Gminy w Polsce

Gmina (od niem. Gemeinde – komuna, społeczność) – to wspólnota samorządowa mieszkańców na odpowiednim terytorium. Może występować również jako jednostka samorządu specjalnego np. gmina wyznaniowa, gmina szkolna.

W latach 1954 – 1972 w miejsce gmin powołano gromady . Od 1990 r. w Polsce gmina jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego . O ustroju gminy stanowi jej statut . Gmina może być gminą wiejską , gminą miejsko-wiejską lub gminą miejską .

Gmina może tworzyć jednostki pomocnicze : sołectwa , dzielnice , osiedla i inne.

Organy gminy

• rada gminy – władza uchwałodawcza i kontrolna
• wójt , burmistrz , prezydent miasta – władza wykonawcza

Zadania gminy

Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. Zadania te dzielimy na własne – nadane ustawowo i zlecone – przydzielane przez władze państwowe.

Gmina realizuje wszystkie zadania niezastrzeżone do kompetencji innych jednostek samorządu terytorialnego ( powiat , województwo samorządowe ).

Mieszkańcy uczestniczą w sprawowaniu władzy na terenie swojej gminy poprzez głosowanie: w wyborach samorządowych oraz referendum lokalnym lub za pośrednictwem organów gminy.

Gmina realizuje dwa rodzaje zadań: własne i zlecone.

I. Zadania własne

Są to zadania publiczne wykonywane przez jednostkę samorządu terytorialnego, które służą zaspokojeniu potrzeb wspólnoty samorządowej. Mogą one być:

a) obowiązkowe – gmina nie może zrezygnować z ich realizacji, musi zapewnić w budżecie środki na ich realizowanie; przyczyna: dążenie do zapewnienia mieszkańcom świadczeń publicznych o charakterze elementarnym;

b) fakultatywne – gmina realizuje je w takim zakresie, w jakim jest to możliwe ze względu na środki posiadane w budżecie oraz lokalne potrzeby (samodzielnie na własną odpowiedzialność z własnego budżetu).

Zadania własne obejmują sprawy:

• ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej,
• gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego,
• wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymaniu czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadków komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz,
• lokalnego transportu zbiorowego,
• ochrony zdrowia,
• pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych,
• gminnego budownictwa mieszkaniowego,
• edukacji publicznej,
• kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami,
• kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych,
• targowisk i hal targowych,
• zieleni gminnej i zadrzewnej,
• cmentarzy gminnych,
• porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego,
• utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych,
• polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej,
• wspierana i upowszechnianie idei samorządowej,
• promocji gminy,
• współpracy z organizacjami pozarządowymi,
• współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw.

II. Zadania zlecone

Są to inne zadania publiczne wynikające z uzasadnionych potrzeb państwa ustawowo zlecone do wykonania jednostkom samorządu terytorialnego. Są:

a) przekazywane na mocy regulacji ustawowej;

b) przekazywane w drodze porozumień między jednostką samorządu terytorialnego a administracją rządową.

Statystyka

Na terenie kraju jest obecnie (od 1 stycznia 2010 r.) 2479 gmin trzech rodzajów:

• 1576 gmin wiejskich,
• 597 gminy wiejsko-miejskie,
• 306 gmin miejskich.

Ogółem liczba miast (w gminach miejskich i miejsko-wiejskich łącznie) wynosi 903.

Powierzchnia

(stan 1 stycznia 2007, GUS)

Ogólnie:

• największa: gmina Pisz ( powiat piski ) – 633,69 km²
• najmniejsza: Górowo Iławeckie ( powiat bartoszycki ) – 3,32 km²

Gminy miejskie:

• największa: Warszawa ( miasto na prawach powiatu ) – 517,22 km²
• najmniejsza: Górowo Iławeckie ( powiat bartoszycki ) – 3,32 km²

Gminy miejsko-wiejskie:

• największa: gmina Pisz ( powiat piski ) – 633,69 km²
  • największe miasto na terenie gminy miejsko-wiejskiej: Szczytna ( powiat kłodzki ) – 80,38 km²
  • największy obszar wiejski na terenie gminy miejsko-wiejskiej: gmina Pisz ( powiat piski ) – 623,61 km²

• najmniejsza: gmina Świątniki Górne ( powiat krakowski ) – 20,35 km²
  • najmniejsze miasto na terenie gminy miejsko-wiejskiej: Stawiszyn ( powiat kaliski ) – 0,99 km²
  • najmniejszy obszar wiejski na terenie gminy miejsko-wiejskiej: gmina Suchedniów ( powiat skarżyski ) – 15,54 km²

Gminy wiejskie:

• największa: gmina Wałcz ( powiat wałecki ) – 574,89 km²
• najmniejsza: gmina Jejkowice ( powiat rybnicki ) – 7,59 km²

Miasta:

• największe: Warszawa ( miasto na prawach powiatu ) – 517,22 km²
• najmniejsze: Stawiszyn ( powiat kaliski ) – 0,99 km²

Ludność

(stan 1 stycznia 2007, GUS)

Ogólnie oraz gminy miejskie:

• największa: Warszawa ( miasto na prawach powiatu ) – 1.702.139 mieszk.
• najmniejsza: Krynica Morska ( powiat nowodworski ) – 1.390 mieszk.

Gminy miejsko-wiejskie:

• największa: gmina Piaseczno ( powiat piaseczyński ) – 63.828 mieszk.
  • największe miasto na terenie gminy miejsko-wiejskiej: Nysa ( powiat nyski ) – 47.333 mieszk.
  • największy obszar wiejski na terenie gminy miejsko-wiejskiej: gmina Wieliczka ( powiat wielicki ) – 29.439 mieszk.
• najmniejsza: gmina Nowe Warpno ( powiat policki ) – 1.563 mieszk.
  • najmniejsze miasto na terenie gminy miejsko-wiejskiej: Wyśmierzyce ( powiat białobrzeski ) – 884 mieszk.
  • najmniejszy obszar wiejski na terenie gminy miejsko-wiejskiej: gmina Nowe Warpno ( powiat policki ) – 379 mieszk.

Gminy wiejskie:

• największa: gmina Chełmiec ( powiat nowosądecki ) – 24.738 mieszk.
• najmniejsza: gmina Cisna ( powiat leski ) – 1.676 mieszk.

Miasta:

• największe: Warszawa ( miasto na prawach powiatu ) – 1.702.139 mieszk.
• najmniejsze: Wyśmierzyce ( powiat białobrzeski ) – 884 mieszk.

Regulacje prawne

Status samorządu gminnego reguluje w Polsce ustawa z dnia 8 marca 1990 samorządzie gminnym, ( Dz. U. z 1990 r. Nr 16, poz. 95 ) obowiązująca od 27 maja 1990 .

Zobacz też

• gminy polskie
• gmina we Francji
• podział administracyjny Polski
• podział administracyjny Polski 1975-1998
• TERYT
• związki międzygminne

oraz

• gmina chrześcijańska
• gmina żydowska (kahał) , Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP