Na mapach: 55°23'43.5″N 10°23'21″E / 55.395417, 10.38917

Katedra św. Kanuta w Odense
Katedra św. Kanuta
Zbudowano	XIII w.
Data poświęcenia	30 kwietnia 1499
Wyznanie	rzymskokatolickie (do 1536) ewangelicko-luterańskie (od 1536)
Parafia	Fyens stift (diecezja Fyns)
Rodzaj	katedra
Wezwanie	św. Kanuta
Obecnie	katedra i kościół dekanalny

Katedra św. Kanuta w Odense ( duń. Sankt Knuds Kirke lub Odense Domkirke) – kościół położony w centrum Odense , przy ulicy Klosterbakken 2. Katedra w diecezji Fyens i kościół dekanalny w dekanacie Odense Sankt Knuds Provsti. Nosi wezwanie króla Danii, św. Kanuta , który został zamordowany 10 lipca 1086 w leżącym nieopodal drewnianym kościele św. Albana.

Historia kościoła obejmuje ok. 900 lat. Podlegał on w tym czasie różnym przebudowom i zmianom stylu architektonicznego, tak z zewnątrz jak i wewnątrz. Dziś jest uważany za jeden z najpiękniejszych przykładów architektury gotyckiej na terenie Danii ^[1].

Historia

Kościół romański

Niewiele wiadomo o początkach kościoła. Według źródeł, w tym kronik angielskiego mnicha Ælnotha z Canterbury, król Kanut IV 10 lipca 1086 został zamordowany wraz ze swym bratem Benedyktem i 17 towarzyszami w pobliskim kościele św. Albana (Sankt Albani Kirke), po tym jak znaleźli w nim schronienie przed zrewoltowanymi wieśniakami.

Na miejscu obecnej budowli stał romański kościół, który spłonął w pożarze w 1248. Resztki tego kościoła, wzniesionego z tufu wapiennego znaleziono pod obecnym budynkiem. Są one widoczne na terenie obecnej krypty . Jest to prawdopodobnie ten kościół, o którego założeniu w 1095 wspominał mnich Ælnoth. Nie wiadomo, kiedy kościół ten został ukończony.

Kościół gotycki

Wnętrze katedry.

Budowę obecnej katedry podjęto za rządów biskupa Gisico (1287-1300). Katedra została zbudowana w stylu gotyckim z czerwonej cegły , z typowymi dla architektury gotyku ostrymi łukami i sklepieniami . Wybrano cegłę ponieważ była ona tańsza i łatwiejsza w procesie budowania, niż tuf wapienny.

Budowa nowej swiatyni zajęła około dwóch stuleci. Gotową świątynię konsekrowano 30 kwietnia 1499. Była to budowla na planie krzyża łacińskiego , bez wieży. Istniejącą nadal kryptę powiększono i umieszczono w niej relikwiarz św. Kanuta, żeby umożliwić przybywającym pielgrzymom oddawanie czci świętemu.

Ambona.

W katedrze jest pochowany w 1513 król Danii Jan Oldenburg (zm. 1513) oraz jego małżonka, Krystyna saska (duń. Christine af Sachsen; zm. 1521). Oboje byli pierwotnie pochowani w kościele klasztornym franciszkanów w Odense. Okazałą kaplicę grobową zbudował niemiecki rzeźbiarz Claus Berg z Lubeki. Po wyburzeniu kościoła w 1807 kaplicę i doczesne szczątki obojga małżonków przeniesiono do obecnej katedry, gdzie nadal się znajdują. Innym dziełem Berga, również przeniesionym z kościoła pofranciszkańskiego do katedry był imponujący ołtarz główny, powstały w latach 1515-1525, jeden z najcenniejszych tego typu zabytków na terenie Danii.

W grobowcu królewskim spoczywa także syn Jana i Krystyny, król Chrystian II Oldenburg i jego małżonka Izabela Habsburg .

W październiku 1536 król Chrystian III Oldenburski odgórnie wprowadził w Danii reformację , usunął dotychczasowych biskupów ze stanowisk i zajął dobra ziemskie Kościoła . Od tego momentu katedra stała się protestancka.

W 1586 zbudowano wieżę zachodnią. Wisi w niej obecnie pięć dzwonów.

W 1633 zbudowano kaplicę Valkendorfa, rozebraną w 1868 podczas gruntownej restauracji katedry.

W 1634 teolog i reformator Thomas Kingo został wybrany luterańskim biskupem Odense. Był on autorem wielu psalmów i hymnów kościelnych. Razem z Hansem Adolphem Brorsonem i Nikolaiem Grundtvigiem należy do największych psalmistów Danii.

W 1752 Amdie Worm zbudował w katedrze organy, w późniejszym czasie przebudowane.

Po restauracji katedry w latach 70. XIX w. ponownie otwarto zamkniętą od czasów reformacji kryptę z relikwiami św. Kanuta.

Wyposażenie

Ołtarz główny

Ołtarz główny katedry.

Do najcenniejszych elementów wyposażenia należy pozłacany ołtarz główny z 1515–1525, dzieło snycerza Clausa Berga. Ołtarz uniknął szczęśliwie zniszczeń z czasów reformacji, ponieważ znajdował się w pobliżu grobów królewskich. Claus Berg (1475-1532), niemiecko-duński rzeźbiarz i malarz urodził się w Lubece . Prawdopodobnie pracował w warsztacie Wita Stwosza w Norymberdze . Na początku XVI w. został zaproszony przez królową Krystynę do Odense. Wykonał szereg ołtarzy i krucyfiksów dla kościołów Danii. Zyskał sławę jako najwybitniejszy twórca swojej epoki w Europie północnej. Ołtarz główny powstał na zamówienie królowej Krystyny po śmierci jej męża, króla Jana Oldenburga w 1513 i znajdował się pierwotnie w nieistniejącym już kościele franciszkanów. Jest najwybitniejszym dziełem Berga. Wysokie na 5 m, bogato zdobione, trzyczęściowe dzieło wypełnia ok. 300 starannie wyrzeźbionych, pozłacanych figur.

