Grafika z XIII wieku przedstawiająca żołnierza na czarnym koniu
Lansjer nadwiślański i ułan Księstwa Warszawskiego
Kawaleria brytyjska, Krym 1854
Kawaleria Monarchii Austro-Węgierskiej
Pomnik Jazdy Polskiej w Warszawie
Dawne koszary Centrum Wyszkolenia Kawalerii w
Grudziądzu
.
Jazda, kawaleria (z
wł.
cavalleria), konnica – historycznie:
wojsko
walczące lub poruszające się na
koniach
.
Starożytność
W czasach starożytnych kawaleria odgrywała dużą rolę u ludów koczowniczych (m.in.
Scytowie
,
Sarmaci
,
Hunowie
, a później
Awarowie
) zamieszkujących rozległe terytoria wschodniej Europy i środkowej Azji. W cywilizacjach
bliskowschodnich
odgrywała na ogół rolę drugorzędną, jako formacja kosztowna i nieprzydatna przy oblężeniach i obronie miejsc umocnionych. Większą rolę odgrywała w armii
asyryjskiej
i
perskiej
. Choć była nieliczna, traktowano ją jako formację
elitarną
, służyli w niej ludzie o wyższym statusie materialnym i społecznym. Oprócz formacji kawaleryjskich na Bliskm Wschodzie rozpowszechnione były też
rydwany
, wozy bojowe ciągnięte przez woły lub konie, które szczególnie dużą rolę odgrywały w armii
hetyckiej
i asyryjskiej.
Starożytny Izrael
w apogeum swojej potęgi za rządów króla
Salomona
miał według
Drugiej Księgi Kronik
czterysta rydwanów i dwanaście tysięcy jezdnych.
W starożytnej Grecji w kawalerii służyli tzw.
hippeis
, druga, co do zamożności grupa społeczna, którą było stać na konia. Była to formacja bardzo nieliczna, w
ateńskiej
polis liczyła przeciętnie zaledwie tysiąc wojowników. Brak kawalerii zemścił się na Grekach podczas
bitwy pod Cheroneą
, kiedy to grecka falanga okazała się bezradna wobec szarży macedońskiej konnicy.
Aleksander Wielki
rozbudował ciężkozbrojną kawalerię, zwaną
hetajrami
, która udowodniła swoją skuteczność w wojnie z Persją.
W armii
rzymskiej
główną odgrywała ciężka piechota, jednak lekka konnica wchodziła w skład każdego
legionu
w sile 300 jeźdźców. Jej rola polegała na oskrzydlaniu wroga. W armii
Kartagińskiej
dowodzonej przez
Hannibala
występowała kawaleria ciężka i lekka. W armii bizantyjskiej istniała także jazda ciężka (
katafrakci
) i lekka wykorzystywana do zwiadów.
Średniowiecze
W Europie we wczesnym średniowieczu w okresie
wczesnofeudalnym
jazda zorganizowana była jako przyboczny oddział władcy (księcia, kniazia). Była częścią
drużyny księżecej
, która istniała zarówno wśród prymitywnych plemion germańskich, jak i słowiańskich (w tych ostatnich pojawiła się nieco później). W Polsce, w okresie rządów pierwszych Piastów w skład drużyny książęcej wchodziła jazda ciężka (tzw.
Pancerni
) oraz jazda lekka.
W późniejszym okresie Średniowiecza, w Europie Zachodniej oraz Środkowej trzonem sił zbrojnych stało się
pospolite ruszenie
rycerzy
. Rycerze walczyli na ogół jako ciężka kawaleria, byli formowani w jednostki organizacyjne, zwane
kopiami
łączonymi w
chorągwie
. Uzbrojeni byli w
kopie
,
miecze
,
topory
i
tarcze
. W Europie Wschodniej oraz na stepach azjatyckich większą rolę odgrywała jazda lekka. Wchodziła ona w skład między innymi armii
litewskiej
. Także koczownicy stepowi
Pieczyngowie
,
Połowcy
, a później
Tatarzy
używali niemal wyłącznie lekkiej konnicy w swoich najazdach i podbojach. Lekką jazdę posiadali także
Arabowie
z Bliskiego Wschodu. Ci ostatni, często używali wielbłądów jako wierzchowców. Rozwój broni palnej oraz odrodzenie piechoty spowodowało pod koniec średniowiecza powolny upadek jazdy rycerskiej.
Nowożytność
Upadek wartości jazdy rycerskiej spowodował powstanie nowych formacji kawaleryjskich w skłąd których wchodzili żółnierze zaciężni (najemnicy). W XV wieku, obok tradycyjnych
kopijników
, pojawili się na polach bitew
rajtarzy
i
arkebuzerzy
uzbrojeni w broń palną. W XVI wieku powstała
dragonia
będąca początkowo konną piechotą. W Europie zachodniej jazda organizowała się na regimenty i kompanie. W Polsce w XV-tym wieku kawaleria dzieliła się na oddziały kopijnicze i strzelcze. W XVI wieku pojawiła się
husaria
, początkowo jazda lekka, z biegiem czasu stając się najcięższą kawalerią polską. Jazdę lżejszą w Polsce stanowili
pancerni
, zwani na Litwie
petyhorcami
, którzy z czasem stali się formacją średniozbrojną. Jazdę lekką stanowiły tzw. chorągwie wołoskie i tatarskie. W XVII wieku na zachodzie pojawili się
kirasjerzy
. W XVIII wieku w Polsce dawne pułki husarskie i pancerne przekształcono
kawalerię narodową
, a jazdę lekką na nowoczesnych
ułanów
. W czasach wojen napoleońskich pojawiły się oddziały
lansjerów
,
szwoleżerów
i
strzelców konnych
. W XIX wieku w związku z dalszym rozwojem broni palnej, znaczenie kawalerii upadło. Jednak jeszcze w czasie
I wojny światowej
wojska obu walczących stron zmobilizowały łacznie 63 dywizje jazdy, znaczną ich część rozwiązano zresztą w czasie trwania tej wojny.
