Mnożnik - w
makroekonomii
jest to stosunek zmiany dochodu do zmiany planowanych wydatków autonomicznych.
Mnożnik określa o jaką wielkość wprowadzonego do
gospodarki
wydatku autonomicznego wzrośnie
produkcja
i
dochód
. Mnożnik jest zawsze większy od 1, gdyż każda zmiana w
wydatkach
inwestycyjnych uruchamia łańcuch zmian w wydatkach konsumpcyjnych. Wysokość mnożnika inwestycyjnego zależy od
krańcowej skłonności do konsumpcji
(KSK). Gdy
krańcowa skłonność do konsumpcji
rośnie to mnożnik również, a im
krańcowa skłonność do oszczędzania
wyższa, tym mnożnik jest niższy.
Dla wartości nominalnych najprostsza postać mnożnika inwestycyjnego jest następująca:
gdzie: Y to nominalna produkcja (dochód), I to nominalne inwestycje, C to nominalna konsumpcja, to krańcowa skłonność do konsumpcji (KSK).
Przyjmując klasyczne założenie ekonomii keynesowskiej o stałości poziomu cen w sytuacji niepełnego wykorzystania czynników produkcji, mnożnik inwestycyjny oddaje również realny efekt mnożnikowy, a powyższe wielkości - zwłaszcza Y - są identyczne z wielkościami realnymi.
Uchylając założenie stałości cen mnożnik przyjmuje postać realnego mnożnika inwestycyjnego:
gdzie: y to realna produkcja (dochód), natomiast ep(Y) to elastyczność poziomu cen względem nominalnego dochodu określająca, o ile procent wzrośnie poziom cen w związku ze wzrostem nominalnej produkcji (dochodu) o 1 %.
Przy stałości poziomu cen, elastyczność cen względem nominalnej produkcji (dochodu) jest równa zero i realny mnożnik inwestycyjny sprowadza się do tradycyjnego mnożnika inwestycyjnego Keynesa. Jednak w przypadku gdy ep(Y) > 0, część impulsu popytowego nie przekłada się na wzrost realnej produkcji i dochodów, ale na wzrost poziomu cen (inflacja). Przy ep(Y) >= 1 produkcja nie rośnie, a cały dodatkowy popyt wywołuje mnożnikowy wzrost cen, w skrajnym wypadku o charakterze hiperinflacyjnym.
Przykład - zadanie
Wiedząc, że KSK (krańcowa skłonność do konsumpcji) wynosi 0.8, określ zmianę dochodu równowagi przy ekspansji fiskalnej (np. wzrost wydatków rządu na jakieś dobra) równej 50 mln zł. Następnie rozwiąż zadanie uwzględniając stopę podatkową w wysokości t = 20 % = 0.2. Oszacuj ile wyniesie wzrost realnego dochodu, jeżeli przed interwencją rządu wzrost realnego dochodu wynosił 2 %, przy stopie inflacji równej 3 %. Rozwiązanie:
Mnożnik wynosi m = 1/(1-KSK) = 1/(1-0.8)= 1/0.2 = 5. Tak więc dochód równowagi wzrośnie o m*50=5*50 = 250 mln zł.
Jeśli w grę wchodzi opodatkowanie dochodu, wzór na mnożnik przyjmuje postać: m = 1/(1-KSK(1-t)) = 1/(1-0.8(1-0.2)) = 1 / 0.36 = 2,7777... Więc dochód wzrośnie o 50*2.7777 = 138.88 mln zł.
Przed ekspansją fiskalną nominalny dochód wzrastał o (1.02*1.03-1)*100 = 5.06 %. W tych warunkach elastyczność cen względem dochodu nominalnego wynosiła 3%/5.06% = 0.5929.
Realny mnożnik inwestycyjny spadnie z 5 (przy stałych cenach) do 5*(1-0.5929)= 2.03. Dochód w cenach stałych wzrośnie o 50*2.03 = 101.5 mln zł. Przy opodatkowaniu dochodu realny mnożnik inwestycyjny wyniesie 2.78*(1-0.5929) = 1.13, w wyniku czego realny dochód wzrośnie tylko o 50*1,13 = 56,5 mln zł. Przy zadanych oczekiwaniach inflacyjnych popyt indukowany przez rząd był skuteczny tylko w 1-0.5929 = 40,71 % w stosunku do efektów pobudzenia w gospodarce bezinflacyjnej. W pozostałej części rząd wywołał impuls inflacyjny.
Zobacz też