Muszkiet z XVII w. (rysunek środkowy) z widocznym zamkiem lontowym

Muszkiet – gładkolufowa broń palna długa, z zamkiem lontowym , ładowana od wylotu lufy czyli odprzodowo , kalibru od 17 do 25 milimetrów. Pojawił się na polach bitew w początkach XVI wieku w armiach włoskich i hiszpańskich (pierwsze wzmianka pochodzi z roku 1512 z Rawenny), następnie rozpowszechnił się w całej Europie. Maksymalna donośność muszkietu wynosiła około 300 m, a szybkostrzelność zmieniała się wraz z postępem technologicznym od 1 strzału na 12 minut do 1 strzału na 2 minuty pod koniec XVII wieku ^[]. Ze względu na wagę broni, podczas strzału żołnierz często opierał broń na podpórce w kształcie widełek zwanej forkietem . Żołnierze, których główną bronią był muszkiet, nosili nazwę muszkieterów .

Pociski do muszkietów miały postać okrągłych ołowianych kul i wraz z prochem znajdowały się w tzw. patronach – papierowych ładunkach , które przed załadowaniem przegryzano, a następnie podsypywano niewielką ilość prochu na panewkę, resztę wsypywano do lufy. Patrony jako pierwszy w Europie wprowadził do wyposażenia Stefan Batory w piechocie polskiej. Przed pojawieniem się patronów, proch wsypywano z rogu prochowego lub prochownicy , lecz było to mniej dokładne. Po wsypaniu prochu i wrzuceniu kuli do lufy ubijano je następnie stemplem ( pobojczykiem ).

Niewielka szybkostrzelność i zasada oddawania ognia salwami spowodowała, że oddziały piechoty ustawiane były w szyki złożone z kilku szeregów i stosowały taktykę walki zwaną kontrmarszem . Wyglądało to w ten sposób, że po oddaniu ognia pierwszy szereg przemieszczał się na koniec szyku dla nabicia broni, dając jednocześnie miejsce do oddania strzału drugiemu szeregowi. Rosła dzięki temu intensywność prowadzonego ognia. Dla ochrony muszkieterów w sytuacji bezpośredniego starcia z kawalerią służyli pikinierzy , później dzięki pojawieniu się bagnetu muszkieterzy sami byli zdolni bronić się przed atakami jazdy.

Można wyróżnić trzy podstawowe typy muszkietów które wykształciły się w drugiej połowie XVI w. Pierwszy, najcięższy o masie 5-7 kg, wymagał stosowania forkietu lub innej podpórki np. berdysza. Miał długość całkowitą ok. 175 cm, przy długości lufy ok. 110-130 cm oraz kaliber 18-20 mm i masę kuli 1/8 funta tj. 50,5 g. Drugi lżejszy, zwany dragonem miał masę ok. 4.5 kg, długość całkowitą ok. 150-155 cm, długość lufy ok. 110-120 cm. i kaliber 17-19 mm, masa kuli wnosiła 1/10 funta tj. 40,5 g. Trzeci – najlżejszy, o masie ok. 3,7-4,5 kg, długości całkowitej 135-150 cm, długość lufy ok. 100-115 cm, kaliber 17-19 mm, masa kuli wynosiła 1/10 funta tj. 40,5 g.

Muszkiety były stosowane w armiach europejskich do początku XVIII wieku. W Polsce do początku wojny północnej . Zostały wyparte z uzbrojenia przez karabiny z zamkiem skałkowym .

Literatura

• Roman Matuszewski: Muszkiety, arkebuzy, karabiny.... Warszawa: Rytm, 2000. . 
• Roman Matuszewski "XVII w. stulecie muszkieterów"

Zobacz też

• arkebuz
• zamek (broń)
• patron
• prochownica