Cenzura instytucjonalna (np. GUKPPiW ) powoduje automatyczne powstanie cenzury redakcyjnej i autocenzury

Cenzura w rosyjskiej książce z 1886 roku - ocenzurowane fragmenty zastąpiono kropkami

Дозволено цензурою. Варшава, дня 18 Мая 1902 года
(Zezwolenie cenzury, Warszawa, 18 maja 1902 roku)
na odwrocie karty tytułowej Encyklopedii Orgelbranda

Strona tytułowa dziennika " Robotnik " z 1931 r. z wyciętym artykułem wstępnym

Egzemplarz dziennika "Wieczór Wrocławia" z 20-22 marca 1981

Ocenzurowany telegram z okresu stanu wojennego (1982 r.)

Stopki redakcyjne trzech książek opublikowanych w okresie PRL. Podkreślone sygnatury cenzorów z Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk .

Cenzura ( łac. censere - osądzać) – świadome wprowadzenie w błąd poprzez selektywny dobór zazwyczaj masowo rozpowszechnianych informacji^[1].

Inna definicja:

Cenzura – kontrola publicznego przekazywania informacji, ograniczająca wolność publicznego wyrażania myśli i przekonań. Polega na weryfikacji audycji radiowych, telewizyjnych, widowisk, Internetu itp. przez organy państwowe z punktu widzenia ich zgodności z prawem, polityką państwową, obronnością^[2].

Jedna z pierwszych wzmianek o potrzebie cenzury mitów i poezji przeciw demoralizacji dzieci pochodzi z ok. 360 roku p.n.e., a znajduje się w Państwie ^[3] Platona .

Definicja cenzury

Cenzura jest ogółem działalności mającym na celu odniesienie jakichś korzyści przez cenzurującego. Rozpowszechnianie informacji niepełnych (prawda selektywna) oraz błędnych ( kłamstwo ) powoduje pożądaną manipulację światopoglądu lub poziomu świadomości. Prowadzi to do ograniczenia prawa do wypowiedzi jednej osoby bądź instytucji przez inną, również przez państwo podstawowych praw człowieka – prawa do wolności słowa i wolności prasy.

Cenzura instytucjonalna jest zazwyczaj jedynym namacalnym elementem działalności cenzury. Powoduje ona jednak powstanie innych poziomów działalności składających się na efekt ogólny. W najprostszym przykładzie mogą to być następujące dodatkowe poziomy^[1]:

Rodzaje cenzury

Z punktu widzenia sposobów działalności cenzorskiej można wyróżnić następujące rodzaje cenzury:

• instytucjonalna – w danym kraju istnieje specjalna instytucja, która zajmuje się kontrolą i dopuszczaniem (lub nie) do przekazu wszelkich publikacji, filmów , itp. Zazwyczaj cenzura instytucjonalna działa w sposób prewencyjny.
• prewencyjna – polegająca na kontrolowaniu wszelkich przekazów zanim zostaną one opublikowane i zakazie publikowania czegokolwiek bez zgody odpowiedniej instytucji cenzurującej.
• prawna – w danym kraju istnieje prawo zakazujące publikowanie określonych treści pod groźbą rozmaitych kar, które są egzekwowane na normalnej drodze prawnej czyli przez zwykłe organy ścigania i sądy.
• represyjna – polegającej na ściganiu, karaniu i ew. wycofywaniu z obiegu materiałów objętych cenzurą, jednak bez cenzurowania ich przed publikacją.
• wewnętrzna (odredakcyjna) – odbywająca się nie na mocy prawa lecz wewnątrz wydawnictw czy stacji telewizyjnych i polegająca na kontrolowaniu publikacji przez właścicieli mediów.
• polityczna – ograniczenia wolności słowa dotyczących polityki, szczególnie krytyki władz.
• religijna – ograniczenia publikacji krytykujących pewną religię – zarówno jej dogmaty jak i bardziej przyziemne sprawy typu postępowanie kleru czy sprawy finansowe.

Cenzura korespondencji

Cenzurą korespondencji (albo cenzurą pocztową) nazywa się kontrolowanie treści korespondencji prywatnej, stosowane w niektórych sytuacjach (np. korespondencja listów osób osadzonych w aresztach i więzieniach , cenzura poczty polowej żołnierzy podczas wojny w ramach tzw. cenzury wojennej ); szczególnym przypadkiem tego rodzaju było cenzurowanie wszelkiej korespondencji (listów, kart pocztowych i telegramów) obywateli PRL , które stosowano jawnie od chwili wprowadzenia stanu wojennego w Polsce w 1981 . Cenzura tego rodzaju polega na usuwaniu z tekstu korespondencji fragmentów, które zdaniem cenzurującego mogłyby ujawnić informacje zagrażające bezpieczeństwu. Jakkolwiek w przypadku cenzurowania korespondencji żołnierzy podczas wojny stosowanie tej zasady można uznać za racjonalne, to powszechne stosowanie cenzury korespondencji wszystkich obywateli, jak to miało miejsce w Polsce w latach 1981-1983, miało bardziej na celu utrzymywanie ich w strachu przed wszechobecnością państwa^[4]; temu samemu celowi podporządkowane było jawne podsłuchiwanie w tym czasie rozmów telefonicznych (w pierwszej fazie stanu wojennego wszystkie telefony w Polsce zostały wyłączone, a po kilku tygodniach, po ich włączeniu wszystkie rozmowy były podsłuchiwane, przy czym w niektórych miastach przypominał o tym odtwarzany podczas rozmowy komunikat "rozmowa kontrolowana").

