Obszar
Polski
, do którego rościła sobie pretensje
Litwa
Obszar pasa neutralnego między Polską i Litwą
Plebiscyt na Wileńszczyźnie − planowany
plebiscyt
na terytoriach
spornych pomiędzy Polską i Litwą
, który miał odbyć się na przełomie
1920
i
1921
roku, ale ostatecznie nie został przeprowadzony.
Po tzw.
buncie Żeligowskiego
w październiku 1920 roku i zajęciu
Wilna
przez oddziały polskie, Litwini podjęli próbę odzyskania miasta drogą nacisku mocarstw na
Polskę
. W odpowiedzi na litewskie skargi oraz
ofensywę Żeligowskiego na Kowno
,
Rada Ligi Narodów
25 października
1920
roku podjęła tę kwestię, a jej przewodniczący
Paul Hymans
zgłosił projekt uchwały, przewidującej przeprowadzenie przez Ligę Narodów plebiscytu. Projekt przyjęto.
Pomimo że Polska była pewna zwycięstwa na terenie ziemi wileńskiej, reakcja władz w
Warszawie
była chłodna, gdyż Polacy obawiali się, że plebiscyt może być precedensem i powodować podobne rozwiązanie w
Galicji Wschodniej
. Ostatecznie Polska wniosła o objęcie plebiscytem także okolic
Kowna
, a w ramach pozornych ustępstw także
Grodna
,
Lidy
i
Oszmiany
. Strona litewska także przyjęła propozycję chłodno i zgodziła się na nią pod warunkiem ograniczenia obszaru plebiscytowego do
Puńska
i
Sejn
, jednocześnie podtrzymując żądanie zwrotu Wilna.
Liga Narodów kontynuowała jednak działania i zwróciła się do obu stron o zaprzestanie walk.
Rozejm zawarto w Kownie
29 listopada
1920 roku.
Rozmowy polsko-litewskie o warunkach plebiscytu rozpoczęły się w grudniu w Warszawie, jednak po kilku tygodniach zakończyły się fiaskiem, gdyż Litwini zablokowali przeprowadzenie plebiscytu, obawiając się, że wyniki głosowania, zarówno na Wileńszczyźnie, jak i w okolicach samego Kowna (polskojęzyczna
Lauda
), będą oznaczać dla nich kompromitację. Polska kategorycznie odrzucała natomiast możliwość wycofania wojsk ze spornego obszaru. Ostatecznie nie udało się osiągnąć porozumienia, a nawet określić granic obszaru plebiscytowego.
Wobec braku możliwości porozumienia,
3 marca
1921
roku, Liga zrezygnowała z plebiscytu, jednocześnie proponując inną formę rozmów. Dwie tury negocjacji nie przyniosły porozumienia. Paul Hymans zaproponował wówczas
20 maja
własną propozycję pokojową. Obejmowała ona utworzenie z Litwy dwóch kantonów narodowościowych ze stolicą w Wilnie i powiązanie tak powstałego państwa z Polską, co było w większości powieleniem polskiej idei federacyjnej. Wobec dalszego braku porozumienia,
3 września
Hymans zaproponował autonomię Wileńszczyzny w ramach Litwy, co spotkało się z odmową ze strony polskiej.
Ostatecznie
21 września
Liga Narodów zakończyła wszelkie próby zażegnania sporu,
3 lutego
1923
roku zdecydowała o podziale pomiędzy obie strony strefy pasa neutralnego, a
15 marca
konferencja ambasadorów zdecydowała o uznaniu polskich granic.
Bibliografia
- Lech Wyszczelski: Wilno 1919-1920. Warszawa: Bellona SA, 2008. .