Jerzy Brodaty,
niem.
Georg der Bärtige (ur.
27 sierpnia
1471
r. w
Miśni
, zm.
17 kwietnia
1539
r. tamże) – od
1500
r.
książę saski
(w części Saksonii obejmującej
Marchię Miśnieńską
), z dynastii
Wettinów
.
Życiorys
Jerzy Brodaty był najstarszym synem księcia saskiego
Albrechta Odważnego
(założyciela albertyńskiej linii dynastii Wettinów, od podziału z 1485 r. władcy części Saksonii) i Sydonii – córki
króla czeskiego
Jerzego z Podiebradów
. Jako dziecko spędził pewien czas na dworze cesarskim w
Wiedniu
. Za sprawą matki przeznaczony był początkowo do stanu duchownego, stąd kształcił się w tym kierunku, a w 1484 r. został nawet
kanonikiem
w
Moguncji
. Jednak w związku z wyjazdem ojca do
Niderlandów
, gdzie ten prowadził działania wojenne w imieniu
cesarza
Fryderyka III Habsburga
, a następnie jego syna
Maksymiliana
, Jerzy Brodaty już w młodym wieku, w 1488 r., objął regencję w księstwie saskim, którą sprawował niemal przez cały pozostały okres życia ojca.
Zgodnie z ogłoszonymi w 1499 r. postanowieniami ojca o sukcesji po jego śmierci, w 1500 r. Jerzy Brodaty objął władzę w saskiej części jego posiadłości (terytorium obejmowało w szczególności dawną
Marchię Miśnieńską
z miastami
Dreznem
i
Lipskiem
), a jego młodszy brat
Henryk Pobożny
odziedziczył po ojcu otrzymaną przezeń od cesarza w 1498 r.
Fryzję
. Ponieważ jednak Henryk, nieposiadający odpowiednich środków, nie był w stanie utrzymać władzy we Fryzji z uwagi na wciąż trwające tam powstanie, w 1505 r. oddał Fryzję starszemu bratu w zamian za regiony
Freibergu
i
Wolkensteinu
oraz dożywotnią coroczną pensję. Jednak także Jerzy nie zdołał opanować sytuacji we Fryzji i ostatecznie, mimo zwycięstwa w kolejnej wojnie w 1514 r., rok później sprzedał swoje prawa do niej synowi cesarskiemu
Karolowi
. Stanowiło to dobry krok w kierunku uporządkowania sytuacji w samej Saksonii – sprawy niderlandzkie jeszcze za czasów ojca stanowiły potężne obciążenie finansowe dla księstwa i pozbycie się Fryzji pozwalało księciu odbudować nadszarpnięty skarb (na choćby częściową spłatę długu Habsburgów wobec ojca Jerzego przyszło mu jeszcze czekać długie lata, pozostał jednak mimo to wierny dworowi cesarskiemu).
Jerzy był sprawnym administratorem księstwa. Wkrótce po objęciu władzy we własnym imieniu przeprowadził reformę administracji i sądownictwa. Prowadził energiczne działania przeciwko
raubritterom
, działał na rzecz rozwoju gospodarki. Otaczał opieką założony przez jego przodków
uniwersytet w Lipsku
, gdzie stworzył warunki sprzyjające rozwojowi
prądów humanistycznych
(sam prowadził korespondencję z
Erazmem z Rotterdamu
). Główne miasta jego księstwa za jego rządów znacznie się rozwinęły. Prowadził też bardzo intensywną akcję budowniczą, zarówno w zakresie budowli świeckich, jak i – szczególnie – sakralnych.
Początek
reformacji
w 1517 r. skierował uwagę księcia przede wszystkim na sprawy kościelne. W powstałym wówczas sporze religijnym Jerzy (w przeciwieństwie do swego kuzyna, elektora saskiego
Fryderyka III Mądrego
, który był opiekunem
Marcina Lutra
, z tym prowadził korespondencję także Jerzy, który próbował nawet przeciągnąć Lutra z powrotem na stronę rzymską) stanął zdecydowanie po stronie
Kościoła rzymskiego
. Jerzy Brodaty m.in. zainicjował wydanie przekładu
Nowego Testamentu
, który miał być odpowiedzią na wersję Lutra (w gruncie rzeczy był to przekład Lutra z wprowadzonymi poprawkami), z własną przedmową. Konsekwentnie zwalczając luteranizm, nie podejmował jednak drastycznych środków: książki luterańskie konfiskował za odszkodowanie, duchownych–odstępców przekazywał
arcybiskupowi Magdeburga
, a pozostałym luteranom nakazywał tylko opuszczenie jego kraju (mogli też sprzedać swój majątek). Jerzy dostrzegał też istniejące nieprawidłowości w Kościele. W 1519 r. zorganizował w Lipsku
dysputę religijną
ze swoim osobistym udziałem, a w 1521 r. na sejmie w
Wormacji
sformułował część uwag związanych z nadużyciami kościelnymi dotyczącymi handlu
odpustami
oraz z
annatami
. Przeprowadził reformę w zakresie organizacji klasztorów (dotyczącą głównie spraw gospodarczych).
W 1524 r. wybuchły liczne bunty chłopskie, które rychło zmieniły się w
wojnę zwaną chłopską
. Jedno z centrów działań powstańców obejmowało m.in. tereny
Saksonii
. W 1525 r. Jerzy wraz z innymi książętami Rzeszy ostatecznie pokonali wojska chłopskie w bitwie pod Frankenhausen. W toczących się sporach katolicko-protestanckich Jerzy był zwolennikiem utrzymania pokoju religijnego w Rzeszy i z tego powodu wspierał mocno wszelkie inicjatywy zmierzające w tym kierunku.
Duża aktywność księcia na różnych polach przynosiła różne skutki. Choć sprawnie zarządzał swoim księstwem i na arenie politycznej odniósł pewien sukces, na polu religijnym musiał obserwować stopniowe słabnięcie katolicyzmu w Niemczech i sukcesy reformacji, mimo swoich wysiłków w celu jej powstrzymania. Co więcej, za życia Jerzego do reformacji przystąpili jego zięć
landgraf heski
Filip Wielkoduszny
oraz jego własny brat
Henryk Pobożny
. Zwłaszcza odstępstwo tego ostatniego było bolesne dla Jerzego, który pragnął pozostawić swoje dziedzictwo w rękach katolickiego następcy. Tymczasem w 1537 r. zmarł najstarszy syn Jerzego Jan, a jedyny pozostały syn, Fryderyk, był słaby na umyśle. Jerzy, próbując zapewnić mu następstwo, postanowił, że będzie on współrządził z radą krajową, jednak i ten projekt nie doczekał się realizacji, ponieważ Fryderyk zmarł nagle kilka tygodni przed śmiercią ojca w 1539 r. W ten sposób dziedzictwo saskie przypadło jednak po śmierci Jerzego jego luterańskiemu bratu.
Potomkowie
21 listopada 1496 r. Jerzy poślubił w Dreźnie
Barbarę Jagiellonkę
, córkę
króla polskiego
Kazimierza IV Jagiellończyka
. Z małżeństwa Barbary i Jerzego Brodatego pochodzili:
- Krzysztof (ur.
8 września
1497
, zm.
5 grudnia
1497),
- Jan (
24 sierpnia
1498
, zm.
11 stycznia
1537
),
- Wolfgang (ur.
1499
, zm.
12 stycznia
1500
),
- Anna (
21 stycznia
1500, zm.
23 stycznia
1500),
- Krzysztof (ur. i zm.
27 maja
1501
),
- Agnieszka (
7 stycznia
1503
, zm.
16 kwietnia
1503),
- Fryderyk (
15 marca
1504
, zm.
26 lutego
1539
),
-
Krystyna
(
25 grudnia
1505
, zm.
15 kwietnia
1549
) – od
1523
żona
Filipa Wielkodusznego
, landgrafa Hesji,
- Magdalena (ur.
7 marca
1507
, zm.
28 stycznia
1534
) – od
1524
żona
Joachima II
, elektora brandenburskiego,
- Małgorzata (ur.
7 września
1508
, zm.
1510
).
Bibliografia
- Elisabeth Werl: Georg der Bärtige (oder der Reiche). W:
Neue Deutsche Biographie
. T. 6. Berlin: Duncker & Humblot, 1964, ss. 224–227. [dostęp 2010-01-13]. (
niem.
)
- Heinrich Theodor Flathe: Georg, Herzog von Sachsen. W:
Allgemeine Deutsche Biographie
. T. 8. Leipzig: Verlag von Dunckler & Humblot, 1878, ss. 684–687. [dostęp 2010-01-13]. (
niem.
)