Rowasz ( węg. Székely Rovásírás) to pismo runopodobne. Używane było przed rokiem 1000 . Pismo to zbliżone jest do pisma (tzw. "run" tureckich ) ze ścian znad rzeki Orchon w Mongolii z VIII wieku , z kolei pismo orchon jest podobne do pisma w Kodeks Rohonczi. Również na Węgrzech pisano w czasach przedchrześcijańskich w rowaszu, z tego okresu zachowały się jednak tylko nieliczne teksty. Od momentu wprowadzenia chrześcijaństwa przez Stefana I pisano przeważnie przy pomocy alfabetu łacińskiego, jedynie mówiący węgierskim dialektem Szeklerzy zamieszkujący dziś Okręg Harghita , Okręg Covasna i Okręg Marusza w rumuńskiej Transylwanii, używali go do ok. 1850 r. Dziś rovasiras mają znaczenie antycznego węgierskiego symbolu. Są ciągle używane w węgierskich organizacjach skautowych .

Pismo

Alfabet węgierski	a	á	b	c	cs	d	dz	dzs	e	é	ë	f	g	gy	h	i	í	j	k	ak	l	ly	m
Rowasz wg Forraia							–	–			–
Rowasz standardowy
Alfabet węgierski	n	ny	o	ó	ö	ő	p	q	r	s	sz	t	ty	u	ú	ü	ű	v	w	x	y	z	zs
Rowasz wg Forraia								–											–	–	–
Rowasz standardowy

• Fonetyka alfabetu odpowiada fonemom dialektu szeklerskiego.
• Alfabet nie zawiera pochodzących od obcych słów liter dz, dzs, q, w, x, y.
• Występują ligatury więcej niż 2 liter. np. emp emb ent tpru tprus us hegy.
• Pismo to czasami jest pisane w tzw. kierunku bustrofedon , podobnie jak na sumeryjskich glinianych tabliczkach, tzn. raz w lewo, raz w prawo, przy zmianie kształtu liter, np. "db" byłoby tą sama literą w co drugim rzędzie.
• Pisano na glinie, drewnie, papierze i velum.
• W niektórych miejscach na Szeklerszczyźnie używano rowaszu na nagrobkach słupowych jeszcze pod koniec XIX w.
• Pismo występuje w Panonii , na Morawach , w Transylwanii i Mołdawii .

Cyfry

Cyfra	1	2	3	4	5	10	50	100	1000	1998
Rowasz

• Cyfry rowaszu są podobne do rzymskich i etruskich . Takie cyfry po rozdzieleniu włosa nie mogą być "oszukane".
• Zapisywano liczbę zwierząt na kijach. Kije dzielono wzdłuż - to "rozdzielanie włosa" po to by po redykach uniknąć konfliktów z rozdzielaniem stada. Zobacz też: rewasz .
• System numeryczny w rowaszu najprawdopodobniej został przejęty już po przybyciu plemion szeklerskich na tereny naddunajskie.

Historia

Najstarszy opis pisma pochodzi z XIII wieku . Pierwszy raz zanotowane w historycznym źródle pisanym - w kronice Simona Kézaiego (Szymona z Kézy). Przykładowy alfabet szeklerski z 1483 roku zachował się w bibliotece zamku Mikulovo na Morawach (Nikolsburg)

Z czasów Awarów pozostały dwa napisy w skarbie z Nagyszentmiklós (Gross Sankt Nikolaus/San Nicolae) oraz na zapince znalezionej w Szarvas . Interpretacja inskrypcji z Nagyszentmiklós, jako rowaszu, jest dyskusyjna, a teorii, w jakim alfabecie i w jakim języku zostały one zapisane, jest wiele, żadna jednak nie jest dostatecznie przekonująca. Wedle jednej z nich, autorstwa węgierskiego uczonego, Gábora Vékonyego, są to napisy węgierskie wykonane pismem przypominającym greckie .

W XV wieku w kołach humanistów , zebranych wokół dworu króla Macieja Korwina , wzrosło zainteresowanie rowaszem jako "pismem tajemnym".

Pierwszą książkę poświęconą alfabetowi szeklerskiemu napisał w 1598 János Telegdi.

Kontrowersje

W starych zapisach występuje więcej runów (liter), niż w powyższym alfabecie.

Istnieją przypuszczenia, że system numeryczny został przejęty z innego źródła, niż alfabet, w związku z czym powinno się rozdzielać rozważania na temat pochodzenia pisma od systemu zapisu liczb, znanego na szerszych terenach pod nazwą rewaszu . Uzasadniane jest to podobieństwem cyfr rowaszu do cyfr etruskich , zaś pochodzenie alfabetu wywodzi się zwyczajowo z azjatyckich stepów.

Wybrana bibliografia

• Joanna Dzięciołowska, Rowasz - pismo karpackich Szeklerów, w: Płaj. Almanach karpacki nr 28 (wiosna 2004), ISSN   1230-5898
• Győző Libisch, Tanuljunk róni – az egységes magyar rovásírás abécéje és szabályai, Budapeszt 1998

Linki zewnętrzne

• http://www.nordic-life.org/nmh/rovas/rovas.pdf
• http://users.tpg.com.au/etr/rovas/ana/anal.html The Correlation Analysis of the Hungarian Rovás, matemetyczne ujęcie (?)
• http://www.acronet.net/~magyar/english/96-10/magyarad.htm
• http://www.hungarianquarterly.com/no157/080.html
• http://www.omniglot.com/writing/hungarian_runes.htm