Nie znaleziono szukanej frazy! Poniżej znajduje się fraza najbardziej przypominająca szukaną. Wołacz
WołaczWołacz (
łac.
vocativus) - siódmy
przypadek
polskiej
deklinacji
. EtymologiaPolska nazwa wołacza jest tłumaczeniem z terminologii
łacińskiej
(łac. vocativus). Nazwa łacińska z kolei oparta jest na
greckiej
(gr. κλητική). FunkcjeWołacza używa się w zawołaniach, bezpośrednich zwrotach (
apostrofa
), w funkcji apelu.
Rzeczownik
lub inna część mowy w wołaczu nie ma bezpośredniego związku z resztą
zdania
(nie wskazuje na związki zachodzące między nią samą a innymi wyrazami w
zdaniu
), nie można też zadać odpowiadającego mu pytania, popularnie używanego do określania innych przypadków (np. „kogo? czego?” -
dopełniacz
, „kogo? co?” -
biernik
). Wyrazy w wołaczu stoją niejako 'obok' reszty zdania. W języku polskim FormyW języku polskim osobne formy wołacza posiadają tylko
rzeczowniki
rodzaju
męskiego
i
żeńskiego
w liczbie
pojedynczej
. W rodzaju
nijakim
oraz w liczbie
mnogiej
forma wołacza jest zawsze równa
mianownikowi
(jest to prawdopodobnie
synkretyzm
odziedziczony z
prajęzyka
).
Przymiotniki
,
zaimki
,
liczebniki
itd. także mają wołacz zawsze identyczny z
mianownikiem
. Końcówki wołacza różnego od mianownika |
---|
Sytuacja | męskie twardotematowe z wyjątkiem większości z tematem zakończonym na -k-, -g-, -ch- | męskie miękkotematowe i większość z tematem zakończonym na -k-, -g-, -ch-, niektóre żeńskie miękkotematowe | większość żeńskich z końcówką M.l.p. -a | żeńskie z końcówką M.l.p. -0 |
---|
Końcówka | -ie* | -u | -o | -y (nie -o) |
---|
Przykłady | psie, kocie, szczurze, Boże, chłopcze, księże! | smoku, duchu, rysiu, koszu, Kasiu! | falo, małpo! | miłości, myszy! |
---|
W
rodzaju męskim
występują także nieliczne formy nieregularne, np. „Boże!” zamiast spodziewanego „Bogu!”, „człowiecze!” (przestarzałe) obok „człowieku!”. Są to pozostałości deklinacji
prasłowiańskiej
, w której
końcówką
wołacza męskich rzeczowników
o-tematowych
zakończonych na
spółgłoskę
twardą - także „k” i g” - było zawsze -e. Z kolei forma „synu!” (zamiast „synie!”) kontynuuje prasłowiańską deklinację
u-tematową
. Synkretyzm wołacza i mianownikaCzęsto słyszy się, że wołacz jest w języku polskim formą zanikającą, coraz częściej
zastępowaną
przez
mianownik
. Jest to częściowo prawdą, jednak zjawisko to dotyczy przede wszystkim imion osobowych - formy typu „Marek!”, „Agnieszka!” są w dzisiejszym języku polskim (zwłaszcza mówionym) znacznie powszechniejsze niż „Marku!”, „Agnieszko!”. Używanie imion osobowych w wołaczu w języku mówionym jest dzisiaj odbierane jako bardzo formalne lub też żartobliwe. W języku pisanym, zwłaszcza oficjalnym, zastępowanie wołacza
mianownikiem
jest natomiast uznawane za
błąd językowy
. Stąd też zwracając się do adresata np. w liście używa się zawsze wołacza, także w przypadku imion. Jednak także w codziennej polszczyźnie mówionej większość kontekstów poza izolowanymi imionami osobowymi nie dopuszcza zastępowania wołacza
mianownikiem
, zwłaszcza w następujących sytuacjach: - Gdy zwracamy się do adresata wypowiedzi określając jego funkcję lub atrybut: „Przybywasz za późno, bohaterze” lub „Przepraszam, szefie” to naturalne i poprawne zdania, natomiast „Przybywasz za późno, bohater” i „Przepraszam, szef” są niepoprawne. Oprócz tego wołacz jest zawsze używany w wielkiej ilości bardziej formalnych, utartych zwrotów do osób pełniących pewną funkcję, w rodzaju „Panie doktorze!”, „Panie prezesie!”.
- Gdy przed imieniem występują
przymiotniki
,
zaimki wskazujące
lub
dzierżawcze
i inne wyrazy pełniące podobną funkcję w zdaniu, np. „Nie ruszaj tego, mały głuptasie!”, „Nie rozumiesz mnie, moja droga Basiu!” są poprawne, natomiast „Nie ruszaj tego, mały głuptas!”, „Nie rozumiesz mnie, moja droga Basia!” są co najmniej wątpliwe, lub też po prostu wyrażają nieco inną treść (druga część zdania nie jest tu odbierana jako zwrot do adresata, a orzeczenie czegoś o nim).
- Gdy zwrot do adresata ma zabarwienie pejoratywne, lekceważące itp.: „Zostaw mnie, idioto!”, „Znów ci się nie udało, frajerze!”, „Nie tak, debilu!”. (natomiast np. w zdaniu „Nie tak, debil!”, analogicznie do punktu powyższego, część zdania po przecinku nie zostanie odebrana jako bezpośredni zwrot do adresata).
- Zawsze po
zaimku osobowym
II. osoby
: „Ty dobroczyńco!”, „Ty kłamczuchu!”. Zwroty typu „Ty dobroczyńca!” w języku polskim nie występują.