W części centralnej ukazany jest Chrystus ukrzyżowany na drzewie życia . Otaczają go apostołowie, postacie z Biblii i historii kościoła, w tym św. Franciszek z Asyżu . Ponad Chrystusem umieszczona jest scena koronacji Maryi na królową Niebios przez Ojca i Syna . Otaczają ich muzykujący aniołowie.

Na skrzydłach bocznych ołtarza umieszczone są sceny z życia Jezusa i Maryi, od Narodzenia (lewe skrzydło) do Wniebowzięcia i Zesłania Ducha Świętego (prawe skrzydło).

W centrum predelli ukazany jest Chrystus a po obu jego stronach członkowie rodziny królewskiej. Po lewej król Chrystian II (z brodą), jego ojciec – zmarły król Jan Oldenburg, brat – książę Frans i syn – książę Hans. Po prawej stronie widnieje wdowa po królu Janie, królowa Krystyna a także druga żona Chrystiana, królowa Izabela oraz siostra Chrystiana, Elżbieta (1485–1555), żona elektora brandenburskiego Joachima I Nestora.

Realistyczny sposób przedstawienia postaci wskazuje, iż artysta czerpał inspirację z dorobku sztuki południowoniemieckiej^[2].

Krypta

Relikwiarz św. Kanuta.

Krypta jest pozostałością po wcześniejszym, kamiennym kościele romańskim. Zamknięta od czasów reformacji i zapomniana, została ponownie odkryta podczas restauracji w latach 70. XIX w. i otwarta. W posadzce widnieją płyty nagrobne królewskich osobistości.

W krypcie znajdują się dwa relikwiarze zawierające doczesne szczątki króla Danii, św. Kanuta i jego brata Benedykta, którzy ponieśli wraz z 17 towarzyszami męczeńską śmierć w kościele św. Albana 10 lipca 1086.

Przeprowadzono szereg badan mających na celu sprawdzenie czy znajdujące się w relikwiarzach szczątki istotnie należą do św. Kanuta. Badania wykazały autentyczność zwłok królewskich a ustalone w ich wyniku szczegóły potwierdziły m.in. tradycję, iż król zginął modląc się na kolanach przed ołtarzem^[3].

Organy

Organy główne

Organy główne Marcussena z prospektem Worma.

W 1752 organmistrz Amdie Worm z Engum koło Vejle zbudował dla katedry organy główne. Miały one 42 głosy podzielone na 3 manuały (Hauptwerk, Rückpositiv, Brustwerk) i pedał. Z tego instrumentu zachował się do dzisiaj tylko prospekt organowy.

W 1862 zakład organmistrzowski Marcussen & Søn zbudował nowe, 40-głosowe organy, przebudowane przez ten sam zakład w 1934 i powiększone do 53 głosów.

W 1965 ten sam zakład raz jeszcze przebudował organy zachowując jednak oryginalny zestaw piszczałek z lat 1862–1934.

W trakcie późniejszych przebudów dodany został czwarty manuał – Crescendowerk.

Organy maja mechaniczną trakturę gry i elektryczno-pneumatyczną trakturę rejestrową. Organy maja następującą dyspozycję^[4][5]:

• Połączenia Hovedværk+Rygpositiv, Hovedværk+Brystværk, Hovedværk+Crescendoværk, Rygpositiv+Crescendoværk, Brystværk+Crescendoværk, Pedal+Hovedværk, Pedal+Rygpositiv, Pedal+Brystværk, Pedal+Crescendoværk,
• Generalcrescendo, Tutti.
• Setzer: 4 x 2000 kombinacji

Organy w prezbiterium

W 1998 postanowiono zbudować organy w prezbiterium. Zadanie to powierzono organmistrzowi Carstenowi Lundowi. Organy były gotowe w sierpniu 1999. Ich intonacja i system dźwiękowy nawiązuje do epoki baroku, jakkolwiek nadają się rowniez do wykonywania muzyki z wcześniejszych epok. Jest to zwłaszcza zasługą 16-stopowego głosu Vox Humana. Organy w prezbiterium używane są podczas nabożeństw, pogrzebów i koncertów.

Organy mają następującą dyspozycję:

• Połączenia: Positiv-Hovedværk, Hovedværk-Pedal, Positiv-Pedal
• Tremulant dla Hovedværk i Positiv
• Tremulant dla Soloværk.
• Cymbelstern (Stella Gloria)
• ptaszki (rejestr mechaniczny)

Organy w krypcie

Znajdujące się w krypcie 5-głosowe organy zbudował pierwotnie ok. 1840 organmistrz Jens Johan Gregersen dla Bodilsker na Bornholmie .

W 1906 organy te przeniesiono do Øde Førslev w Haslev na Zelandii . W 1998 przeszły one w ręce prywatne i zostały podarowane katedrze w Odense.

Są używane podczas nabożeństw i koncertów. Mają następującą dyspozycję:

Carillon

W latarni wieży, tuż pod hełmem wisi 48 dzwonów tworzących katedralny carillon .

W dni powszednie jest on uruchamiany automatycznie ze specjalnego stołu gry. Można rowniez grac na nim ręcznie, jak to ma miejsce podczas głównych świąt kościelnych, w tym rocznicy śmierci św. Kanuta – 10 lipca.

Przypisy

Źródła

• Katedra w Odense: strona oficjalna ( duń. ). www.odense-domkirke.dk. [dostęp 2010-08-31].