Obszar planowanego plebiscytu

Plebiscyt na Śląsku Cieszyńskim, Spiszu i Orawie − planowany plebiscyt na terytoriach spornych pomiędzy Polską i Czechosłowacją , który ostatecznie nie został przeprowadzony.

Decyzję o przeprowadzeniu plebiscytu podjęła Rada Najwyższa Konferencji Pokojowej 27 września 1919 roku, po walkach na Śląsku Cieszyńskim toczonych w dniach 23 stycznia - 24 lutego . Plebiscyt miał odbyć się w trzy miesiące od przekazania decyzji o jego przeprowadzeniu skłóconym stronom. Na wniosek Polski plebiscyt rozszerzono także na Spisz i Orawę . Wyniki miały być opracowywane w oparciu o gminy.

Polacy powołali w Cieszynie Główny Komitet Plebiscytowy, natomiast Czesi w Ostrawie Komisé pro plebiscit na Těšinsku.

Alianci zdecydowali o przesunięciu plebiscytu na termin trzech miesięcy od przybycia delegacji międzynarodowej. 30 stycznia 1920 roku dotarła do Cieszyna delegacja Międzynarodowego Komisariatu Plebiscytowego pod kierownictwem Gustave de Manneville'a. 23 marca ogłosił on ordynację do głosowania.

W okresie przedplebiscytowym obie strony dopuszczały się szykan i nadużyć, w maju na obszarze znajdującym się pod zarządem czeskim polscy górnicy ogłosili strajk powszechny.

Począwszy od kwietnia komisja międzynarodowa podejmowała próby wycofania się z plebiscytu, po wybuchu strajku alianci uznali plebiscyt za niemożliwy do przeprowadzenia.

Na skutek tych wydarzeń oraz ofensywy sowieckiej Polska zaproponowała zastąpieniu plebiscytu arbitrażem międzynarodowym. 10 lipca Polska podpisała na konferencji w Spa deklarację o podporządkowaniu się decyzjom arbitrażu.

Nieudolne działania polskiej dyplomacji oraz duży nacisk Edvarda Beneša , na ustalenia zaowocowały ogłoszeniem 27 lipca 1920 roku niekorzystnej dla Polski decyzji.

Czechosłowacja otrzymała 1269 km² (56% terenu) Śląska Cieszyńskiego, zamieszkanego, według spisu powszechnego z 1910 roku przez 295 161 osób (68% całej populacji). Polsce przyznano 1002 km² i 139 630 mieszkańców (1910 rok). Czechosłowacja przejęła linię kolei koszycko-bogumińskiej oraz okręg przemysłowo-górniczy Karwiny , zaś Polska otrzymała obszary głównie rolnicze. Na Orawie i Spiszu Polska przejęła regiony zamieszkane głównie przez ludność polską; na terenie Czechosłowacji pozostała polska diaspora.

Źródła

• F. Hawranek, A. Kwiatek, W. Lesiuk, M. Lis, B. Reiner: Encyklopedia Powstań Śląskich. Opole: Instytut Śląski w Opolu, 1982.