Przykład gruzińskiej majuskuły
Alfabet gruziński – rodzaj pisma głoskowego, służący do zapisywania
języka gruzińskiego
oraz kilku innych języków z rodziny
kartwelskiej
.
Alfabet gruziński powstał najprawdopodobniej w
IV w.
n.e. Za podstawę do jego tworzenia służył albo
alfabet syryjski
, albo
alfabet grecki
, jednak szczegółowe pochodzenie znaków nie jest znane. Zgodnie z tradycją, za twórcę
alfabetu
gruzińskiego uważany jest legendarny pierwszy
gruziński
władca – Parnawaz. Istnieje również przekaz, według którego alfabet gruziński opracował
Mesrop Masztoc
, którego autorstwa jest również
alfabet ormiański
.
Alfabet gruziński posiada trzy
kroje pisma
, dość różniące się od siebie. Są to asomtawruli (gruz. 'majuskuła'), zwany też mrgwlowani (gruz. 'zaokrąglony'), chucuri (gruz. 'kościelny') określany niekiedy jako nuschuri (gruz. 'minuskuła') oraz mchedruli (gruz. 'rycerski').
Najstarsze zabytki zapisane alfabetem gruzińskim pochodzą z
V w.
n.e. i zapisane są w asomtawruli. Obecnie jest używana forma mchedruli , stworzona w
XI w.
, która ostatecznie wyparła pozostałe kroje w
XVIII w.
Współczesny alfabet gruziński składa się z 33 znaków. Nie są rozróżniane wielkie i małe litery.
„
ქართული დამწერლობა — ანბანური ტიპის თავისთავადი, თვითმყოფადი სისტემა, რომელსაც ქართველური ენები (ძირითადად ქართული) იყენებს, დროგამოშვებით კი სხვა კავკასიური ენებიც (მათ შორის ოსური და აბხაზური ენები 1940-იან წლებში). თანამედროვე ანბანს 33 ასო აქვს. ქვემოთ მოყვანილ ცხრილში ცისფრად აღნიშნულია ასოები, რომლებიც ამჟამად არ გამოიყენება.
”
| Litera |
Unicode
| Nazwa | ISO 9984 | BGN[] | Wymowa |
|---|
| ა | U+10D0 | an | A a | А а | [
a
] |
| ბ | U+10D1 | ban | B b | B b | [
b
] |
| გ | U+10D2 | gan | G g | G g | [
ɡ
] |
| დ | U+10D3 | don | D d | D d | [
d
] |
| ე | U+10D4 | en | E e | E e | [
ɛ
] (polskie e) |
| ვ | U+10D5 | vin | V v | V v | [
v
] (polskie w) |
| ზ | U+10D6 | zen | Z z | Z z | [
z
] |
| თ | U+10D7 | tan | T’ t’ | T t | [
tʰ
] (przydechowe³ t) |
| ი | U+10D8 | in | I i | I i | [
ɪ
] (osłabione polskie i lub y) |
| კ | U+10D9 | k’an | K k | K’ k’ | [
kʼ
] (glottalizowane² k) |
| ლ | U+10DA | las | L l | L l | [
l
] |
| მ | U+10DB | man | M m | M m | [
m
] |
| ნ | U+10DC | nar | N n | N n | [
n
] |
| ო | U+10DD | on | O o | O o | [
ɔ
] (polskie o) |
| პ | U+10DE | par | P p | P’ p’ | [
pʼ
] (glottalizowane² p) |
| ჟ | U+10DF | žan | Ž ž | Zh zh | [
ʒ
] (polskie ż) |
| რ | U+10E0 | rae | R r | R r | [
r
] |
| ს | U+10E1 | san | S s | S s | [
s
] |
| ტ | U+10E2 | t’ar | T t | T’ t’ | [
tʼ
] (glottalizowane² t) |
| უ | U+10E3 | un | U u | U u | [
ʊ
] (osłabione u) |
| ფ | U+10E4 | par | P’ p’ | P p | [
pʰ
] (przydechowe³ p) |
| ქ | U+10E5 | kan | K’ k’ | K k | K’ k’ [
kʰ
] (przydechowe³ k) |
| ღ | U+10E6 | ɣan | Ḡ ḡ | Gh gh | [
ɣ
] (dźwięczny odpowiednik ch – nie mylić z "gardłowym" dźwięcznym h czeskim i kresowym) |
| ყ | U+10E7 | q’ar | Q q | Q’ q’ | [
qʼ
] (języczkowe k glottalizowane²) |
| შ | U+10E8 | šin | Š š | Sh sh | [
ʃ
] (polskie sz) |
| ჩ | U+10E9 | čin | Č’ č’ | Ch ch | [
ʧʰ
] (przydechowe³ cz) |
| ც | U+10EA | can | C’ c’ | Ts ts | [
ʦʰ
] (przydechowe³ c) |
| ძ | U+10EB | ʒil | J j | Dz dz | [
ʣ
] (polskie dz) |
| წ | U+10EC | c’il | C c | Ts’ ts’ | [
ʦʼ
] (glottalizowane² c) |
| ჭ | U+10ED | č’ar | Č č | Ch’ ch’ | [
ʧʼ
] (glottalizowane² cz) |
| ხ | U+10EE | xan | X x | Kh kh | [
x
] (polskie ch) |
| ჯ | U+10EF | ǯan | J̌ ǰ | J j | [
ʤ
] (polskie dż) |
| ჰ | U+10F0 | hae | H h | H h | [
h
] (angielskie i niemieckie h) |
¹ Tam, gdzie nie zostały podane informacje dotyczące wymowy, pokrywa się ona z polskim odpowiednikiem.
²
Glottalizacja
oznacza dodatkowe zwarcie krtani w momencie wymawiania danej spółgłoski.
³
Przydech
oznacza krótkie h po spółgłosce.
Spotyka się też użycie połączeń dz, dž dla ძ, ჯ i kreskę przy przydechowych, a nie glottalizowanych.[]
