Masynissa, Masinissa lub Massinissa (ok. 238 p.n.e. — ok. 148 p.n.e. ) — król Numidów Wschodnich (tj. Massyliów), których państwo obejmowało wschodnią część Algierii i zachodnią połać Tunezji . Stolicą było miasto Cyrta.

Biografia

Od najmłodszych lat przebywał w Kartaginie jako zakładnik, przez co przesiąkł jej, a nawet helleńską kulturą. W 212 p.n.e. wyruszył jako jeden z żołnierzy Hazdrubala Giskonidy do Hiszpanii by walczyć z Rzymianami . W 206 r. umarł jego ojciec Gaja, wg Liwiusza tron massylijski objął brat Gai - Oezalces/Isalca ale szybko umarł z powodu podeszłego wieku. Tron objął potem Kapussa — starszy z dwóch synów Oezalcesa, ale został zabity przez przedstawiciela bocznej linii dynastii — Mazetullusa. Ten nie przybrał tytułu królewskiego, tylko rządził jako opiekun drugiego z synów Oezalcesa — Lakumazesa którego mianował królem. By zabezpieczyć swe nielegalne stanowisko Mazetullus pojął za żonę siostrzenicę Hannibala , niedawną żonę Oezalcesa i odnowił przyjazne stosunki z królem Numidów Zachodnich tj. Masesyliów (od rzeki Muluchat/ Muluja na wschodzie do Cyrty/ Konstantyny na zachodzie, stolica — Siga) — Syfaksem .

Massynisa powrócił w 205 p.n.e. do Afryki by odzyskać swe dziedzictwo. Wsparty przez byłych żołnierzy Gai rozgromił Mazetullusa i Lakumazesa, ale szybko się z nimi pogodził. Jednak Kartagina i Syfaks jeszcze w tym roku wszczęli wojnę z Massynisą — książę wycofał się w pasmo gór Bellus ("Piękne góry") i górny bieg rzeki Bagradas (Medżerda) i prowadził walkę partyzancką do 204 p.n.e. Kiedy to wylądował w Afryce Publiusz Korneliusz Scypion Afrykański . Rzymianie postanowili wówczas wykorzystać Massynisę do swych celów; wsparty przez Scypiona w bitwie na Wielkich Polach w środkowym biegu Bagradasu (204 p.n.e.) pokonał Syfaksa i Hazdrubala Giskonidę. W 203 p.n.e. Scypion w obecności wojska ogłosił Massynisę rex socius et amicus populi Romani ("sprzymierzony król i przyjaciel ludu Rzymskiego").

W bitwie pod Zamą ( 202 p.n.e. ) to właśnie jazda Massynisy przeważyła szalę zwycięstwa na stronę Rzymian. Pokój Rzymian z Kartaginą kończący II wojnę punicką , sankcjonował przejęcie władzy przez Massynisę w jego królestwie i podboju przez niego królestwa Masesyliów. Od tego momentu Massynisa korzystając z poparcia Rzymu stopniowo powiększał swoje państwo kosztem Kartaginy. W latach 163-148 p.n.e. obejmowało ono ziemię od rzeki Muluchat na wschodzie do Trypolitanii i Cyrenajki na wschodzie.

Do jego zasług należy:

• utworzenie stałej armii składającej się obok z rodzimej jazdy — z obcych najemników i floty,
• bicie własnych brązowych monet ( mennica w Cyrcie),
• propagowanie osiadłego trybu życia i uprawiania ziemi wśród Numidów,
• przejął punickie wzory administracyjne; na czele miast i osad stali odtąd prefekci.

Po jego śmierci Emilianus Scypion będący wykonawcą jego testamentu podzielił królestwo między jego trzech prawowitych synów, jako równych sobie nie na zasadzie terytorialnego rozgraniczenia (jedność państwa wraz z jego dochodami miała zostać zachowana):

• Micypsa otrzymał Cyrtę i administrację królewską,
• Gullus miał dowodzić armią,
• Mastanabal miał sprawować jurysdykcje.

Po zagadkowej śmierci Gullusy i Mastanabala (140 r.) jedynowładcą został Micypsa, lecz musiał pod presją Emilianusa Scypiona adoptować Jugurtę (nieprawego syna Mastanabala) i uznać go za legalnego następcę obok swych synów: Hiempsala I i Adherbala. W latach 118-112 p.n.e. Jugurta zgładził kolejno swych współrządców, a w latach 111-104 p.n.e. prowadził wojnę z Rzymem (tzw. wojna jugurtyńska ). Ostatecznie Numidię podbił rzymski wódz Gajusz Mariusz .

Genealogia

Ciekawostki

Massynisa żył 90 lat [!] co na owe czasy było niezwykłe. Konno jeździł do 88 roku życia, ostatnie dziecko spłodził w wieku 86 przez co jego jurność stała się przysłowiowa (źródła wspominają 44-54 synów z wielu żon, nałożnic i konkubin nie licząc córek).

Waleriusz Maksymus w Czynach i powiedzeniach godnych pamięci wspomina jak to pewnego razu przybyli do jego królestwa kupcy greccy z zamiarem kupienia małp. Gdy Massynisa dowiedział się o tym to miał powiedzieć: O ludzie! To wasze kobiety nie rodzą dzieci?!.

W starożytnym mieście Thugga w Tunezji znajduje symboliczny grobowiec Massynisy. Wg. znajdującej się na niej inskrypcji libijsko-punickiej (obecnie przechowywanej w Muzeum Brytyjskim ) w 138 r. jego mieszkańcy wznieśli mu świątynię co może świadczyć o tym, że uzyskał pośmiertną apoteozę.

Bibliografia

• Źródła historyczne:

• Appian z Aleksandrii - Historia rzymska t. I-III, przekład L. Piotrowicz, Wrocław 1957.
• Tytus Liwiusz - Dzieje Rzymu od założenia miasta, przekład A. Kościołek, M. Brożek, J. Wolski, Wrocław 1968-1982.
• Polibiusz z Megalopolis - Dzieje t. I-II, przekład S. Hamer, Wrocław 1957.
• Salustiusz - Wojna z Jugurtą, przekład K. Kumaniecki, Wrocław 1971.

• Opracowania:

• M. Cary, H. H. Scullard, Dzieje Rzymu. t. I, Warszawa 1992.
• Maria Jaczynowska, Historia starożytnego Rzymu, Warszawa 1984.
• Tadeusz Kotula - Afryka północna w starożytności, Wrocław 1972
• Tadeusz Kotula - Massynisa, Warszawa 1976
• Krzysztof Kęciek - Dzieje Kartagińczyków. Historia nie zawsze ortodoksyjna, Warszawa 2003
• S. Lancel - Hannibal, Warszawa 2001
• S. Moscati - Świat Fenicjan, Warszawa 1971
• Władcy i wodzowie starożytności. Słownik, pod red. P. Iwaszkiewicz, W. Łoś, M. Stępień, Warszawa 1998.