina, Ciężkowice, Sosina Młyny Serafińskie, Diabla Góra, Kopalnia Piasku Bukowno, Kanał wodny Jaworznik, Teren Gminy Bukowno.
-
– PKP Maczki, Długoszyn, Góra Piasku, Góra Sodowa, Rezerwat Sasanka, Obszar Krajobrazowy Dobra – Wilkoszyn, Warpie, Osiedle Leopold, Osiedle Podłęże, Zalew Łęg, Elektrownia Jaworzno III, Wysoki Brzeg, Rzeka Przemsza, Mysłowice Brzęczkowice. Dalej szlak biegnie po terenie Mysłowic.
-
– siedziba PTTK o/Jaworzno, Wilkoszyn, Jeziorki, Cezarówka, Koźmin, Balin, PKP Balin.
-
– siedziba PTTK o/Jaworzno, Góra Grodzisko, Byczyna, Pomnik Partyzantów, Gmina Libiąż i Chrzanów.
-
– dochodzi do szlaku zielonego i żółtego w Wilkoszynie do źródła wody siarczanej.
Baza noclegowa
W mieście znajdują się 3 skategoryzowane hotele :
- Brojan** (ul. Paderewskiego 44)
- Pańska Góra*** (ul. Krakowska 1)
- Wodnik* (ul. Bukowska 10)
Administracja
Lata | Imię Nazwisko | Partia lub blok partyjny |
---|
1975 – 1979 | Leszek Jagodyński |
PZPR
|
1979 – 1982 | Marian Skalski |
PZPR
|
1982 – 1990 | Józef Cichowski |
PZPR
|
1990 – 1998 |
Andrzej Węglarz
| |
1998 – 2002 | Marian Tarabuła | |
2002 – nadal |
Paweł Silbert
| Jaworzno Moje Miasto |
Religia
Kolegiata św. Wojciecha i św. Katarzyny
Katolicyzm
Większość mieszkańców Jaworzna stanowią wierni
Kościoła Rzymskokatolickiego
.
Diecezja
Jaworzno należy do
diecezji sosnowieckiej
i
archidiecezji częstochowskiej
. Obecnie dzielnica Jaworzna, Jeleń-Dąb, należy do
archidiecezji krakowskiej
, ponieważ znajduje się tam tylko kaplica dojazdowa (która nie ma swojej parafii), przynależąca do parafii Przemienienia Pańskiego w Libiążu,
Libiąż
zaś należy do
archidiecezji krakowskiej
. Cezarówka Górna i Koźmin jest częścią Parafii Chrystusa Króla z kościołem parafialnym położonym w Balinie. W przeszłości Jaworzno należało w całości do
archidiecezji krakowskiej
.
Dekanaty
Obszar Jaworzna należy do dwóch
dekanatów
diecezji sosnowieckiej oraz dwóch
dekanatu
archidiecezji krakowskiej
Diecezja sosnowiecka:
Archidiecezja krakowska:
- dekanat libiąski – Dąb
- dekanat chrzanowski – Cezarówka Górna , Koźmin
Parafie
-
Parafia Świętych Wojciecha i Katarzyny w Jaworznie – Centrum
-
Parafia Najświętszej Maryi Panny Nieustającej Pomocy w Jaworznie – Osiedlu Stałym
- Parafia Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Jaworznie – Długoszynie
- Parafia św. Jana Kantego w Jaworznie – Niedzieliskach
- Parafia św. Brata Alberta Chmielowskiego w Jaworznie – Pieczyskach
- Parafia św. Elżbiety Węgierskiej w Jaworznie – Szczakowej
- Parafia Najświętszej Maryi Panny Anielskiej w Jaworznie – Dąbrowie Narodowej
- Parafia św. Barbary w Jaworznie – Podłężu
- Parafia Miłosierdzia Bożego w Jaworznie – Borach
- Parafia Najświętszej Maryi Panny Nieustającej Pomocy w Jaworznie – Ciężkowicach
- Parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Jaworznie – Jeleniu
- Parafia św. Karola Boromeusza w Jaworznie – Starej Hucie
- Parafia św. Józefa Rzemieślnika w Jaworznie – Jeziorkach
- Parafia Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Jaworznie – Sobieskim
- Parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa w Jaworznie – Byczynie
Protestantyzm
Działalność duszpasterską na terenie miasta prowadzą cztery kościoły
protestanckie
o charakterze
ewangelicznym
. Należą do nich:
Inne
W przeszłości istniała w Jaworznie
synagoga
, która została zdewastowana przez hitlerowców w czasie
II wojny światowej
.