Kawaleria polska
Kawaleria narodowa
W
1775
uchwałą Sejmu rozwiązano
husarię
jako formację bojową, a istniejące oddziały husarii i
pancernych
, pozbawione
uzbrojenia ochronnego
, zostały przekształcone w kawalerię narodową. Formacja ta zniknęła wraz z ostatnim rozbiorem
I Rzeczypospolitej
, lecz jej tradycja w formie
umundurowania
i organizacji przetrwała do czasów późniejszych.
Kawaleria Księstwa Warszawskiego
Generalnym Inspektorem Jazdy był gen.
Aleksander Rożniecki
. Pułk strzelców konnych (szaserów), wspólnie z pułkiem ułanów tworzył brygadę jazdy wspierającą jedną dywizję piechoty (legię).
Pułki jazdy
Kawaleria w Wojsku Polskim 1920-1939
W końcu
1920
r. w
Wojsku Polskim
było 27 pułków
ułanów
i 3 pułki
szwoleżerów
. Oddziały te należały do 10 samodzielnych brygad kawalerii. Po reorganizacji, w
1924
r. kawaleria w trybie pokojowym liczyła 40 pułków (w tym 27 pułków ułanów, 3 pułki szwoleżerów i 10 pułków strzelców konnych). W 1924 r. powołano
Korpus Ochrony Pogranicza
, w skład którego wchodziły szwadrony kawalerii.
Organizacja kawalerii
W latach 1921-1926
- cztery dywizje kawalerii (po trzy brygady dwupułkowe)
- pięć samodzielnych brygad kawalerii (po trzy pułki w każdej)
- jedna brygada kawalerii - w organizacji (jeden pułk).
W kwietniu 1924 r. na wniosek Generalnego Inspektora Jazdy gen.
Tadeusza Rozwadowskiego
dokonano reorganizacji polskiej jazdy jednocześnie wprowadzono termin kawaleria. Utworzono cztery dywizje kawalerii złożone z trzech dwupułkowych brygad. pozostałe pułki weszły w skład samodzielnych brygad kawalerii, czterech trzypułkowych i jednej czteropułkowej. Nowa organizacja kawalerii miała na celu utworzenie wojsk szybkich o znaczeniu operacyjnym. Sprawdzianem dla zreformowanej kawalerii były wielkie manewry na Wołyniu w sierpniu
1925
. Zostały zorganizowane przez Generalnego Inspektora Kawalerii we współpracy z szefem sztabu gen.
Stanisławem Hallerem
. Kawaleria polska uzyskała wówczas wysokie oceny od zaproszonych gości zagranicznych, wśród których byli m.in. Francuz gen. Henry Gouraud, Anglik gen. Ironside oraz Czech gen.
Jan Syrový
.
W latach 1926-1935
W 1926 kawaleria była zorganizowana w dwanaście brygad dwupułkowych (w czterech dywizjach kawalerii), pięć brygad trzypułkowych i jedną brygadę jednopułkową. W latach
1929
–
1930
zlikwidowano kolejno dowództwa 1 DK, 3 DK oraz 4 DK. Organizacja kawalerii przedstawiała się następująco:
W latach 1936-1938
1 stycznia 1937 rozwiązano trzy brygady dwupułkowe (12., 13. i 17. BK), a pułki wcielono do innych brygad (1. BK zwiększono o 2 pułki i usamodzielniono). Na skutek tych zmian dowództwo 2. Dywizji Kawalerii zostało w praktyce pozbawione podległych mu jednostek, lecz istniało jeszcze do
1939
. 10. BK (dwupułkowa) została zmotoryzowana.
W wyniku kolejnej reorganizacji przeprowadzonej 1 kwietnia 1937 r. pozostało 11 brygad (5 czteropułkowych i 6 trzypułkowych), które otrzymały jednolite nazwy od rejonów kraju, w których stacjonowały:
W 1938 zmotoryzowany został również
1 Pułk Strzelców Konnych
i razem z
24. Pułkiem Ułanów
,
10. Pułkiem Strzelców Konnych
i 10 Dywizjonem Artylerii Konnej podporządkowany Dowództwu Broni Pancernych. Z jednostek tych utworzono:
W 1939
31 sierpnia 1939 kawaleria sformowana była w 11 brygad (pięć brygad czteropułkowych i sześć brygad trzypułkowych).
W toku
działań wojennych
utworzone zostały:
W latach 1939 - 1947
Ludowe Wojsko Polskie
Rodzaje
Zobacz też
Linki zewnętrzne
