Krzyż gnostycki

Gnostycyzm (z gr . γνωστικός gnostikos "dotyczący wiedzy, służący poznaniu") – doktryny i ruchy religijne powstałe w I i II w. na wschodzie cesarstwa rzymskiego , gł. w Syrii i Egipcie , będące kontynuacją gnozy , dualistyczne i łączące elementy chrześcijaństwa z grecko-egipskim hermetyzmem .

Gnoza oznacza wiedzę, która ma człowiekowi przynieść wyzwolenie i zbawienie. Wiedza ta jest pochodzenia boskiego. Nie może ona być przekazana człowiekowi przez nauczycieli lub teksty, a jedynie poprzez bezpośredni kontakt z boskością. W gnozie zawarta jest pewna wizja rzeczywistości, w tym Boga, powstania niebios i świata, człowieka i zbawienia. Nie da się ona do końca sprowadzić do synkretycznej mieszanki, choć oczywiście wiele zawartych w niej elementów ma swoje odniesienie do innych religii, a także do filozofii greckiej.

Gnostycki obraz całości świata obejmuje ziemię zamieszkaną przez ludzi, 7 sfer niebios i różnego rodzaju bóstwa. W odróżnieniu od greckiej wizji bytu jako ładu (kosmos), gnostycy prezentują skrajny antykosmizm. Świat ich zdaniem jest chaotyczny, nieuporządkowany i zły, nie może więc pochodzić od dobrego Boga – jego autorem jest zatem zły bóg (bóstwo). Niektórzy gnostycy uważali, że świat pochodzi od aniołów ostatniego nieba, którego królem jest Jahwe , Bóg żydowski; inni złego Boga nazywali Jaldabaoth; kieruje się on w swoim działaniu gniewem i pychą; to przez niego świat jest zły, bo jako demiurg uczynił dzieło niedoskonałe.

Gnoza przepojona jest wizją walki bogów. Gnostyk Saturninus uważał, że Chrystus Zbawca po to przyszedł, aby pokonać Boga Starego Testamentu. Świat, pochodząc od bóstw niższej sfery niebieskiej, nie został stworzony z niczego, lecz z preegzystującej materii.

Gnostycy nie uznają zmartwychwstania ciał, głoszą teorię metempsychozy , czyli wędrówki dusz. Obok antykosmizmu w ich poglądach obecny był antysomatyzm, czyli negatywny stosunek do ciała uznawanego za źródło zła i w konsekwencji antyseksualizm ; stanowi to zradykalizowaną formę myśli orfickiej, pod której wpływem byli pitagorejczycy i Platon , głoszącej, że ciało jest więzieniem dla duszy.

W mitologii gnostyckiej pojawia się pogląd, że człowiek jest upadłym bogiem, a związek z ciałem wziął się stąd, że dusza wskutek pragnienia rozkoszy upadła na ziemię. Wobec faktu, że ciało jest czymś złym i bóg, od którego pochodzi zły świat, jest także zły, człowiek – zdaniem gnostyków – stoi w obliczu absurdu.

Jedyną drogą do zbawienia jest zdobycie tajemnej wiedzy (gnosis); posiada ją wybraniec Boży, a więc ktoś, kto pozostaje w łączności z Bezimiennym Bogiem. Gnoza przynosi człowiekowi wewnętrzne rozpoznanie sieci biologicznych, socjologicznych i kosmologicznych uwarunkowań, w których żyje, iluzji "ja" napędzanej poprzez identyfikację ze światem materii. Gnoza jest także postrzegana jako siła umożliwiająca wyrwanie się z tej sieci.

Zgodnie z ustaleniami przyjętymi na konferencji w Messynie ( 1966 ) gnoza to wiedza o boskich tajemnicach przeznaczona dla wybranych, natomiast gnostycyzm to grupa systemów II wieku po Chrystusie, które głosiły, że w człowieku jest iskra Boża pochodząca ze świata Bożego; iskra ta spadła na świat i ma powrócić do Boga, aby z Nim się zintegrować. W gnostyku jest jedność i tożsamość jaźni, iskry Bożej, boskiej rzeczywistości i poznania. Wobec chaosu i absurdu świata gnoza ma być jedyną drogą wyzwolenia.

Gnostycy uznawali za natchnione różne pisma późnochrześcijańskie (poza Ewangelią Jana ), które teologia katolicka zalicza do apokryfów , dokonując ich alegorycznej interpretacji, na podstawie których powstawały utwory o przekazie typowo gnostyckim, jak np.:

• Ewangelia Judasza
• Ewangelia Tomasza
• Ewangelia Filipa
• Ewangelia Marii Magdaleny
• Ewangelia Egipcjan
• Ewangelia Prawdy
• Ewangelia Dzieciństwa Jezusa
• Ewangelia Jezusa Chrystusa
• Dzieje Tomasza
• Apokalipsa Pawła
• Apokalipsa Piotra

Trzy pierwsze ewangelie łączą się bardziej ściśle z tradycją synoptyków, m.in. poprzez nawiązanie do wydarzeń z życia Chrystusa, co jest tłem dla treści gnostyckich.

Główne doktryny i sekty gnostyckie

adamici – agapeci – antytakci – apellici – archontycy – askofici – barbelognostycy – bazylidianie – borboryci – enkratyci – herakleonici – kainici – karpokratianie – kleobianie – kolarbasjanie – kukeanie – lukanici – manicheizm – marcjonici – markozjanie – menandryci – ofici – pryscylianizm – ptolemaici – setianie – sewerianie – szymonianie – walentynianie

Twórcy doktryn gnostyckich

Bardesanes – Cerdon – Karpokrates – Marek Mag – Menander – Satornil – Szymon Mag – Walentyn

Gnostycyzm w Polsce

W Polsce istnieje obecnie stowarzyszenie Gnosis, zrzeszające ludzi zainteresowanych gnostycyzmem. Jego założycielem był gnostyk Jerzy Prokopiuk .

Zobacz też

• herezja
• gnoza
• agnostycyzm
• masoneria
• katarzy
• antropozofia
• różokrzyżowcy

Linki zewnętrzne

• Polskie forum poświęcone gnostycyzmowi
• Strona Stowarzyszenia Pleroma – duży zbiór apokryfów