Concerto grosso (l.m. concerti grossi, z
wł.
duży koncert) to popularna forma
muzyki barokowej
przeznaczona na
zespół
instrumentalny, a zbudowana zwykle z czterech do sześciu części. Opiera się na dialogu pomiędzy niewielką grupą solistów (concertino) i orkiestrą (
tutti
).
- Concertino było złożone najczęściej z 2 skrzypiec i wiolonczeli. Johann Sebastian Bach rozszerzył je o
obój
,
fagot
,
trąbkę
,
waltornię
,
flet
.
- Ripieno to orkiestra smyczkowa, podzielona na głosy (podobnie jak chór), z organami lub klawesynem w roli
basso continuo
.
Forma concerto grosso została rozwinięta ok. 1680 r. przez
Alessandro Stradellę
, który prawdopodobnie jako pierwszy stworzył utwór, w którym partie "concertino" i "ripieno" są połączone w charakterystyczny dla tej formy sposób, aczkolwiek nie stosował on terminu "concerto grosso". Pierwszym znanym kompozytorem, który używał tej nazwy był przyjaciel Stradelli,
Arcangelo Corelli
. Po śmierci Corellego został opublikowany zbiór jego dwunastu concerti grossi (prawdopodobnie były to wybrane dzieła) i wkrótce zdobyły one olbrzymią popularność w całej Europie. Kompozytorzy tacy, jak
Francesco Geminiani
i
Giuseppe Torelli
pisali concerti grossi w stylu Corellego, miał on także duży wpływ na twórczość
Antonio Vivaldiego
.
Za czasów Corellego wyodrębniły się dwa różne rodzaje concerto grosso: concerto da chiesa (koncert kościelny) oraz concerto da camera (koncert kameralny). Concerto da chiesa był bardziej formalny, występowały w nim na przemian części powolne (largo, adagio) i szybkie (allegro). Concerto da camera miał charakter
suity
poprzedzonej
preludium
i zawierającej wiele popularnych w tych czasach form tanecznych. Ten podział zaczął się później zacierać.
Najbardziej znanym concerto grosso Corellego jest Koncert No. 8 g-moll, zwany Koncertem na Boże Narodzenie.
Concertino Corellego składało się z dwóch
skrzypiec
i
wiolonczeli
, ripieno to
orkiestra
smyczkowa, występuje basso continuo w roli akompaniamentu. Za czasów Corellego partie basso continuo były wykonywane na organach (szczególnie w przypadku concerti da chiesa), ale dziś wykonuje się je praktycznie wyłącznie na
klawesynie
.
Spośród innych znanych kompozytorów, którzy tworzyli concerti grossi, można wymienić:
Concerto grosso było reprezentacyjną formą muzyki instrumentalnej baroku. Formę concerto grosso można też zaobserwować u kompozytorów
XX wieku
, którzy inspirowali się muzyką barokową:
Zobacz też