Katedra w
1798
roku, widoczna neoklasycystyczna fasada, która istniała do 1945 roku,
gwasz
Karola Albertiego
Bazylika archikatedralna św. Piotra i św. Pawła w Poznaniu – jeden z najstarszych polskich kościołów i najstarsza polska
katedra
(od
968
r.), położona na
Ostrowie Tumskim
. Jest ona miejscem pochówku pierwszych
władców Polski
i przypuszczalnym miejscem chrztu
Mieszka I
. Obecna
gotycka
katedra powstała w
XIV
–
XV
w., częściowo odbudowana i regotyzowana po zniszczeniach
II wojny światowej
.
Kalendarium
- II poł.
X wieku
– kościół wczesnoromański
-
968
– ustanowienie katedry i patrona
św. Piotra
(pierwsze biskupstwo, siedziba pierwszego misyjnego
biskupa
Polski
Jordana
miało prawo do tego samego patrona, co siedziba
papieża
). Pierwsza katedra była
trójnawową
bazyliką
o długości około 40 m z pojedynczą wieżą rozszerzającą się w dolnej części od strony zachodniej. Wzorowana była na
kościołach karolińskich
. W wieży znajdowała się dwupiętrowa
empora
wysunięta w głąb kościoła od którego oddzielała ją dwuarkadowa galeria wsparta na pojedynczym filarze. Była to najprawdopodobniej
loża
książęca.
-
1038
lub
1039
– najazd
Brzetysława I
-
XI wiek
– katedra romańska, trójnawowa bazylika z dwiema wieżami od strony zachodniej z ciosów kamiennych ufundowana przez
Kazimierza Odnowiciela
-
1244
-
1245
– zburzenie prezbiterium grożącego zawaleniem, na jego miejscu
Bogufał II
rozpoczął wznoszenie ceglanego, wczesnogotyckie prezbiterium
-
1262
– zakończenie odbudowy prezbiterium przez
Bogufała III
- poł.
XIV wieku
– przebudowa korpusu katedry w stylu gotyckim
-
29 września
1341
– ślub
Kazimierza Wielkiego
z
Adelajdą Heską
i jej koronacja na królową Polski.
-
1360
– Kazimierz Wielki ufundował sarkofag
Bolesława Chrobrego
-
1399
-
1406
– kolejna przebudowa korpusu i prezbiterium, powstaje
ambit
i
triforyjna
galeria wokół prezbiterium.
-
XIV
i
XV wiek
– katedra gotycka z wieńcem kaplic i trzema
latarniami
nad ambitem
-
1509
-
1513
– przebudowa wież w stylu gotyckim, dodane zostają
iglice
i
korony
-
1622
– zniszczenie przez pożar hełmów wież i dachu
-
1636
-
1650
– odbudowa w stylu
barokowym
, początkowo pod kierunkiem
Krzysztofa Bonadury Starszego
, a następnie braci Antonio i
Popmpeo Ferrarich
-
1725
– huragan zrywa dach i niszczy wieże
-
1772
– wielki pożar niszczy dachy, sklepienia i wystrój wnętrz
-
1779
– odbudowa w stylu
klasycystycznym
według projektu
Efraima Schrögera
-
1790
– zawala się wieża południowa niszcząc sąsiednie kaplice i
portal
-
1790
-
1795
– przebudowa fasady w stylu
klasycystycznym
-
1821
– ustanowienie archikatedry oraz dodanie drugiego patrona –
św. Pawła Apostoła
przez
papieża
Piusa VII
-
1939
-
1945
–
Niemcy
rabują skarbiec, wywożą pięć Visherowskich płyt, zdzierają miedziany dach, a katedrę zmieniają na magazyn
-
15 lutego
1945
– podczas walk o
cytadelę
katedra znajduje się w polu ostrzału
artylerii
. Ocalały jedynie kaplice, wypalone wnętrze odsłania pozostałości z okresu gotyku
-
1946
-
1956
– odbudowa w formie gotyckiej z przełomu
XIV
i
XV wieku
według projektu
Franciszka Morawskiego
. Prowadzone jednocześnie badania archeologiczne ujawniły pozostałości katedr przedromańskiej i romańskiej
-
29 czerwca
1956
– oddanie katedry do użytku wiernych
-
1956
-
1960
– renowacja kaplic
-
1962
– ustanowienie
bazyliki mniejszej
przez
papieża
Jana XXIII
-
1983
– nawiedzenie archikatedry przez papieża
Jana Pawła II
Katedra – miejsce spoczynku władców z dynastii Piastów
Katedra stanowi miejsce pochówków pierwszych władców Polski aż do Kazimierza Odnowiciela, a także członków wielkopolskiej linii
Piastów
:
W świątyni spoczywają biskupi i arcybiskupi poznańscy, wśród nich: bp
Jan Łodzia
, bp
Jan z Lutogniewa
, bp
Mikołaj z Górki
, bp
Piotr Wysz
, bp
Andrzej Łaskarz
, bp
Uriel Górka
, bp
Jan Lubrański
, abp
Walenty Dymek
, abp
Antoni Baraniak
, i abp
Jerzy Stroba
, a także
prymasi Polski
, arcybiskupi Gniezna i Poznania z lat
unii personalnej
tych dwóch stolic (
1821
-
1946
), wśród nich
Tymoteusz Gorzeński
,
Marcin Dunin
,
Leon Michał Przyłuski
,
kardynał
Mieczysław Halka-Ledóchowski
i
Florian Stablewski
. Katedra stała się też miejscem wiecznego spoczynku kardynała
Bolesława Filipiaka
–
dziekana
Roty Rzymskiej
.
Wygląd zewnętrzny
Wygląd zewnętrzny
|
Fasada frontowa |
Fasada frontowa
|
W nocy. |
W nocy.
|
Żałoba po śmierci papieża. |
Żałoba po śmierci papieża.
Obecny wygląd katedry pochodzi z okresu odbudowy z lat
1948
-
1956
prowadzonej pod kierownictwem Franciszka Morawskiego. Przywrócono w niej, na podstawie odkrytych przez pożar w
1945
pozostałości, gotycki wygląd korpusu z przełomu
XIV
i
XV wieku
. Hełmy wież są natomiast wzorowane na klasycystycznych, pochodzących z lat
1725
-
1729
. Świątynia zorientowana jest wzdłuż osi wschód-zachód, z prezbiterium po stronie wschodniej. Jest to trójnawowa bazylika na planie krzyża otoczona wieńcem dwunastu kaplic (z czego dwie stanowią ramiona
transeptu
), dwóch zakrystii i kruchty południowej. W zewnętrznej bryle świątyni nietypowym w polskiej architekturze elementem są
łuki przyporowe
rozpięte pomiędzy ścianami nawy głównej a wieżami.
Główne wejście znajduje się po stronie zachodniej. Stanowi je ostrołukowy
portal
z
XV wieku
, w którym umieszczono
brązowe
drzwi z
1979
roku autorstwa
Kazimierza Bieńkowskiego
. Od zewnątrz przedstawiają one sceny z życia
św. Piotra
, zaś od wewnątrz
św. Pawła
. Od zewnątrz widoczny łaciński napis nad wejściem: PRIMA SEDES EPISCOPORUM POLONIAE (pierwsza siedziba biskupów Polski).
Nad portalem znajduje się wysokie, gotyckie okno z bogatym
maswerkiem
, a jeszcze wyżej szczyt z białymi
blendami
.
Na zewnątrz katedry, naroża
Złotej Kaplicy
, znajdującej się w osi katedry, zdobią kamienne rzeźby przedstawiające
Jordana
,
Mieszka I
,
Dąbrówkę
i
Bolesława Chrobrego
dłuta Czesława Woźniaka z lat
1974
-
1976
.
Wnętrze
Katedra w Poznaniu – gotycki poliptyk
Portrety trumienne nad wejściem do zakrystii prałackiej
Katedra ma 72 m długości i 36 m szerokości (łącznie z kaplicami)[2]
W prezbiterium znajduje się
poliptyk
z przełomu XIV i XV wieku (ukończony w
1512
) zakupiony przez władze kościelne i przywieziony z
Góry Śląskiej
w
1952
roku, wykonany w warsztacie wrocławskim. W szafce środkowej widnieją postacie
Najświętszej Marii Panny
,
św. Barbary
i
św. Katarzyny
. W wewnętrznych skrzydłach widnieje dwanaście świętych niewiast zgrupowanych w trójki:
Po ich złożeniu ukazuje się osiem namalowanych scen pasyjnych, eksponowanych podczas
Wielkiego Postu
oraz czterech świętych:
Jana Ewangelisty
,
Jana Chrzciciela
,
Hieronima
i
Krzysztofa
. W
predelli
znajduje się scena Ostatniej Wieczerzy. Na zewnętrznej stronie skrzydeł zewnętrznych widnieje dwanaście obrazów namalowanych przez artystę podpisującego się Joh. Veh., przedstawiających
Jana Ewangelistę
,
Jana Chrzciciela
,
św. Hieronima
i
św. Krzysztofa
.
Stalle pochodzą z XV/XVI wieku, a trafiły tu ze
Zgorzelca
[3]. Za tronem biskupim flamandzki
gobelin
z
XVII wieku
.
Na ścianach prezbiterium znajdują się późnogotyckie rzeźby ukazujące: św. Piotra, św. Pawła oraz dwóch niezidentyfikowanych ewangelistów oraz Matkę Bożą z Dzieciątkiem na obłokach.
Ambonę
z
XVIII wieku
i
chrzcielnicę
(z
1720
roku) sprowadzono z poewangelickiego kościoła w
Miliczu
. Na ambonie znajduje się pięć płaskorzeźb ukazujących sceny z życia Chrystusa, zaś na baldachimie czterech ewangelistów i Chrystus Zbawiciel. Misę chrzcielnicy podtrzymuje natomiast
anioł
, zaś pokrywę zdobi przedstawienie
Boga Ojca
oraz
woluty
.
Pierwsze pięć witraży w prezbiterium, licząc od strony południowej, wykonała pracownia Stanisława Powalisza i Marii Powalisz-Bardońskiej według projektu Wacława Taranczewskiego w latach
1967
--
1968
, zaś dwa pozostałe projektu i autorstwa Marii Powalisz-Bardońskiej powstały w latach
1974
-
1977
[4] .
Na prawym filarze prezbiterium, przy nawie znajduje się tablica upamiętniające wizytę
Jana Pawła II
w katedrze oraz jego spotkanie z poznańskim duchowieństwem.
Ponad kruchtą znajduje się chór muzyczny, na którym nowe, potężne
organy
z
2001
roku, zwieńczone herbem arcybiskupa
Juliusza Paetza
. Pod
emporą
znajdują się przeniesione z kościoła w nieistniejącej już dziś wsi
Chojnica
(obecnie ruiny na
poligonie w Biedrusku
): nagrobek Jana Przecławskiego (zm.
1540
), wspólny nagrobek Janusza Przecławskiego (zm.
1595
) i Anny z Sadów Przecławskiej (zm.
1598
) oraz
epitafium
Piotra Przecławskiego (zm.
1555
). Powyżej znajduje się
witraż
projektu Wacława Taranczewskiego, wykonany przez Zygmunta Kośmickiego z
1966
roku przedstawiający przekazanie kluczy św. Piotrowi.
W północnej nawie bocznej, przy jej zachodnim krańcu, znajduje się wmurowana w ścianę kamienna płyta nagrobna dziekana kapituły poznańskiej Adama Dąbrowskiego (zm.
1494
), dalej na wschód znajduje się nagrobek
kantora
Wawrzyńca Kierskiego (zm.
1595
). Kolejny nagrobek, położony jeszcze bardziej na wschód, należy do kanonika i wikariusza generalnego Michała Sławińskiego (zm.
1605
). Nad nim zaś znajduje się kopia
miecza świętego Piotra
, którego oryginał przechowywany jest w
Muzeum Archidiecezjalnym
. Na północ od miecza, nad wejściem do zakrystii znajduje się kolekcja
portretów trumiennych
z
XVIII wieku
. W ambicie przy zakrystiach znajduje się nagrobek Benedykta Izdbieńskiego. Wykonany około
1560
przez polskiego rzeźbiarza renesansowego
Jana Michałowicza z Urzędowa
[5]
Płyta Vischerowska z nagrobka kanonika Bernarda Lubrańskiego
Po lewej stronie Złotej Kaplicy znajduje się brązowa płyta z
2002
roku autorstwa Romana Kosmali przedstawiająca Bolesława Chrobrego oraz wizerunek jego nagrobka ufundowanego przez Kazimierza Wielkiego, który niegdyś znajdował się w katedrze. Po prawej stronie Złotej Kaplicy epitafium kanonika Franciszka Wolińskiego (zm.
1752
). Naprzeciwko, wykonany w
gdańskim
warsztacie Wilhelma Richtera, nagrobek biskupa Adama Nowodworskiego (zm.
1634
), który wieńczy scena figuralna przedstawiająca Chrystusa Zmartwychwstałego oraz św. Piotra i św. Pawła, dalej na południe, w ambicie przy kaplicy Matki Boskiej Częstochowskiej w ścianie znajduje się wmurowany fragment renesansowego epitafium niezidentyfikowanego kanonika.
W południowej nawie, tuż przy kaplicy Serca Jezusowego, kamienna płyta nagrobna dziekana kapituły Teodoryka Pradela (zm.
1383
), dalej na zachód, przy kaplicy Matki Boskiej Anielskiej wczesnobarokowe epitafium kantora Wojciecha-Trach-Bnińskiego (zm.
1561
). Dalej, nad wejściem do południowej kruchty, wykonane w
1893
przez
Władysława Marcinkowskiego
epitafium biskupa
Juliusza Dindera
(zm.
1893
)
Z wojennej pożogi ocalały późnogotyckie nagrobne płyty z brązu wykonane w
norymberskim
zakładzie Hermana i Piotra Vischerów (do katedry wróciły dopiero w
1999
, zrabowane najpierw przez Niemców, a odnalezione w
1990
w
Ermitażu
):
-
Łukasza I Górkę
– wojewodę poznańskiego (zm.
1475
) – przy kaplicy św. Franciszka Ksawerego
-
Uriela Górkę
– biskupa poznańskiego (zm.
1498
) – przy kaplicy Najświętszego Sakramentu
-
Andrzeja z Bnina
– biskupa poznańskiego (zm.
1479
) – przy wejścia do zakrystii
- Andrzeja Grodzickiego – kanonika poznańskiego (zm.
1550
) – przy Kaplicy Matki Boskiej Anielskiej
- Bernarda Lubrańskiego – kanonika poznańskiego (zm.
1499
) – pomiędzy kaplicą św. Jana Kantego a kruchtą południową
W
posadzce
w nawie głównej, przed prezbiterium wmurowano imiona władców spoczywających w katedrze. Znajduje się tam również płyta upamiętniająca biskupa
Jordana
z
2000
roku[6].
