Pseudonauka
PseudonaukaPseudonauka – rodzaj nieakceptowanego powszechnie przez
środowisko naukowe
zbioru twierdzeń, które aspirują do miana
nauki
, lecz nie spełniają jej podstawowych reguł, a w szczególności nie są oparte o
metodę naukową
i nie są intersubiektywnie weryfikowalne (nie mają oparcia w sprawdzalnych i możliwych do powtórzenia doświadczeniach). Pseudonauka posługuje się językiem naukowym, jednak uzasadniane nim
teorie
i
twierdzenia naukowe
nie znajdują potwierdzenia w
badaniach naukowych
. W skrajnej sytuacji stoją nawet w sprzeczności z teoriami sprawdzonymi naukowo. Możliwość oddzielenia wiedzy naukowej od pseudonaukowej na bazie zasad
metody naukowej
jest sama w sobie sprawą kontrowersyjną, dyskutowaną ciągle przez
filozofię nauki
. Ze względu na to, że termin "pseudonauka" ma silnie negatywny wydźwięk, osoby, które są oceniane w ten sposób, niemal zawsze odrzucają klasyfikację oraz zasady, według których jest ona prowadzona. Z pseudonauką często mylona jest
sztuka
lub niektóre rozwijające się dziedziny humanistyczne,
religijne
, duchowe. Stosowanie do nich metod
weryfikacji
matematycznej lub statystycznej będących metodami
nauk ścisłych
wywołuje gorące konflikty, których podłożem jest ocena tych dziedzin przez pryzmat obcej im
metodologii
lub próba narzucania im poglądów bazujących na filozofii
scjentyzmu
. Pseudonauka a paranauka i protonaukaOprócz pseudonauki wyróżnia się: -
paranaukę
– tj.
naukę
, która nie została dotąd zaakceptowana przez środowisko naukowe, ze względu na brak przeprowadzonych rzetelnych badań dowodzących istnienia postulowanych
zjawisk
. Do paranauki zalicza się też historyczną wiedzę przednaukową, której pewne elementy wpłynęły na rozwój współczesnej nauki, ale która obecnie została już odrzucona (np.
teoria flogistonu
).
-
protonaukę
– czyli nowe dziedziny nauki, których wyniki nie są jeszcze powszechnie akceptowane z powodu braku wystarczających dowodów
eksperymentalnych
, ale których dotychczasowe wyniki badań oparte są o znaną lub tworzoną i spójną metodykę naukową.
Protonauki i paranauki – w odróżnieniu od pseudonauk – można w oczach nauki uznać za mniej lub gorzej uzasadnione
hipotezy
lub zbiory
teorii
, których jak dotąd nie udało się
dowieść
, ale które rokują szanse. Czasami protonauka głosi hipotezy, które stoją w sprzeczności z dotychczas przyjętymi teoriami naukowymi, lecz nie domaga się ich uznania bez dowodu eksperymentalnego, a wręcz przeciwnie – koncentruje się na poszukiwaniu tego rodzaju dowodów i sama siebie traktuje według zasad
sceptycyzmu naukowego
. Pseudonauka domaga się od środowiska naukowego uznania swoich teorii, całkowicie odrzucając wszelkie próby ich naukowego zweryfikowania, a gdy tego rodzaju weryfikacja przebiegnie negatywnie, zarzuca błędy metodologicznie lub stawia takie warunki eksperymentowi, że staje się on niewykonalny. Pseudonauka nie reaguje zazwyczaj na apele poddania się weryfikacji naukowej, np. przez przejście procesu
recenzowania
i dyskusji swoich wyników w
czasopismach naukowych
. Rozróżnienie pseudonauki, paranauki i protonauki od nauki jest dla laika trudne. Zdarza się, że w ramach dyskusji publicznej zwolennicy różnych teorii obrzucają się nawzajem oskarżeniami o "pseudonaukowość", zaś osoby postronne, bez dobrego przygotowania naukowego, nie są w stanie rozsądzić, kto ma rację. W tego rodzaju sporach, pomocne mogą być następujące zasady: - Jeśli postulowane teorie mogą być potencjalnie zweryfikowane eksperymentalnie, to mogą one być także uznane za potencjalnie naukowe, nawet jeśli stoją w ostrej sprzeczności z dotychczasowymi teoriami naukowymi.
- Jeśli postulowanych teorii nie da się z jakichś względów w ten sposób zweryfikować, to mogą świadczyć o pseudonaukowości
wywodu
lub braku środków technicznych na obecnym poziomie rozwoju nauki do realizacji eksperymentu potwierdzającego lub je obalającego.
- Jeśli postulowana teoria jest już negatywnie zweryfikowana eksperymentalnie lub jeśli jej zwolennicy odmawiają poddania się testom eksperymentalnym, to teoria ta prawdopodobnie jest pseudonaukową.
Przykłady: -
Badacze
poszukują sygnałów od obcych cywilizacji w ramach projektu
SETI
. Analizują oni na bazie uznanej wiedzy naukowej możliwość istnienia innych niż ludzka cywilizacji w kosmosie i starają się wyszukiwać w bardzo żmudny sposób dowodów na ich ewentualne istnienie, lecz nie twierdzą, że takie cywilizacje istnieją. Można więc zasadnie uznać, że projekt SETI jest rodzajem protonauki.
- Ludzie zajmujący się
ufologią
, przyjmują za niemal pewne istnienie obcej cywilizacji w oparciu o – według nich – przekonywające relacje świadków, dowody w postaci fotografii, czy nagrania wideo.
