Jarząbek (Tetrastes bonasia syn. Bonasa bonasia) –
gatunek
średniej wielkości
ptaka
z
rodziny
kurowatych
.
Występowanie
Zamieszkuje strefę lasów iglastych
Eurazji
od
Pirenejów
przez północną część
Półwyspu Apenińskiego
, Środkową Europę, Skandynawię i
Bałkanów
po Syberię i
Pacyfik
.
- W Polsce nieliczny ptak lęgowy w górach (Sudety, Karpaty) oraz na wschodzie kraju; lokalnie bywa średnio liczny[3]. Mimo to rzadko się go widuje, ze względu na skryty tryb życia. Zimuje w Polsce. Najczęściej można go rozpoznać po ostrym gwiździe wiosną. Na niżu w środkowej i zachodniej części kraju jest nieliczny lub nie występuje. Przez utratę swych siedlisk jest gatunkiem mocno zagrożonym w Środkowej Europie, tak jak cietrzewie. Krajową populację jarząbków szacuje się na ok. 80 tysięcy sztuk. [4]
Charakterystyka
Cechy gatunku
Samca jarząbka można rozpoznać po czarnym podgardlu
To najmniejszy europejski kurak o krępej sylwetce i krótkich nogach. Słabo zaznaczony
dymorfizm płciowy
, co nie jest typowe u kuraków. Wierzch szary z gęstym czarno-brunatnym poprzecznym pręgowaniem. Na głowie mały czubek, a nad oczami widać niewielkie czerwone korale. Biała plama pod okiem. Spód biały z gęstym, łuskowatym czarnym deseniem.
Sterówki
szarobrunatne z czarno-białą przepaską na końcu. Środkowe sterówki barwy grzbietu.
Skok
upierzony do połowy, podczas gdy pazury są nagie (cecha charakterystyczna dla jarząbków). Ogon na końcu ma czarno-biały pasek, który w locie jest zaokrąglony. Przy odrywaniu się od ziemi pióra wydają furkoczący odgłos. Podgardle samca czarne z białą obwódką, samica na czarnym polu ma liczne białe plamy z rdzawym odcieniem. Kogut ma również żywsze barwy piór, więcej barwy szarej oraz krótki, unoszony czubek. Dziób jet czarny i krótki. Kura jest bardziej brązowa. Skomplikowany układ ubarwienia nawiązuje to gry świateł i cieni na poziomie runa leśnego, co ułatwia tym ptakom maskowanie się.
Jarząbki latają niechętnie, choć ich lot jest zwinny i szybki, choć pokonują krótkie dystanse.
Podobny do nieco mniejszej kuropatwy, choć występują w różnych siedliskach - kuropatwy typowo spotyka się na polach, a nie w lasach. Różnice widać też w upierzeniu , głównie jeśli chodzi o ubarwienie sterówek - u kuropatw są rdzawe.
Wymiary średnie
- Długość ciała ok. 38–48 cm
- Rozpiętość skrzydeł 56–60 cm
- Waga ok. 350–500 g
Biotop
Gęste starodrzewy liściaste i mieszane (z domieszką
świerku
lub
jodły
- grądy, bory i regle) o gęstym
podszycie
i bogatym
runie
. Preferuje średnie wysokości nad poziomem morza, górskie stoki i doliny potoków, ale i mokradła porośnięte brzozami i olszyną. W górach spotyka się go do górnej granicy lasów. To ptaki osiadłe, wymagające lasów bogatych w pokarm, o dużym i rozbudowanym podszycie, z polanami i wieloma kryjówkami.
Okres lęgowy
Toki
Porównania samicy i samca jarząbka
Ze względu na skryty tryb życia w gęstwinach leśnych nie poznano dokładnie życia rodzinnego jarząbków. Wiadomo jednak, że samiec pozostaje wierny samicy, co jest wyjątkowe u kuraków. Pary tworzą się jesienią. Kogut swój przyszły teren lęgowy oznajmia piskliwym dźwiękiem oraz głośnym przelatywaniem z miejsca na miejsce w jego obrębie. Jest to okres tylko tymczasowego kojarzenia w pary, bo zimę spędzają pojedynczo. Wiosną odbywają się toki, choć już nie tak widowiskowe, jak u cietrzewi lub głuszców. Koguty stroszą wtedy pióra, opuszczają i rozkładają ogon i skrzydła. Towarzyszy temu ostry gwizd. Nie zawsze dochodzi wtedy do walk między samcami, każdy stara się przez cały czas o względy wybranej kury.
Gniazdo
Na ziemi ukryte pod nawisem gałęzi, krzakami, korzeniami lub osłoną roślinności. Rzadko lęgnie się na drzewie w opuszczonych dużych gniazdach innych ptaków. Przeważnie to płytkie zagłębienie w którym znajduje się wyściółka z trawy, liści i łodyg.
Jaja
Jeden lęg w roku, w maju. W zniesieniu 8 do 14 jasnobrązowych jaj o rdzawym nakrapianiu.
Wysiadywanie i dorastanie
Jaja wysiadywane są przez okres 21 do 25 dni jedynie przez samicę. W tym czasie kogut przebywa w sąsiedztwie, a przyłącza się do swej rodziny po wykluciu młodych by wspólne pędzić z nią lato. Pisklętami, które od razu po wykluciu opuszczają gniazdo, opiekują się oboje rodzice. Zaczynają podlatywać już w wieku 15-20 dni. Pełną samodzielność zyskują po 40 dniach. Jesienią rodzice żyją już osobno.
Pożywienie
Pokarm roślinny, m.in. nasiona, jagody, kwiaty, owoce brzozy i olchy, młode pędy, latem również
bezkręgowce
, np. owady i ich larwy, którymi żywią się pisklęta i ptaki dorosłe. Pokarm zarówno ptaków młodych, jak i dorosłych, przybliżony jest do diety cietrzewi.
Ochrona
W Polsce gatunek łowny od 1 września do 30 listopada[5][6].
W krajach uprzemysłowionych i o rolnictwie wysokotowarowym, podobnie jak u cietrzewi, odnotowuje się ciągły spadek populacji jarząbka. W wyniku tego procesu dochodzi do izolacji poszczególnych grup tych ptaków, co przyczynia się do stopniowego wymierania jarząbków w określonych regionach.
Zobacz też
Przypisy
- ↑
Tetrastes bonasia
w: Integrated Taxonomic Information System (
ang.
)
- ↑
Tetrastes bonasia
. Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych (IUCN Red List of Threatened Species) (
ang.
)
- ↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 265. . Wg skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego nieliczny oznacza zagęszczenie 1–10 par na 100 km2, a średnio liczny – 10–100 par na 100 km2.
- ↑ Paweł Bombik: Kuraki Polskie, Fundacja Ochrony Głuszca, Warszawa 2010
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 marca 2005 r. w sprawie ustalenia listy gatunków zwierząt łownych (
Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 433
)
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 marca 2005 r. w sprawie określenia okresów polowań na zwierzęta łowne (
Dz. U. z 2005 r. Nr 48, poz. 459
)
Bibliografia
- Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. .
- Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: MUZA, 2009. .