Wieniec kaplic otaczających świątynię uniknął większych zniszczeń podczas pożaru w
1945
i do dziś zachował się ich oryginalny wystrój.
1. Kaplica św. Marcina
2. Kaplica św. Józefa
3. Kaplica św. Cecylii
4. Kaplica Matki Boskiej
i św. Franciszka Ksawerego
5. Kaplica Najświętszego Sakramentu
(Górków)
6. Złota Kaplica
7. Kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej
i św. Stanisława Kostki
8. Kaplica Serca Jezusowego
9. Kaplica Matki Boskiej Anielskiej
(Szołdrskich)
10. Kaplica św. Trójcy
11. Kaplica św. Jana Kantego
12. kruchta południowa
13. Kaplica św. Stanisława biskupa
14. wieża południowa
15. wieża północna
16. ambit
17. prezbiterium
18. nawy boczne
19. zakrystia prałacka
20. zakrystia wikariuszowska
(klerycka)
Kaplica św. Marcina
Wjazd św. Marcina do Amiens
Znajduje się w niej
ołtarz
(wykonany w latach
1905
-
1906
)[4], a w nim obraz z
1628
roku namalowany przez proboszcza
kościoła św. Wojciecha
Krzysztofa Boguszewskiego
, przedstawiający wjazd
św. Marcina
do
Amiens
, dzielącego swój płaszcz. W górnej części malowidła Chrystus w otoczeniu chórów anielskich okrywa się identyczną połową płaszcza. Ciekawostką jest, że święty ma twarz, wówczas królewicza,
Władysława IV Wazy
, zaś postać rycerza towarzysząca św. Marcinowi, króla
Zygmunta III Wazy
. Obraz powstał dla opata Marcina Łętowskiego z klasztoru w
Paradyżu
, a do katedry trafił po jego kasacie w
1832
[6].
W kaplicy znajduje się również pomnik arcybiskupa
Walentego Dymka
– inspiratora odbudowy katedry po zniszczeniach
II wojny światowej
, dłuta Czesława Woźniaka z
1964
.
Kaplica św. Józefa
Do 1905 znajdowała się tu
kruchta
[7].
Neoklasycystyczny
ołtarz powstał w
1905
roku[4]. Figura w nim przedstawia
św. Józefa
z dzieciątkiem. W zwieńczeniu ołtarza, namalowany w
XIX wieku
obraz okazujący
św. Izydora Oracza
.
Ponadto w kaplicy znajduje się
neorenesansowy
nagrobek kardynała
Mieczysława Ledóchowskiego
(zm.
1902
) z
1903
roku dłuta
Władysława Marcinkowskiego
oraz ku czci księży, którzy zginęli w hitlerowskich
obozach koncentracyjnych
autorstwa
Kazimierza Bieńkowskiego
z
1964
[7].
Kaplica św. Cecylii
Epitafium Zygmunta Raczyńskiego i Jana Wąglikowskiego
Wczesnobarokowy ołtarz z około
1652
roku[4], a w nim włoski obraz z pierwszej połowy
XVII
wieku przedstawiający
św. Cecylię
przy organach, podarowany przez
Edwarda Raczyńskiego
, namalowany przez Guerciniego (J. F. Barbieri). W
predelli
cud
św. Antoniego
, zaś w zwieńczeniu Złożenie do Grobu. Obie płaskorzeźby pochodzą z
1652
roku[4]. Po bokach znajdują się figury
św. Barbary
i
św. Katarzyny
.
Pod oknem znajduje się płyta nagrobna biskupa
Sebastiana Branickiego
(zm.
1544
) z czerwonego marmuru, a nad nią epitafium biskupa
Teofila Wolickiego
(zm.
1829
).
Na zachodniej ścianie znajduje się epitafium z
XVII wieku
[4]. Przedstawia on klęczące postacie starosty
nakielskiego
Zygmunta Raczyńskiego (zm.
1677
) i jego szwagra, sekretarza królewskiego Jana Wąglikowskiego (zm.
1652
). Trafiło ono tu w
1842
z kościoła bernardynów w
Bydgoszczy
[7].
Kaplica Matki Boskiej i św. Franciszka Ksawerego
Ołtarz późnobarokowy z końca
XVIII wieku
. W ołtarzu obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem z początku
XVI wieku
, zaś w zwieńczeniu namalowany w
XIX wieku
obraz
św. Franciszka Ksawerego
.
Naprzeciwko ołtarza znajduje się wapienny nagrobek biskupa
Łukasza Kościeleckiego
(zm.
1597
). W zwieńczeniu nagrobka znajduje się klęcząca przed Chrystus Zmartwychwstałym figura fundatora Jana Kościeleckiego – bratanka biskupa[4].
Wystroju dopełnia obraz wotywny ukazujący rodzinę Przecławskich z
Knyszyna
z około
1590
pędzla nieznanego poznańskiego malarza, który trafił on tu po zlikwidowaniu kościoła w
Chojnicy
i znajdujący się pod oknem brązowy pomnik kardynała
Augusta Hlonda
(zm.