W Jaworznie istnieje spora grupa – kilka
zborów
–
Świadków Jehowy
, posiadająca własne
Sale Królestwa
.
Transport
Jaworzno znajduje się na skrzyżowaniu szeregu drogowych szlaków komunikacyjnych. Przez miasto przebiegają:
Planowane jest przedłużenie
Drogowej Trasy Średnicowej
do Jaworzna.
Transport kolejowy
Dworzec kolejowy
Jaworzno-Szczakowa
jest jednym z największych w Polsce węzłów kolejowych i ważnym punktem ruchu ludności, a także przeładunku towarów. Kolejowy transport towarowy to przede wszystkim przewozy węgla kamiennego, ze względu na położenie miasta dużą rolę odgrywają przewozy tranzytowe, także międzynarodowe.
W mieście znajdują się następujące czynne stacje i przystanki kolejowe:
Komunikacja miejska
Autobus Solaris
PKM Jaworzno
w charakterystycznych kolorach.
Na terenie Jaworzna działa wiele linii autobusowych, które obsługuje
PKM Jaworzno
nie należący do
KZK GOP
. Oprócz tego w Jaworznie działają także linie organizatorów z miast ościennych (
Mysłowice
,
Chrzanów
,
Sosnowiec
) oraz przewoźników prywatnych. Dzięki
PKM Jaworzno
bezpośrednio z Jaworzna dostać się można do:
Katowic
,
Mysłowic
,
Sosnowca
,
Balina
i
Chrzanowa
. Dzięki prywatnym liniom ekspresowym Jaworzno-Kraków dostać się można do
Krakowa
. Dzięki busom, można także dostać się do
Dąbrowy Górniczej
i
Sosnowca
.
Transport lotniczy
Dzięki dobrze rozwiniętej sieci dróg i połączeń kolejowych, oraz bliskości portów lotniczych:
Katowice-Pyrzowice
do którego jest ok. 35 km oraz
Kraków-Balice
do którego jest ok. 40 km. komunikacja z miastem jest szybka i bardzo łatwa.
Osoby związane z Jaworznem
Honorowi obywatele miasta Jaworzna
Patroni miasta
Osoby urodzone w Jaworznie
-
Antoni Popiel
– rzeźbiarz; profesor w Inst. Politechnicznym we Lwowie, twórca pomników: A. Mickiewicza we Lwowie, T. Kościuszki w Waszyngtonie.
-
Wincenty Drabik
– scenograf, malarz; współpracował głównie z teatrami warszawskimi.
- Zdzisław Stieber – językoznawca, slawista; profesor uniw. we Lwowie, Łodzi, Warszawie; czł. PAN, Bułgarskiej AN.
- Shelomo Selinger – francusko-izraelski rzeźbiarz, ur. w Szczakowej.
-
Barbara Trzetrzelewska
– piosenkarka.
- Adam Synowiec – dziennikarz, publicysta, wydawca, krytyk filmowy, pisarz
-
Adam Jamróz
– sędzia
Trybunału Konstytucyjnego
od 2003 roku.
- Marta Kozera – wicemistrzyni świata w Ju-Jitsu, zawodniczka
Energetyka Jaworzno
.
- Anna Kadulska – aktorka Teatru Śląskiego.
- Justyna Chowaniak – aktorka Studia Buffo.
- Mirka Szawińska – poetka.
- Wojciech Brzeziński – aktor Teatru Ateneum.
-
Jan Pierzchała
–
prozaik
,
poeta
, autor adaptacji scenicznych, dramaturg,
tłumacz
.
-
Paweł Sarna
–
poeta
, krytyk literacki.
-
Mirosław Stadler
– piłkarz i trener.
-
Jan Urban
– piłkarz i trener.
-
Bogdan Wołkowski
– wielokrotny mistrz trików bilardowych i
snookerowych
.
-
Czesław Żelichowski
– działacz samorządowy, senator.
- Bogdan Szczotka – kulturysta, mistrz polski, europy i świata w kulturystyce.
-
Andrzej Stalmach
– lekkoatleta, olimpijczyk.
-
Janusz Skulich
– polski
nadbrygadier
i magister inżynier pożarnictwa.
-
Rafał Witkowski
– polski piłkarz.
-
Andrzej Karweta
– kontradmirał Marynarki Wojennej
-
Bogdan Tosza
– reżyser teatralny, publicysta, eseista
-
Elżbieta Tosza
– dziennikarka, publicystka, animator kultury
- Maciej Talaga – gitarzysta, kompozytor
-
Grzegorz Proksa
– pięściarz.
Osoby nie urodzone w Jaworznie
Przypisy
Bobliografia
Zobacz też
Linki zewnętrzne