Współcześnie w Polsce stosowana jest cenzura korespondencji aresztowanych i osadzonych, przy czym zdarza się czasem jej nadużywanie w stosunku do korespondencji z ich obrońcami; takie przypadki są sprzeczne z prawem^[5][6].

Cenzura przed wynalezieniem druku

Ta sekcja jest . Jeśli możesz, .

Powstanie nowożytnej cenzury

• Wkrótce po usprawnieniu prasy drukarskiej Gutenberga władcy wprowadzili obowiązek posiadania zezwoleń na druk celem ograniczenia wpływu słowa drukowanego ( Bartholomé de Las Casas ).

Demokracja a cenzura

W krajach demokratycznych najczęściej nie ma cenzury prewencyjnej i instytucjonalnej. W większości z nich jednak występują różne formy cenzury represyjnej, głównie jako pozostałości po czasach niedemokratycznych. Są one jednak rzadko stosowane w praktyce.

W niektórych krajach, takich jak np. Stany Zjednoczone cenzura jest całkowicie zabroniona przez pierwszą poprawkę do Konstytucji. W Polsce cenzura prewencyjna jest sprzeczna z Konstytucją ^[7].

Cenzurowanie sztuki

• W malarstwie ewentualnie rzeźbie cenzura najczęściej miała podłoże obyczajowe i polegała na zamalowywaniu (zasłanianiu) nagości.

Z polecenia papieża Pawła IV zamalowane intymne fragmenty Sądu Ostatecznego Michała Anioła w Kaplicy Sykstyńskiej .

• W filmie wycinano sceny, które mogły budzić protesty obyczajowe, najczęściej o charakterze erotycznym. Zdarzała się również cenzura z przyczyn politycznych, głównie w państwach komunistycznych.

Z przyczyn obyczajowych w okrojonej wersji upowszechniano Powiększenie Antonioniego .

• W muzyce przedmiotem cenzury były głównie libretta operowe, ewentualnie tytuły.

1 marca 1794 w Warszawie wystawiono Cud mniemany czyli Krakowiaków i Górali z muzyką Jana Stefaniego do libretta Wojciecha Bogusławskiego . Czytelna aluzja do politycznego rozłamu w polskim społeczeństwie i Targowicy oraz jednoznacznie wezwanie do zachowania jedności narodowej, jakie stanowiło główny wątek spektaklu spowodowało, że carska cenzura zdjęła spektakl z repertuaru po trzech przedstawieniach.

Po premierze Wolnego strzelca Carla Marii von Webera w czerwcu 1821 w Berlinie w listopadzie operę tę wystawiono w Wiedniu, lecz bez strzelania (na austriackich scenach zakazanego od 1807) i bez "niechrześcijańskiej", acz kluczowej dla akcji postaci złego ducha Samiela^[8].

Wielokrotnie w konflikty z cenzurą wchodził Giuseppe Verdi . Rigoletto , oparte na dramacie Victora Hugo Król się bawi, w bardzo niekorzystnym świetle przedstawiało dwór królewski, więc uznano je za niebezpieczne politycznie i moralnie. Premierę uratowała pomoc dyrektora weneckiej policji, który był takim miłośnikiem muzyki Verdiego, że doradzał kompozytorowi co i jak zmienić, żeby uzyskać zgodę cenzury^[9]. Z podobnymi problemami, i w konsekwencji z koniecznością daleko posuniętych zmian, spotkał się Verdi podczas pracy nad Balem maskowym.

Wydane w " drugim obiegu " uzupełnienie do wydanej legalnie "Historii Polski", zawierające niektóre wycięte przez cenzurę^[10] fragmenty książki

Cenzura w poszczególnych krajach

Chiny

Polska Rzeczpospolita Ludowa

Cenzura w Internecie

Przypisy

Zobacz też

• autocenzura
• cenzura w Internecie
• debit
• imprimatur
• index librorum prohibitorum
• Kodeks Haysa
• nihil obstat
• poprawność polityczna

Linki zewnętrzne

• Inicjatywa Indeks 73 - badanie i przeciwdziałanie cenzurze
• Kościół w Polsce: Cenzura, Joanna Żak-Bucholc