1948
) zaprojektowany przez Józefa Stasińskiego w
1962
roku[4].
Kaplica Najświętszego Sakramentu (Świętego Krzyża, Górków)
Powstała w
1481
roku[8] z fundacji biskupa
Uriela Górki
z połączenia dotychczasowych kaplic
św. Zofii
i
św. Leonarda
Na ścianie zachodniej znajduje się monumentalny grobowiec rodziny
Górków
wykonany z białego wapienia i czerwonego
marmuru
w
1574
w
Krakowie
przez
Hieronima Canavesi
. Ufundował go
Andrzej II Górka
– kasztelan
międzyrzecki
, syn Andrzeja I. W poziomych niszach leżą postacie
Andrzeja I Górki
(zm.
1553
) – kasztelana poznańskiego i starosty generalnego
Wielkopolski
oraz jego żony Barbary z Kurozwęckich. W niszach pionowych stoją od strony nawy:
Łukasz II Górka
(zm.
1542
) – biskup
włocławski
i
Uriel Górka
(zm.
1498
) – biskup poznański. Poniżej na reliefie znajdują się postaci sześciorga dzieci Andrzeja I i Barbary. Zwieńczenie stanowi figura Chrystusa Zmartwychwstałego. Tablica fundacyjna przedstawia Andrzeja II klęczącego przed krucyfiksem i
herbem
Górków –
Łodzią
.
W rodzinnym grobowcu nie spoczęli jedynie
Łukasz III Górka
(zm.
1573
) – wojewoda poznański,
Andrzej II Górka
(zm.
1583
– starosta generalny wielkopolski i
Stanisław Górka
(zm.
1592
) – wojewoda poznański. Odmówiono im pochówku w katedrze z racji ich protestanckiego wyznania.
W barokowym ołtarzu, wyrzeźbionym przez pochodzących z Poznania Bernarda Smolke i Jana Maltzana w latach
1783
-
1787
, wisi pochodzący z
1522
cudowny, polichromowany krucyfiks, przeniesiony tu w
1652
otoczony przez dary wotywne – plakiety przedstawiające Mękę Pańską. Po bokach krucyfiksu w ołtarzu rzeźby Matki Bożej i Jana Ewangelisty.
Według legendy pewnego razu skazano na śmierć niewinnego człowieka. Wywołało to wielkie wzburzenie wśród mieszkańców, którzy nie widząc innego wyjścia zaczęli się żarliwie modlić. Kat wyprowadził skazanego z więzienia, które znajdowało się w piwnicy ratuszowej i posadził go na wozie. Ponury kondukt przejechał ulicą Wrocławską, kierując się w kierunku tradycyjnego miejsca kaźni znajdującego się na terenie dzisiejszej
Wildy
. Gdy przejeżdżano pod Bramą Wrocławską,
Chrystus
z wiszącego na niej krucyfiksu miał krzyknąć "Jam niewinien!"[7]. Skazany odzyskał wolność, a krucyfiks przeniesiono do katedry.
Na ścianie wiszą epitafia
Wojciech Tolibowskiego
(zm.
1663
) – biskupa poznańskiego, jego brata Ludwika Tolibowskiego (zm.
1673
) – kanonika i dziekana kapituły poznańskiej i Mikołaja Zalaszowskiego (zm.
1703
) – archidiakona, rektora
Akademii Lubrańskiego
oraz profesora prawa i historii na
Uniwersytecie Jagiellońskim
oraz tablica poświęcona Andrzejowi II Górce. Polichromia pokrywająca wolne przestrzenie, to pochodzące z
1952
sgraffito
wg projektu Jerzego Hoppena przedstawiająca na stropie czterech ewangelistów i Ostatnią Wieczerzę. Kaplicę zamyka gdańska krata z około
1680
roku[9].
Złota Kaplica (Królów Polskich)
Złota Kaplica w Poznaniu – posąg Mieszka I i Bolesława Chrobrego
Znajduje się dokładnie w osi kościoła. W
1815
[8] z inicjatywy późniejszego biskupa, księdza
Teofila Wolickiego
powstał komitet budowy nowej kaplicy pod przewodnictwem hr.
Edwarda Raczyńskiego
. Zaakceptowano projekt
Franciszka Lanciego
, który zakładał powstanie, na miejscu gotyckiej kaplicy Najświętszej Marii Panny, mauzoleum w stylu bizantyjskim na planie ośmioboku. Kaplicę przebudowano w latach
1836
-
1837
[8], zaś wyposażenie skompletowano do
1841
roku
Na prawo od wejścia znajduje się
neogotycki
sarkofag pierwszych władców. Ponad grobowcem znajduje się obraz Bolesław Chrobry i
Otton III
u grobu
św. Wojciecha
.
Po przeciwnej stronie stoi pomnik władców, a nad posągiem umieszczony jest obraz Mieczysław I kruszy Bałwany.