- W wielkiej liczbie utartych wyrażeń w rodzaju „O, Matko!”, "„O, Boże!”.
Ciekawym zjawiskiem jest również występujący w języku potocznym proces odwrotny do wyżej opisanego, czyli występowanie wołacza w miejscu
mianownika
, np. „Józiu przyszedł” zamiast „Józio przyszedł”. Zjawisko to, dotyczące imion osobowych, jest analogiczne do pewnego procesu w rozwoju języka
francuskiego
z
łaciny ludowej
. Podczas gdy ogromna większość
francuskich
rzeczowników
pochodzi od łacińskiego
biernika
, mianownik (z końcowym -s) zaczął pełnić funkcję wołacza w niektórych imionach osobowych; później z kolei użycie tego „nowego wołacza” rozszerzyło się także z powrotem na funkcje mianownika (podobnie jak „Józiu” może zastąpić formę „Józio”), czego skutkiem jest zachowanie się do dzisiaj końcowego -s w wielu imionach francuskich (m.in. Jacques, Charles, Jules, Louis). [1]. Wołacz a pozostałe przypadkiW niektórych gramatykach wołacz nie jest uznawany za przypadek, lecz za osobną formę wyrazu, niewchodzącą w skład systemu
deklinacji
(w konsekwencji podaje się, że w
języku polskim
występuje jedynie 6
przypadków
). [2] Przyczyną takiego pojmowania wołacza przez niektórych
językoznawców
jest to, że forma ta w przeciwieństwie do wszystkich pozostałych przypadków nie określa związku między wyrazem w wołaczu a resztą wyrazów w
zdaniu
. Wołacz występuje też czasami na liście
polskich
przypadków
nie na 7., lecz na 5. miejscu. W innych językachWołacz wchodził w skład systemu
deklinacji
języka
praindoeuropejskiego
i został odziedziczony przez wiele języków indoeuropejskich, między innymi
prasłowiański
, kontynuowany przez późniejsze języki
słowiańskie
. W niektórych współczesnych językach słowiańskich wołacz utrzymał się (np.
polski
,
czeski
,
chorwacki
,
bułgarski
,
ukraiński
) w innych natomiast zanikł, np. w
rosyjskim
,
słowackim
czy
słoweńskim
(w językach tych wołacz zanikł jako forma produktywna, nie wyklucza to jednak zachowania się wyrazów w wołaczu w pewnych stałych zwrotach, np. „Боже Мой!” - „Boże mój!” w
rosyjskim
. W niektórych językach słowiańskich utworzenie formy wołacza jest teoretycznie możliwe, jednak już nie stosowane w praktyce). Poza tym wołacz występował w większości starszych języków
indoeuropejskich
, np.
łacinie
,
grece
,
sanskrycie
,
awestyjskim
,
hetyckim
(szczątkowo),
tocharskim B
,
gockim
. Większość współczesnych języków indoeuropejskich już go nie posiada, utrzymał się jednak m.in. w wielu językach
słowiańskich
, a także m.in. w
nowogreckim
(szczątkowo),
rumuńskim
i
litewskim
. Wołacz posiadają także liczne języki nieindoeuropejskie, jak np.
gruziński
i
arabski
. Bibliografia- Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN, wyd. PWN, Warszawa 1999
- Bednarczuk L., Języki indoeuropejskie t. 1, wyd. PWN, Warszawa 1986
- Bednarczuk L., Języki indoeuropejskie t. 2, wyd. PWN, Warszawa 1988,
- Dalewska-Greń Hanna, Języki słowiańskie wyd. PWN, Warszawa 1997
- Moszyński L., Wstęp do filologii słowiańskiej, wyd. PWN, Warszawa 1984
- Szober St., Gramatyka języka polskiego, wyd. Nasza Księgarnia, Warszawa 1953
Przypisy- ↑ za: Bednarczuk L., Języki Indoeuropejskie tom II, s. 605
- ↑ Tak podaje np. Stanisław Szober w Gramatyce języka polskiego, natomiast Hanna Dalewska-Greń w Językach słowiańskich rozróżnia dwie kategorie: przypadka i apelu.
Zobacz też
Inne hasła zawierające informacje o "Wołacz":
Język słoweński
...
Apostrofa
...
Język dolnołużycki
używa w zasadzie sześciu przypadków: mianownika, dopełniacza, celownika, biernika, narzędnika i miejscownika (Wołacz występuje tylko w kilku tradycyjnych formach). Rzeczowniki mają
liczbę podwójną
(jadna ...
Język górnołużycki
...
Córka
...
Zaimek
Odmiana zaimka "się"Mianownik: - brakDopełniacz: siebieCelownik: sobieBiernik: siebie albo sięNarzędnik: sobąMiejscownik: o sobieWołacz: - brak. Formy grzecznościoweW niektórych
językach
wybór zaimka może być sposobem ...
Wołacz
Wołacz (
łac.
vocativus) - siódmy
przypadek
polskiej
deklinacji
.Spis treści1 Etymologia2 Funkcje3 W ...
Język nowogrecki
...
Język rumuński
pisowni. GramatykaIstnieje pięć przypadków: mianownik (nominativ), dopełniacz (genitiv), celownik (dativ), biernik (acuzativ), Wołacz (vocativ). CzasownikPodobnie jak we wszystkich językach romańskich, również w rumuńskim czasowniki ...
Język macedoński
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Wołacz":
Mały Książę - też listy pisze (plansza 9)
e height=380 width=770 >
Imiona w nagłówkach piszemy w Wołaczu, a nie w mianowniku;
nazwisk nie umieszczamy w nagłówkach.
Każdą ...
|