Rak rzeczny
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Podtyp	skorupiaki
Gromada	pancerzowce
Rząd	dziesięcionogi
Podrząd	długoodwłokowe
Rodzina	rakowate
Gatunek	rak szlachetny
Nazwa systematyczna
Astacus astacus
Linnaeus , 1758
Kategoria zagrożenia ( CzKGZ )
narażony na wyginięcie

Rak rzeczny, rak rzeczny, szerokoszczypcowy, szewc (Astacus astacus) – gatunek słodkowodnego skorupiaka ( Crustacea ) z rzędu dziesięcionogi ( Decapoda ). Określany czasem jako "barometr czystości wody", gdyż jest on bioindykatorem czystości wód. Jeszcze sto lat temu nasze wody były pełne raków szlachetnych oraz raków błotnych (Astacus leptodactylus), który jest przybyszem z terenu Morza Czarnego . W XIX w. przywleczono z Ameryki Północnej śmiertelną dla raków europejskich chorobę zwaną raczą dżumą , a potem jeszcze uodpornionego na nią amerykańskiego raka pręgowatego , który lepiej znosząc zanieczyszczenie i niedotlenienie wody zaczął wypierać raka szlachetnego z wielu obszarów.

Opis 

Ciało pokryte twardym pancerzem podzielone na głowę , tułów – karapaks i odwłok . Od strony głowy znajduje się dziobopodobne rostrum, po jego bokach rozmieszczone są oczy na swoistych słupkach mogące niezależnie od siebie obserwować otoczenie. Szczypce są krótkie i grube nie zwierające się szczelnie od spodu czerwonawe. Występuje zjawisko autotomii . Oddychają za pomocą pierzastych skrzeli znajdujących się w jamie skrzelowej z obu stron pod pancerzem tułowia. Na linii łączącej głowę z tułowiem znajduje się poprzeczny rowek zwany bruzdą karkową. W części tułowiowej znajdują się biegnące wzdłuż osi symetrii ciała dwie łukowato wygięte bruzdy skrzelowe. Ostatnią częścią jest odwłok (ogon, szyjka) składający się z 7 segmentów. Końcowy segment – telson – nazywany niefachowo płetwą jest inny od 6 pozostałych. Ma wachlarzowaty kształt i składa się z 5 płytek. Całkowitą długość raka mierzy się od wierzchołka rostrum do końca telsona. Rak szlachetny może dożyć do 25 lat.

Rozmiary 

Dorasta do 20 cm długości.

Biotop  

Dzikie rzeki , strumienie i jeziora o czystej i bogatej w tlen wodzie. Unikają wód z mulistym lub zabagnionym dnem.

Pokarm  

Głównie roślinność podwodna zawierające duże ilości wapnia jak moczarka , rogatek , ramienica , rdest wodny i glony . Drugie miejsce w jadłospisie zajmują drobne wodne bezkręgowce jak małżoraczki , skąposzczety , wioślarki , chruściki , larwy wodnych owadów , mięczaki oraz martwe zwierzęta jak śnięte ryby i inna padlina. Pełnią ważną rolę czyściceli dna z rozkładających się resztek.

Zachowanie  

Prowadzi nocny tryb życia. Dzień spędza w ukryciu w wykopanych przez siebie norkach, pod korzeniami drzew lub innymi naturalnymi zagłębieniami. W ten sposób chroni się przed drapieżnymi rybami - przede wszystkim okoniem i węgorzem . Najwięcej raków pada ofiarą tych ryb w okresie linienia , kiedy to przez około dwa dni pozbawione twardej skorupy są całkowicie bezbronne. Duże okonie potrafią poradzić sobie nawet z twardym pancerzem szczególnie u mniejszych raków. Dopiero wieczorem opuszcza swoją kryjówkę i wyrusza na żer, przy czym najbardziej mu odpowiada ciepła i pochmurna noc. Głębokość na jakiej przebywa zależy od temperatury wody. Na niewielkich głębokościach bytuje wiosną i latem, a żeruje na płyciznach. Kiedy nadejdą jesienne chłody schodzi w niższe partie wód jednocześnie mniej jedząc. W zimie nie pobiera pokarmu wcale.

Dymorfizm płciowy  

Samica ma mniejsze szczypce i szerszy odwłok, służący do lepszej ochrony rozwijających się pod nim jaj i świeżo wylęgłych raczków, które korzystają z tej ochrony aż do pierwszej wylinki .

Rozmnażanie  

Okres godowy trwa od połowy października do połowy listopada i związany jest z jesiennym zejściem raków na większe głębokości. Samice dojrzewają płciowo w 3 roku życia, a samce o rok później. Mają wtedy ok. 8 cm długości. Samiec, gdy znajdzie samicę, to przewraca ją na grzbiet w taki sposób, że czasami traci ona odnóże pochwycone jego szczypcami. Unieruchomiona samica jest dociskana do dna i zaczyna się parzenie, czyli przenoszenie na podbrzusze oraz podogonie samicy płynu nasiennego , zapładniającego jaja samicy. Czynność ta może trwać nawet 10 godzin. Zapłodnienie następuje po kilku lub kilkunastu dniach. Po ok. 6 miesiącach czyli na wiosnę ze zniesionych wcześniej na odwłok zapłodnionych jajeczek lęgną się larwy , które przekształcą się w raczki. Jednorazowo samica składa od 60 do 200 jaj . W pierwszym okresie życia raczki żywią się resztkami żółtka z okresu embrionalnego . Po upływie 8-10 dni raczki przechodzą pierwsze linienie, a po dwóch tygodniach drugie i wtedy przybierają postać dorosłych osobników. W pierwszym roku życia przechodzą około 8 linień, w drugim 5, a w trzecim 2.

Występowanie 

Europa Środkowa , tereny nizinne i wyżynne. W wyższych górach nie występuje.

Zagrożenia i ochrona

Restytucja raka szlachetnego w Zaborskim Parku Krajobrazowym

W Polsce gatunek podlega ochronie. Podobnie jak rak błotny, znajduje się w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt , a dodatkowo uznany został za gatunek wysokiego ryzyka narażony na wyginięcie (VU – kategoria zagrożenia). Oba te gatunki są wypierane przez introdukowane raki pręgowate i sygnałowe .

Zobacz też

• fauna Polski