Naprzeciwko wejścia znajduje się
ołtarz
z
mozaiką
przedstawiająca scenę wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, a stole ołtarzowym figury dziesięciu dziewic. Na podłodze znajduje się mozaika z napisem: Miecislaus Dux Boleslaus Rex.
Kopuła
przedstawia Boga Ojca w otoczeniu
cherubinów
. Poniżej znajdują się przedstawienia dwudziestu świętych i błogosławionych, poniżej
medaliony
z 34 najstarszymi polskimi
herbami szlacheckimi
, a pod nimi, osiem tarcz z herbami
kapituł
najstarszych
diecezji
.
Pod herbami kapituł osiem aniołów stojących na
półkolumnach
, których kapitele wspierają orły. Poniżej fryz z głów
cherubinów
.
Wejście do kaplicy zamyka krata z
1838
roku[10].
Kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej i św. Stanisława Kostki
Epitafium Karola Ponińskiego
Katedra w Poznaniu – widok od wschodu
Katedra w Poznaniu nocą – widok od południa
Powstała w latach
1731
-
1734
[11] z połączenia kaplicy
św. Marcina
(wzniesiona w
1405
-
1406
z fundacji Ostrorogów, a w końcu
XVI wieku
przejęta przez Powodowskich herbu Łodzia) oraz kaplicy Narodzenia Najświętszej Maryi Panny (z
1313
ufundowana przez Gwiazdowskich). Po połączeniu nosiła nazwę kaplicy
św. Jana Nepomucena
, obecne wezwanie otrzymała w
1817
.
W ołtarzu z
1817
roku kopia obrazu
Matki Boskiej Częstochowskiej
pędzla
Leonarda Torwirta
[11].
Naprzeciwko nagrobek kanonika Jana Koźmiana (zm.
1877
) dłuta
Oskara Sosnowskiego
[11], zaś pod oknem epitafium biskupa sufragana poznańskiego Karola Ponińskiego (zm.
1727
).
Pozostałe nagrobki należą do kanonika Jakuba Prądzewskiego (zm.
1600
) oraz rodu Powodowskich. W tym ostatnim spoczywają: Wawrzyniec (zm.
1543
), jego żona Urszula i jego synów: Jana – proboszcza katedry i Hieronima – kanonika poznańskiego i
archiprezbitera
Kościoła Mariackiego
w
Krakowie
.
Według zapisków kronikarzy, Wawrzyniec Powodowski, który był
joannitą
, po swojej śmierci przez rok, podczas nabożeństw, wstawał z grobu i z dobytą
szablą
asystował podczas liturgii, stojąc między
stallami
prałatów i kanoników. Upiorne zjawisko ustało, jak głosi tablica znajdująca się na
filarze
, w dniu
26 kwietnia
1544
, po odprawieniu specjalnych obrzędów. Wawrzyniec miał to czynić jako pokutę za niewypełnianie tego obowiązku podczas swojego życia i bezprawne podawanie się za komandora od
1531
[12].
Na dwóch kopułach przykrywających kaplicę polichromie autorstwa
Józefa i Łucji Oźminów
przedstawiające sceny związane ze
Stanisławem Kostką
.
Kaplica Serca Jezusowego
Powstała w
XV wieku
jako
kapitularz
. Jej obecny wystrój, według projektu
Rogera Sławskiego
powstał po gruntownym remoncie w latach
1904
-
1906
[11].
W ołtarzu wykonanym w latach
1904
-
1906
znajduje się obraz Pielgrzym u stóp Chrystusa pędzla Piotra Stachiewicza z
1905
roku[11]. Poniżej nagrobek arcybiskupa
Floriana Stablewskiego
(zm.
1905
) – inspiratora renowacji kaplicy, dłuta
Władysława Marcinkowskiego
z
1935
roku[11].
Przy ołtarzu stoją dwa duże wazony wykonane z
chińskiej
porcelany
. Z sufitu zwisa kryształowy
wenecki
żyrandol z początku
XX wieku
.
W marmurowym portalu, prowadzącym na zewnątrz znajdują się neroenesansowe drzwi z brązu wykonane w
1905
roku w
Münster
[11].
Kaplica Matki Boskiej Anielskiej (Matki Boskiej i Świętych Aniołów, Szołdrskich)
Niebieskie Jeruzalem Krzysztofa Boguszewskiego
Nagrobek biskupa Andrzeja Szołdrskiego
Powstała w latach
1652
-
1656
z połączenia mniejszych kaplic: Znalezienia Świętego Krzyża i Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny oraz świętych Piotra, Pawła i Doroty jako miejsce spoczynku biskupa
Andrzeja Szołdrskiego
.
W jej wnętrzu, na łukach oddzielających kaplicę od nawy, widać resztki renesansowej
polichromii
: ornament roślinny z połowy
XVI wieku
i postaci dziesięciu apostołów z
1616
.
