Koza, chodzenie z kozą – dawny pogański obrzęd, który w tradycji ludowej przetrwał do połowy XX wieku. W okresie od tłustego czwartku do środy popielcowej przez wieś przechodziła grupa przebierańców. Człowiek przebrany za kozę wchodził w skład zespołu (wraz z bocianem, turoniem lub konikiem ). W Krakowskiem koza chodziła niekiedy samodzielnie, za towarzystwo mając jedynie kapelę i śpiewaków. Chłopak odgrywający rolę kozy narzucał sobie na głowę i ramiona wywrócony włosem na wierzch kożuch, w ręku trzymał kij z osadzoną na nim drewnianą głową, obitą kozią skórą i ozdobioną rogami, a na szyi zawieszony miał dzwonek. Podczas występu kolędników, koza skakała po izbie, przedstawiając pantomimę do muzyki "koziej kapeli", złożonej z "gęślarzy", basisty i bębniarza.

Pod koniec występu kolędnicy skandowali:

Gdzie koza chodzi – tam żytko rodzi,

Gdzie jej tropy – powstają kopy,

Gdzie zwróci rogi – wznoszą się stogi.

Do czasów współczesnych obrzęd ten przetrwał na Kujawach głownie w Inowrocławiu, Janikowie oraz w okolicach wsi: Grabie (województwo kujawsko-pomorskie) , Opoki , Przybranowo , Służewo (województwo kujawsko-pomorskie) .

W skład kozy kujawskiej wchodzą:

• wspomniana wyżej koza
• lajkonik
• diabeł
• siora, czyli mężczyzna przebrany za kobietę z dużym wiklinowym koszem zbierający dary za zabawianie gospodarzy
• para młoda
• strażak
• policjant
• żołnierz (z czasów legionów Dąbrowskiego )
• śmierć z kosą

Tradycyjna Koza we wsi Służewo

 

Bibliografia

• Czesław Witkowski, Doroczne polskie obrzędy i zwyczaje ludowe, Kraków 1965.