Erozja – proces niszczenia powierzchni terenu przez wodę , wiatr , siłę grawitacji i działalność człowieka.

Efekty działania erozji

• zmiana rzeźby terenu , a czasami także zmiana struktury podłoża,
• w przypadku erozji skał, efektem jest rozpoczęcie procesów glebotwórczych,
• w przypadku erozji gleby , efektem jest obniżenie jej wartości, a czasem wręcz jej usunięcie i odsłonięcie skalistego podłoża.

Rodzaje erozji w zależności od działającego czynnika

Erozja skał nadmorskich - widoczne nierównomierne zniszczenie skał wynikające ze zróżnicowanej twardości

erozja lodowcowa (glacjalna)

to żłobienie terenu przez płynący lodowiec , który:

• wygładza podłoże - detersja
• wyrywa duże odłamki skalne z podłoża - detrakcja
• zdziera całe podłoże - egzaracja .

erozja wodna

• erozja deszczowa ( ablacja deszczowa ) - spłukiwanie luźnej, wierzchniej warstwy terenu (zwłaszcza cząstek gleby) przez wody deszczowe
• erozja rzeczna - przenoszenie cząstek przez prąd rzeki bądź falowanie wody:
  • W górnym biegu rzeki występują:
    • erozja wgłębna - polega na wcinaniu się rzeki w koryto rzeczne poprzez niszczenie go przez niesione przez rzekę materiał skalny
      Efekty: tworzenie się dolin głębokich i wąskich V-kształtnych
    • erozja wsteczna - cofanie się źródeł rzeki w kierunku działu wodnego (może doprowadzić do przejęcia początkowego odcinka innej rzeki tzw. kaptaż ).
      Efekty: łączenie się dwóch cieków wodnych w odcinkach źródliskowych (kaptaż), wyrównywanie się brzegów rzeki i "cofanie się" wodospadów, powstawania kotłów eworsyjnych
  • W środkowym biegu rzeki:
    • erozja boczna - podmywanie brzegów rzeki, spowodowane nierównomiernym nurtem rzecznym
      Efekty: meandry (zakola rzeczne), starorzecza (meandry odcięte od głównej rzeki wałem ziemi - groblą), łachy (wyspy rzeczne), niszczenie brzegów
    • erozja denna - żłobienie dna rzeki przez płynącą wodę i niesiony przez nią materiał.
      Efekty: powstają terasy zalewowe
  • W dolnym biegu rzeki zwykle nad erozją przeważa akumulacja osadów niesionych przez rzekę
    Efekty: powstawanie form ujść rzecznych: delt i estuariów .
• erozja morska ( abrazja ) - niszczenie brzegów przez falowanie i pływy (przypływy i odpływy)
  
  Negatywne skutki erozji wodnej

1. 1. rolnictwo:
      • zmniejszanie miąższości gleby
      • wymywanie składników pokarmowych
      • pogorszenie struktury gleby
      • straty powierzchni uprawnej (wąwozy, żłobiny itp.)
      • niszczenie roślin uprawnych
   2. gospodarka wodna:
      • pogorszenie stosunków hydrologicznych
      • pogorszenie warunków eksploatacji urządzeń hydrotechnicznych
      • wzrost spływu powierzchniowego
      • spadek retencji
      • zmiany przepływów rzek
      • wzrost sedymentacji rzecznej (zagrożenie powodziowe)
        
        

erozja eoliczna ( wiatrowa )

to przenoszenie cząstek gleby i rozkruszonych skał przez wiatr ( deflacja ), szlifowanie skał przez niesione przez wiatr ziarna piasku ( korazja ) oraz deponowanie cząstek na powierzchni gleby (akumulacja) (wydmy).

ruchy masowe

to zespół procesów, z których siłą sprawczą jest przyciąganie ziemskie . Wyróżnia się m.in.:

• Odpadanie - odrywanie się od litego podłoża i spadanie fragmentów zwietrzałej skały
• Obrywanie - obrywanie się mas skalnych bądź ziemnych z nawisów, przy czym oderwane elementy przemieszczają się drogą powietrzną.
• Osuwanie - na ogół szybkie przemieszczanie się w dół stoku mas glebowo-zwietrzelinowych. Osuwanie ma miejsce najczęściej na skutek nadmiernego uwilgotnienia lub zmian w rzeźbie terenu, powodujących zwiększenie nachylenia stoku, w wyniku czego traci on stateczność przyjmując różne płaszczyzny poślizgu.
• Spływy - (soliflukcja), spływanie nadmiernie uwilgotnionych mas glebowo-zwietrzelinowych po płaszczyźnie poślizgu utworzonej przez nierozmarzniętą jeszcze warstwę gruntu. Zachodzi najczęściej na utworach glebowych o dużej zawartości części ilastych i pyłowych, na stokach o wystawie północnej i spadkach powyżej 30%. Typową formą dla tego rodzaju erozji są jęzory soliflukcyjne.
• Pełzanie - mechanizm podobny do osuwania, jednak ruch mas ziemnych przebiega wolniej, miąższość przemieszczanej warstwy bywa znacznie większa.
• Osiadanie - powolne obniżanie się powierzchni terenu wskutek zmniejszenia objętości gruntu. Osiadanie często towarzyszy procesom sufozji .

Rodzaje erozji w zależności od skutku

• powierzchniowa - zmywanie i rozmywanie wierzchnich warstw gleby przez wodę lub rozwiewanie przez wiatr,
• liniowa - rozcinanie gleby przez skoncentrowany spływ wody, prowadzący zazwyczaj do powstawania form żłobinowych, głębokich rozcięć typu wąwozowego,
• rozbryzgowa - odrywanie i odrzucanie cząstek ziemnych przez krople deszczu i gradu, połączone z ubijaniem i zamulaniem powierzchni gleby,
• uprawowa - trwałe przemieszczanie gleby ku dołowi stoków pod wpływem działania narzędzi i maszyn rolniczych.

Czynniki wpływające na erozję

Czynniki przeciwdziałające erozji:

• Osłona i wiązanie powierzchni gruntu poprzez rosnącą na niej roślinność
• Właściwa uprawa (agrotechnika przeciwerozyjna)
• Właściwe melioracje wodne

Czynniki sprzyjające erozji:

• Wycinanie i wypalanie lasów (zwłaszcza wilgotnych lasów równikowych),
• Źle prowadzone osuszanie terenów,
• Likwidacja miedz w procesie łączenia małych gospodarstw w duże farmy,
• Usuwanie murków, żywopłotów, zakrzewień i zadrzewień śródpolnych,
• Zbyt intensywny wypas zwierząt,
• Zła lokalizacja dróg gruntowych
• Uprawa stromych stoków i dolinek śródzboczowych
• Uprawa wzdłuż stoku

Bibliografia

1. Józefaciuk Cz., Józefaciuk A., Nowocień E., Wawer R., 2002. Przeciwerozyjne zagospodarowanie zlewni wyżynnej potoku Grodarz z uwzględnieniem ograniczania występowania powodzi. Puławy
2. Wawer R., 2002. Vademecum nauk erozyjno-rolniczych. http://www.erozja.iung.pulawy.pl/VademecumPl.htm , http://www.erozja.iung.pulawy.pl/Vademecum/V1Pl.htm

Zobacz też

• wietrzenie , denudacja
• Trzęsacz
• erozja wąwozowa