W
barokowym
ołtarzu wisi obraz Niebieskie Jeruzalem pędzla Krzysztofa Boguszewskiego z
1628
roku[11]. Przedstawia on Matkę Boską Orędowniczkę w towarzystwie
Archanioła Michała
i
Jana Chrzciciela
, a ponad nimi
Trójca Święta
. Po bokach obrazu rzeźby
archaniołów
:
Michała
i
Gabriela
pod którymi umieszczono medaliony przedstawiające Chrystusa i Matkę Bożą. W zwieńczeniu ołtarza obraz pędzla Grygiera z
1665
roku ukazujący
archanioła Rafaela
z
Tobiaszem
. Na ołtarzu
relikwiarz
św. Jukudyna.
Naprzeciwko ołtarza nagrobek inicjatora przebudowy – biskupa Andrzeja Szołdrskiego (zm.
1650
) z
1663
roku. Przedstawia on biskupa klęczącego przed Najświętszą Marią Panną, z figurami
św. Jana Ewangelisty
i
św. Andrzeja Apostoła
. W zwieńczeniu płaskorzeźbiona scena Wniebowstąpienia.
Między oknami znajduje się barokowe epitafium proboszcza Zygmunta Cieleckiego (zm.
1652
).
Wejście do kaplicy zamykają gdańskie kraty wykonane w
1664
i
1666
roku[11].
Kaplica Świętej Trójcy
Nagrobek arcybiskupa Antoniego Baraniaka
Kaplica otrzymała dzisiejszy wygląd podczas remontu z lat
1575
-
1576
projektu twórcy
poznańskiego ratusza
Jana Baptysty di Quadro
.
W ołtarzu z lat
1783
-
1794
[13] rzeźba ukazująca
Trójcę Świętą
nad
kulą ziemską
w otoczeniu aniołów autorstwa Bernarda Smolkego, Jana Maltzahna i Augustyna Schöpsa
W kaplicy, naprzeciwko ołtarza znajduje się również nagrobek biskupa
Adama Konarskiego
(zm.
1574
) zaprojektowany przez Jana Baptystę di Quadro, natomiast postać biskupa wyrzeźbił Hieronim Canavasi[13].
Pod oknem znajduje się natomiast nagrobek arcybiskupa
Antoniego Baraniaka
wykonany przez Eugeniusza Olechowskiego w
1986
[13].
Wystrój uzupełnia obraz-epitafium dziekana kapituły Andrzeja Przecławskiego (zm.
1571
), ukazujący zmarłego wraz z rodzicami i rodzeństwem klęczących u stóp grupy pasyjnej ukazującej Jezusa na krzyżu, a po jego bokach Matkę Bożą i św. Jana Ewangelistę.
Kaplica św. Jana Kantego
Fragment nagrobka biskupa Jana Lubrańskiego
Powstała około
1425
jako miejsce odprawiania nabożeństw dla profesorów i uczniów
Akademii Lubrańskiego
. Została zniszczona w
1790
, a odbudowana w
1803
.
W ołtarzu z
1805
roku znajduje się obraz
św. Jana Kantego
w stroju profesora
Uniwersytetu Jagiellońskiego
namalowany przez Jan Gładysza w
1803
roku. Pod oknem znajduje się
renesansowa
płyta nagrobna biskupa
Jana Lubrańskiego
wykonana przez jednego z rzeźbiarzy warsztatu
Bartłomieja Berrecciego
[13].
Do wystroju należy również
gotycka
chrzcielnica
z
XV wieku
wykonana z trybowanej blachy miedzianej i pomnik biskupa
Marcina Dunina
(zm.
1842
) wykonany przez Andrzeja Friedericha ze
Strasburga
w
1846
roku.
Południowa Kruchta
Zbudowana jako część Kaplicy Królewskiej
Przemysła II
. Po zniszczeniu kaplicy w
1307
roku odbudowano ją już jako osobne pomieszczenie przykryte
sklepieniem żaglastym
.
W jej wnętrzu znajduje się
krucyfiks
z pierwszej połowy
XVII wieku
[13] oraz rzeźby
Najświętszej Marii Panny
i
św. Jana Ewangelisty
z początku
XVI wieku
.
Kaplica św. Stanisława Biskupa i Męczennika (królewska)
Epitafium Przemysła I, Przemysła II i Rychezy
Najstarsza z kaplic. Zbudował ją
Przemysł II
jako miejsce wiecznego spoczynku dla swojej żony
Rychezy
(pochowana w kaplicy w
1293
roku), a po swojej śmierci również i on tu spoczął (pochowany w
1296
), jednak ufundowany przez niego nagrobek został zniszczony w
1371
roku, gdy uderzenie
pioruna
doprowadziło do zawalenia się południowej wieży. Obecny kształt kaplicy nadała przebudowa z lat
1793
-
1794
W ołtarzu z
XIX wieku
kopia
obrazu Palmy Młodszego ufundowanego przez
Zygmunta III Wazę
dla katedry
warszawskiej
wykonana przez
Marcelego Bacciarellego
. Przedstawia ona adorację Matki Bożej z Dzieciątkiem przez
Jana Chrzciciela
i
św. Stanisława
.
