Płetwonogie (Pinnipedia) – grupa dużych, mięsożernych
ssaków
drapieżnych
(Carnivora) o opływowym kształcie ciała i nogach przekształconych w płetwy. Są to w większości
ssaki morskie
szeroko rozprzestrzenione w przybrzeżnych wodach wszystkich oceanów, od okolic podbiegunowych po wody ciepłe. Nie ma ich jedynie w strefie ciepłych wód
Oceanu Indyjskiego
. Prowadzą wodno-lądowy tryb życia. Większość czasu spędzają w wodzie.
Morfologia
Ciało płetwonogich ma wrzecionowaty kształt. Masa ciała poszczególnych gatunków waha się od kilkudziesięciu kilogramów do 3,5 tony, długość od 1,4 do 6,5 m. Głowa jest spłaszczona, szyja krótka. Przednie płetwy są większe od tylnych, u
morsów
i
uchatek
pełnią funkcję głównego
narządu ruchu
.
Foki
składają tylne kończyny w czasie pływania i wykorzystują ich ruchy podobnie jak ryby płetwę ogonową. Tylne kończyny morsów i uchatkowatych mogą zginać się pod tułów, dzięki czemu ssaki te mogą poruszać się na lądzie przy użyciu czterech kończyn. Ogon zredukowany. Niewielkie małżowiny uszne występują tylko u uchatkowatych. Pod skórą znajduje się gruba warstwa tłuszczu izolującego organizm przed zimnem. Skóra pokryta jest nieprzemakalną
sierścią
, jedynie u morsów słabo owłosiona.
Włosy czuciowe
(zatokowe) dobrze rozwinięte, liczne i długie. W czaszce płetwonogich brak
kości łzowych
, a w szkielecie brak
obojczyka
. Układ krążenia i oddychania wykazuje liczne przystosowania do nurkowania. Foki wytrzymują pod wodą do 30 minut, a słonie morskie (mirunga) do 2 godzin.
Oczy płetwonogich są przystosowane do widzenia w wodzie i w powietrzu. Dobrze rozwinięty jest zmysł
słuchu
. Ssaki te wydają pod wodą głosy, co sugeruje, że mogą się w ten sposób komunikować.
Tryb życia
Żywią się pożywieniem znajdowanym w morzu, głównie
rybami
,
skorupiakami
i
mięczakami
. Na czas
okresu godowego
, porodu i wychowania potomstwa wychodzą na ląd (zwykle skaliste wybrzeża) lub na kry lodowe. Na lądzie przebywają w
stadach
złożonych z grup rodzinnych. W tym czasie samce są
terytorialne
. U płetwonogich występuje zjawisko
ciąży przedłużonej
. Implantacja zarodka następuje 1–2 miesięcy po pokryciu. Samica rodzi jedno młode, bliźnięta zdarzają się niezwykle rzadko. Młode rodzi się dobrze rozwinięte i – z wyjątkiem morsa – stosunkowo krótko jest karmione mlekiem matki.
Ewolucja i taksonomia
Wyniki badań molekularnych sugerują, że płetwonogie wyewoluowały w późnym
oligocenie
. Wywodzą się prawdopodobnie od niedźwiedziopodobnych przodków. Najstarsze znalezione szczątki kopalne zaliczone do rodzaju Enaliarctos datowane są na 24–22 mln lat. Z osadów o zbliżonym wieku pochodzą również skamieniałości
Puijila darwini
. Dowodzą one, że
ewolucja
płetwonogich obejmowała przejściową fazę słodkowodną, mogą również wspierać hipotezę – wcześniej odrzucaną ze względu na brak potwierdzenia w materiale kopalnym – iż
Arktyka
była jednym z wczesnych centrów ewolucji płetwonogich[1].
Płetwonogie dawniej klasyfikowane były w randze rzędu[2] ssaków drapieżnych lub
podrzędu
psokształtnych (Caniformia). Taksonomowie uznali jednak, że przy wyodrębnieniu płetwonogich do rangi rzędu ssaki drapieżne (Carnivora) tworzą
takson parafiletyczny
[3]. Obecnie są zaliczane do podrzędu psokształtnych w randze nadrodziny lub
taksonu
o nieokreślonej
kategorii systematycznej
.
Kladem
siostrzanym płetwonogich są
łasicokształtne
lub Ursoidea. Analizy
filogenetyczne
potwierdzają
monofiletyzm
Pinnipedia[1].
Do Pinnipedia zaliczane są rodziny:
Znaczenie gospodarcze
Płetwonogie, a zwłaszcza fokowate są od dawna poławiane, przede wszystkim dla futer i tłuszczu. Zęby morsów są cenione podobnie jak ciosy słoni.
Zagrożenia i ochrona
W wyniku intensywnych polowań prowadzonych na wielką skalę od XVI w. wielu gatunkom płetwonogich groziło
wyginięcie
. Objęcie ich ochroną, ograniczenie limitów połowowych oraz - spowodowane krytyką noszenia wyrobów ze skór dzikich zwierząt - zmniejszenie popytu na skóry przyczyniły się do zahamowania spadku liczebności populacji.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 Natalia Rybczynski, Mary R. Dawson, Richard H. Tedford. A semi-aquatic Arctic mammalian carnivore from the Miocene epoch and origin of Pinnipedia. „Nature”. 458, ss. 1021–1024 (2009).
doi:10.1038/nature07985
(
ang.
).
- ↑ Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
- ↑
Pinnipedia.
w: Integrated Taxonomic Information System (
ang.
) [dostęp 15 czerwca 2008]
Bibliografia
- Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
- Jan Błachuta, Leszek Karnas, Henryk Szypuła: Ssaki morskie. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2005. .
- Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005. .