-
Akupunktura
– jako metoda lecznicza może być z powodzeniem testowana eksperymentalnie. Można ją zatem zasadnie uznać za rodzaj paranauki. Utrzymywanie, że jest ona skuteczna w licznych schorzeniach, w których jak już dowiedziono eksperymentalnie jest zupełnie nieefektywna, według współczesnych kryteriów stosowanych do testowania środków leczniczych stosowanych w medycynie, jest głoszeniem teorii pseudonaukowych.
Dodatkowe formy identyfikacji pseudonaukiPseudonauka, w oczach nauki, nie spełnia kryteriów oceny naukowości, które są stosowane przez tę ostatnią (zwłaszcza nie stosowanie się do zasad
metody naukowej
). Pseudonaukę charakteryzują zwykle następujące cechy, z których każda może wystąpić razem z innymi lub osobno: - głoszenie prawdziwości teorii, zanim zostaną one zweryfikowane
eksperymentalnie
,
- głoszenie teorii, które są tak skonstruowane, że nie da się ich zweryfikować naukowo,
- głoszenie teorii, które zostały negatywnie zweryfikowane eksperymentalnie,
- głoszenie teorii, które stoją w jawnej sprzeczności z teoriami dobrze udokumentowanymi eksperymentalnie,
- odmowa poddania własnych teorii weryfikacji eksperymentalnej,
- odmowa dostarczenia własnych dowodów, które będą na tyle silne, aby wytrzymać proces recenzowania publikacji naukowych,
- głoszenie wadliwie skonstruowanych teorii – niepoddających się falsyfikacji lub łamiących zasadę tzw.
brzytwy Ockhama
(zasady ekonomii myślenia).
Andrzej Kajetan Wróblewski
w książce poświęconej pseudonauce "Prawda i mity w fizyce" przedstawia następujące kryteria, które "pozwalają odróżnić prace pseudonaukowe od innych"[1]: - Mania wielkości autora, który uważa, że jako jedyny zna prawdę, odnosi się pogardliwie do wszystkich uczonych z prawdziwego zdarzenia, zarzucając im w niewybrednych słowach konserwatyzm lub wręcz nieuctwo.
- Tekst pracy pseudonaukowej jest zwykle bełkotem polegającym albo na wprowadzeniu nowej terminologii znanej tylko autorowi, albo na posługiwaniu się słowami wprawdzie znanymi, ale przemieszanymi na zasadzie doboru przypadkowego (np. zmarszczki czasoprzestrzeni, ginekologia międzyplanetarna), co świadczy o ich niezrozumieniu przez autora.
- Ignorancja objawiająca się zarówno w nieznajomości dobrze ustalonych faktów, jak również w bezpodstawnym zaprzeczaniu a priori wszystkiemu, co nie zgadza się z poglądami autora.
- Kompletne niezrozumienie ducha nauki objawiające się w stawianiu "nauce oficjalnej" zarzutu, że nie potrafi na wszystko odpowiedzieć. Pseudonaukowiec nie rozumie, że nauka rozwija się właśnie dlatego, iż musi szukać odpowiedzi na wciąż nowe pytania.
- Pseudonaukowiec lubi także podpierać się wymyślonymi przez siebie autorytetami (jak np. "profesor" George Adamski, którego związek z nauką polegał na tym, iż prowadził kawiarnię u podnóża Mount Palomar).
Tzw. nauka popularna, obecna często w
mediach
, miesza często wiedzę uznaną za naukową z pseudonauką lub paranauką, zacierając w oczach
opinii publicznej
różnice między nimi. Część krytyków pseudonauki uważa, że wiedza ta jest na ogół rodzajem nieszkodliwej formy
rozrywki
, przyciągającej osoby poszukujące taniej sensacji. Inni jednak, (m.in.
Richard Dawkins
i
Carl Sagan
; w Polsce – dr Maciej Zatoński i dr Tomasz Witkowski) twierdzą, że wszelkie rodzaje pseudonauki są szkodliwe społecznie, gdyż prowadzą do zniekształcania rzeczywistości i podejmowania ważnych decyzji w oparciu o tak fałszywe
przesłanki
. Część mediów w sposób świadomy lub nieświadomy, poprzez prezentację faktów przez pryzmat pseudonauki lub przez prezentację faktów, które nie miały miejsca, dokonuje
manipulacji opinią publiczną
. Dodatkowo nauka kontrowersyjna odbiera miejsce w środkach masowego przekazu nauce, jako bardziej atrakcyjna przez swoją sensacyjność dla masowego konsumenta. W krajach zachodnich (USA, Wielka Brytania, Australia) na wielu uniwersytetach naucza się wśród studentów podstaw metodologii naukowej (tzw. Public Understanding of Science). W Polsce prekursorem publicznego zrozumienia nauki jest dr Maciej Zatoński (lekarz, nauczyciel akademicki) oraz dr Tomasz Witkowski (psycholog, pisarz naukowy). Obecnie fakultatywne wykłady oferowane są wyłącznie dla studentów studiów medycznych i psychologii – głównie z tego powodu, ze pseudonaukowe metody w medycynie i psychoterapii są nie tylko szkodliwe społecznie, ale także wyjątkowo nieetyczne, a w skrajnych sytuacjach mogą kosztować życie. Zobacz teżPrzypisy- ↑ Andrzej Kajetan Wróblewski: Prawda i mity w fizyce. Warszawa: Iskry, 1987, s. 137. .
Bibliografia Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Pseudonauka":
Kolektywizacja w ZSRR
...
Łysenkizm
...
Samuel Huntington
...
Astrologia
...
Metoda naukowa
...
Komunizm
...
Perpetuum mobile
...
Teoria wszystkiego
...
Pseudonauka
Pseudonauka – rodzaj nieakceptowanego powszechnie przez
środowisko naukowe
zbioru twierdzeń, które aspirują ...
Wampir
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Pseudonauka":
Hasło nie występuje w innych lekcjach!
|