Pod oknem znajduje się
epitafium
arcybiskupa
Leona Przyłuskiego
z
popiersiem
autorstwa Oskara Sosnowskiego zwieńczone rzeźbą Matki Boskiej z Dzieciątkiem.
Z racji 700-lecia koronacji
Przemysła II
na króla
Polski
z inicjatywy
Towarzystwa Opieki nad Zabytkami
Oddział w
Poznaniu
– przeprowadzono w
1995
generalny remont kaplicy. W oknie zamontowano nowy witraż autorstwa Jana Gawrona. Na zachodniej ścianie kaplicy osadzono potężną płytę epitafijną z brązu ważącą około 3200 kg, wykonaną według projektu
Mariana Koniecznego
. Płaskorzeźba przedstawia w centralnej części
Przemysła II
króla Polski, w towarzystwie ojca
Przemysła I
i żony
Rychezy
. Ponad nimi
orzeł Przemysła II
.
Podziemia
Pozostałości przedromańskiej katedry |
Hipotetyczna misa chrzcielna |
|
Pozostałości przypuszczalnego grobowca Mieszka I |
Pozostałości obramowania, które otaczało przypuszczalny grobowiec Bolesława Chrobrego |
Kamienna sowa, eksponat w lapidarium |
W północnej wieży znajduje się wejście do podziemi, gdzie można obejrzeć w rezerwacie archeologicznym fragmenty katedry preromańskiej i romańskiej (mury z okrzesków, przedromańskie bazy kolumn), a także relikty grobowców, prawdopodobnie grobowce pierwszych władców Polski. Znajduje się tam również misa z X wieku (najprawdopodobniej chrzcielnica lub służąca do rozrabiania wapna), z której być może przyjął chrzest Mieszko I i poddani. Znaleziska te odkryto podczas prac w
1946
roku oraz w latach
1951
-
1956
.
Nieco dalej, w drugiej krypcie znajduje się
lapidarium
z pozostałościami nagrobków i epitafiów
Ostatnia
krypta
, od
1963
roku służy za miejsce spoczynku metropolitów i sufraganów poznańskich. Znajdują się tam trumny z doczesnymi szczątkami następujących biskupów:
- W krypcie głównej:
- w krypcie bocznej:
Zobacz też
Przypisy
- ↑
Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków
:
Rejestr zabytków nieruchomych - województwo wielkopolskie
(
pol.
). 2010-06-30. [dostęp 2010-09-24]. s. 155.
- ↑ Włodzimierz Łęcki: Poznań przewodniki. Poznań: 1997, s. 40.
- ↑ Włodzimierz Łęcki: Poznań przewodniki. Poznań: 1997, s. 41.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 Jerzy Sobczak: Kościoły Poznania. Poznań: Wydawnictwo Debiuty, 2006, s. 12.
- ↑ Poznań przewodnik po zabytkach i historii. Poznań: Wydawnictwo Miejskie, 2003, s. 43.
- ↑ 6,0 6,1 Poznań przewodnik po zabytkach i historii. Poznań: Wydawnictwo Miejskie, 2003, s. 39.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Poznań przewodnik po zabytkach i historii. Poznań: Wydawnictwo Miejskie, 2003, s. 40.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Jerzy Sobczak: Kościoły Poznania. Poznań: Wydawnictwo Debiuty, 2006, s. 13.
- ↑ Poznań przewodnik po zabytkach i historii. Poznań: Wydawnictwo Miejskie, 2003, s. 41.
- ↑ Zofia Ostrowska-Kłębowska: Dzieje Kaplicy Królów Polskich. Poznań: PTPN, 1997, s. 120.
- ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 11,5 11,6 11,7 11,8 Jerzy Sobczak: Kościoły Poznania. Poznań: Wydawnictwo Debiuty, 2006, s. 14.
- ↑ Poznań przewodnik po zabytkach i historii. Poznań: Wydawnictwo Miejskie, 2003, s. 46.
- ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 Jerzy Sobczak: Kościoły Poznania. Poznań: Wydawnictwo Debiuty, 2006, s. 15.
Bibliografia
-
Jerzy Topolski
(red.), Dzieje Poznania, Warszawa-Poznań 1988-?, PWN
- Zygmunt Rola, Tajemnice Ostrowa Tumskiego, Kraków 2000, Zysk i Sk-a
- Witold Gałka, O architekturze i plastyce dawnego Poznania do końca epoki baroku, Poznań 2001, Wydawnictwo Miejskie
- Franciszek Jaśkowiak,
Włodzimierz Łęcki
, Poznań i okolice. Przewodnik, Warszawa 1983, Sport i Turystyka
- Zbigniew Szymanowski, Marta Tomczyszyn, Poznań, Bielsko-Biała 1999, Pascal
- Zofia Ostrowska-Kębłowska, Dzieje Kaplicy Królów Polskich czyli Złotej w katedrze poznańskiej, Poznań 1997
- Jerzy Sobczak, Kościoły Poznania, Poznań 2006, Wydawnictwo Debiuty
- Szczęsny Skibiński, Katedra poznańska, Poznań 2001