Trzęsienie ziemi w
Armenii
(1988) – trzęsienie ziemi, jakie
7 grudnia
1988
roku nawiedziło północną Armenię, zabijając co najmniej 25 tysięcy ludzi i powodując ogromne zniszczenia w regionie miast: Leninakan (dziś:
Giumri
),
Spitak
i Kirowakan (dziś: Wandzor). Akcję ratowniczą oraz sytuację ocalałych utrudniały obfite opady
śniegu
i niskie temperatury. Po dziś dzień trzęsienie ziemi w Armenii jest jedną z największych tragedii sejsmicznych w nowoczesnej historii regionu.
Sejsmika obszaru
Położoną w górach Niskiego Kaukazu Armenię przecina szereg uskoków tektonicznych należących do tzw. transazjatyckiej
strefy sejsmicznej
– zespołu systemów uskoków ciągnących się od
Turcji
aż po
subkontynent indyjski
. W tym regionie rozległa
płyta arabska
zderza się z dźwigającą cały kontynent europejski
płytą euroazjatycką
. W efekcie dochodzi do silnego fałdowania i wynoszenia skał w górę. Skutkiem tego procesu są właśnie strome i wysokie grzbiety
Kaukazu
.
Miasto Spitak wzniesiono dokładnie pod jednym z
uskoków
. Do roku 1988 był to uskok mniej znany – niewielki, biegnący z północnego zachodu na południowy wschód, o charakterze przesuwczym. To właśnie siły zmagazynowane wzdłuż tej nieciągłości uwolniły się nagle dnia 7 grudnia.
Historyczne trzęsienia ziemi
Region północnej Armenii doświadczył wcześniej kilku poważnych trzęsień ziemi (lata:
1899
,
1920
,
1926
,
1940
), jednak żadne z tych wydarzeń nie osiągnęło aż tak katastrofalnych rozmiarów, co wstrząs z 7 grudnia 1988 roku – głównie ze względu na fakt, że w pierwszej połowie XX wieku region ten nie był jeszcze tak gęsto zaludniony.
Trzęsienie ziemi w roku 1920 (magnituda: 6,2) zabiło czterdzieści osób w wioskach na północ od miasta Spitak. Trzysta ofiar pochłonął stosunkowo niewielki wstrząs (magnituda: 5,6) w roku 1926 z epicentrum w odległości około dwudziestu kilometrów na południowy zachód od miasta później nazwanego Leninakanem.
Zdarzenie
Pierwszy wstrząs uderzył o godzinie 11.41 – w czasie gdy większość osób znajdowała się w swoich miejscach pracy (biurach, fabrykach), a w szkołach trwały zajęcia lekcyjne. Trzęsienie trwało czterdzieści sekund i posiadało magnitudę 6,8. W około trzy sekundy później w tym samym regionie doszło do kolejnego wstrząsu (magnituda: 5,8), który dopełnił zniszczeń.
Przesunięcie skał objęło dziesięciokilometrowy odcinek uskoku, powodując przemieszczenie mas skalnych na odległość półtora metra. Specjaliści, którzy pojechali do Armenii po trzęsieniu ziemi w celu analizy geologicznej regionu, stwierdzili pojawienie się ośmiokilometrowej długości skarpy, wyrastającej na 1,6 metra wzdłuż linii uskoku, gdzie ziemia została nagłym ruchem wyniesiona wzwyż.
Epicentrum
pierwszego zdarzenia umiejscowiono w odległości około czterdziestu kilometrów na północ od miasta Leninakan, w górach Niskiego Kaukazu. Ognisko wibracji zlokalizowano dziesięć kilometrów pod powierzchnią ziemi. Zasięg niszczący trzęsienia objął obszar rozciągający się w promieniu osiemdziesięciu kilometrów od epicentrum.
Trzęsienie ziemi było odczuwalne na obszarze całego
Zakaukazia
(
Grozny
– intensywność równa III stopniowi w skali
Mercallego-Cancaniego-Sieberga
;
Tbilisi
i
Erywań
– IV stopień), a także na terenach
Iranu
(region miasta
Tabriz
) i wschodniej
Turcji
.
Do
12 grudnia
1988
roku region nawiedziło 191 wstrząsów wtórnych – najsilniejsze magnitudą dochodzące do wartości 5,0. Wstrząsy wtórne pojawiały się w regionie północnej Armenii jeszcze w końcu marca.
Czynniki decydujące o przeżyciu
Trzęsienie ziemi nastąpiło w środku dnia roboczego, gdy większość mieszkańców zniszczonych miast znajdowała się w miejscach pracy lub w szkołach. Z powodu niskich temperatur niewielu ludzi znajdowało się na otwartych przestrzeniach – większość osób wstrząs zaskoczył wewnątrz budynków.
Zabudowa armeńskich miast składała się niemal w całości z typowych dla socjalistycznych krajów domów wielorodzinnych wznoszonych technologią tzw.
”wielkopłytową”
– budowanych z
betonowych
graniastosłupów, stawianych w dodatku niestarannie i na niezbyt dobrej
glebie
. W chwili wstrząsu betonowe, grube na niemal metr stropy odrywały się od reszty konstrukcji i upadały – jeden na drugi – tworząc szanse przeżycia znajdujących się wewnątrz mieszkań osób praktycznie niemożliwymi. Jak obliczono – z lokali mieszczących się na parterach zniszczonych budynków ocalono statystycznie trzy i pół razy więcej osób, niż z mieszkań znajdujących się na wyższych kondygnacjach.
W trzęsieniu ziemi zniszczeniu uległa większość punktów medycznych na ogarniętym klęską żywiołową obszarze. W istocie szpitali zabrakło akurat w najbardziej krytycznym momencie dla całego regionu. Co gorsza – śmierć w trzęsieniu poniosło aż 80% personelu medycznego.
Akcja ratunkowa
Trzęsienie ziemi w Armenii stanowiło pierwsze w historii
Związku Radzieckiego
wydarzenie, które zmusiło władze tego socjalistycznego kraju do zaapelowania o pomoc państw zachodnich.
Na apel odpowiedziała m.in.
Francja
, przysyłając zespół psów ratowników (10 grudnia
BBC
podawało: "Psy przysłane przez Francję zaalarmowały wczoraj ratowników o sześćdziesięciu osobach zasypanych i wciąż żywych pod gruzami.").
Wielka Brytania
wysłała ciężki sprzęt mający pomóc w odgarnianiu dużych bloków betonu z gruzowisk, a zorganizowana w kraju akcja pod hasłem "Pomoc Armenii" zajęła się zbiórką artykułów pierwszej potrzeby – ubrań, koców, śpiworów. W akcję niesienia pomocy włączyły się także Indie i
Stany Zjednoczone
.
Prowadzone po trzęsieniu ziemi działania ratownicze znacznie utrudniały jednak warunki atmosferyczne (
mróz
,
zawieje
i
zamiecie śnieżne
, intensywne opady
śniegu
).
Katastrofa samolotu
11 grudnia
, podczas podchodzenia do lądowania na lotnisku w Leninakanie, uległ rozbiciu samolot – Iljuszyn
Ił-76
służący w Siłach Powietrznych ZSRR. Samolot transportował pomoc humanitarną dla ludności dotkniętych klęską obszarów; zginęło 78 osób. Po dziś dzień wydarzenie to stanowi najtragiczniejszy wypadek lotniczy w historii Armenii.
Zniszczenia
Wstrząsy zdruzgotały dwadzieścia miast i 342 osady na terenie całej północnej Armenii; 58 z nich zupełnie nie nadawało się do zamieszkania. W regionie epicentrum, z gór schodziły
osuwiska
i
lawiny
, znacznie utrudniając dostawy pomocy dla ogarniętego klęską żywiołową obszaru. Doszło także do zerwania instalacji telefonicznych i energetycznych.
W dwudziestopięciotysięcznym mieście Spitak, gdzie intensywność wibracji osiągnęła X stopień w skali Mercallego, nie ocalał żaden budynek wyższy niż parterowy. Jak w trzy dni po trzęsieniu relacjonowała telewizja BBC: Spitak, miasto zamieszkane przez 25 tysięcy ludzi, zostało zupełnie zniszczone i nie może zostać odbudowane – na gruzowisku powstanie [całkiem] nowe miasto.
W mieście Leninakan, zamieszkanym przez około 250 tysięcy ludzi (intensywność wibracji równa IX stopniu w skali Mercallego), zawaliła się połowa zabudowy – m.in. nigdy nie odbudowany po trzęsieniu kościół (patrz – fotografia).
Dotkliwe skutki wstrząsu odczuli także mieszkańcy miast
Stepanawan
i
Kirowakan
.
Pokłosie
Pierwsze informacje dotyczące liczby ofiar mówiły o nawet czterdziestu pięciu tysiącach zabitych.
Oficjalne dane rządowe z lat osiemdziesiątych podawały liczbę ofiar równą dwudziestu pięciu tysiącom osób, liczbę rannych sięgającą piętnastu tysięcy poszkodowanych, a liczbę pozbawionych dachu nad głową określając na 517 tysięcy osób. W trakcie całej akcji ratunkowej spod gruzów zawalonych konstrukcji wyciągnięto żywych piętnaście tysięcy ludzi – większość w ciągu pierwszych kilku godzin po katastrofie.
Łączne straty materialne oszacowano na 16,2 miliarda dolarów amerykańskich.
Wkrótce po trzęsieniu ówczesny przywódca
KPZR
,
Michaił Gorbaczow
, ogłosił dzień
10 grudnia
dniem żałoby narodowej po ofiarach trzęsienia ziemi, a niedługo później zorganizował wyjazd do obszaru klęski żywiołowej.
Trzęsienie ziemi w Armenii stanowi najtragiczniejszy wstrząs sejsmiczny od czasów
trzęsienia ziemi w chińskim mieście Tangshan
w
1976
roku.
Źródła