Antoni Heda-Szary Szary
Gen. Antoni Heda-Szary, przed Muzeum w Kielcach, ul. Zamkowa, 60 rocznica rozbicia więzienia kieleckiego, 7 sierpnia 2005 Gen. Antoni Heda-Szary, przed Muzeum w Kielcach, ul. Zamkowa, 60 rocznica rozbicia więzienia kieleckiego, 7 sierpnia 2005
generał brygady generał brygady
Data i miejsce urodzenia	11 października 1916 [1] Małomierzyce [1],   Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	14 lutego 2008 [2] Warszawa [2],   Polska
Przebieg służby
Lata służby	od 1937
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa
Odznaczenia
Virtuti Militari Virtuti Militari

Gen. Antoni Heda-Szary pod tablicą upamiętniającą rozbicie kieleckiego więzienia UB; obecnie mieści się tu Muzeum, ul. Zamkowa; 7 sierpnia 2005

Antoni Heda-Szary ps. Szary (ur. 11 października 1916 w Małomierzycach koło Iłży ^[1], zm. 14 lutego 2008 w Warszawie ^[2]) – dowódca oddziałów partyzanckich ZWZ i AK , w okresie powojennym formacji niepodległościowych ROAK , DSZ , WiN i NIE . Działał głównie na terenie okręgu kieleckiego i radomskiego. Generał brygady Wojska Polskiego .

Dzieciństwo, młodość

Urodził się wsi Małomierzyce koło Iłży , w rodzinie rolników^[3] Jana i Antoniny z Dziurów. Miał ośmioro rodzeństwa: pięciu braci (Władysław, Stanisław, Jan, Józef, Stefan i dwoje bliźniaków zmarło podczas porodu) i trzy siostry (Helena, Janina i Maria). W 1923 rozpoczął naukę w czteroklasowej szkole w Małomierzycach, ostatnie klasy szkoły powszechnej ukończył w Rzeczniowie . Od 1931 kształcił się w Kolejowej Szkole Technicznej w Radomiu , którą ukończył w 1936 na wydziale elektryczno-mechanicznym z dodatkowym kursem zbrojeniowym.

We wrześniu 1936 otrzymał pracę w Fabryce Zbrojeniowej w Starachowicach w Izbie Pomiarów.

We wrześniu 1937 został powołany do Szkoły Podchorążych Rezerwy 2 Dywizji Legionów w Sandomierzu , służbę odbywał zaś w Kielcach , w 4 pułku piechoty ^[4], dowodzonym przez mjr Ogłozę, w plutonie karabinów maszynowych. W tym czasie, w jednostce dowódcą kompanii działek przeciwpancernych był kpt. Gruszecki, a dowódcą plutonu cekaemów por. Leon Pająk ). Służbę wojskową zakończył we wrześniu 1938 i powrócił do pracy w Starachowicach.

Kampania wrześniowa i pobyt w więzieniu w ZSRR

Podczas wojny obronnej w 1939 ppor. A. Heda walczył w składzie 12 DP pod Iłżą, a następnie na Lubelszczyźnie. Po klęsce działał w ZWZ. W lipcu 1940 roku na prośbę swojego kuzyna ppor. Antoniego Dziury ps. Sen udał się razem z nim za Bug, do sowieckiej strefy. Celem wyprawy było odnalezienie rodziny Dziury, ponieważ on sam przed wojną pracował przy fortyfikacjach na wschodzie i pozostawił tam żonę i synka. Przyjaciele rozważali też możliwość przedarcia się do Rumunii, w ślad za ewakuowaną polską armią. Podczas przejścia przez granicę zostali schwytani i przetransportowani do twierdzy brzeskiej. Śledztwo w ich sprawie trwało do kwietnia 1941 roku. Antoni Heda i Antoni Dziura dostali wyroki siedmiu lat łagru za nielegalne przekroczenie granicy. Towarzysze zastanawiali się jak uniknąć zsyłki i powrócić do kraju.

Tymczasem zaczęła się wywózka. Podczas transportu na wschód Heda uznał, że obydwaj muszą wrócić do Brześcia, aby jeszcze odwlec moment zsyłki w nadziei na nowe okoliczności. Dla osiągnięcia tego celu "Szary" wpadł na pomysł wykorzystania niejakiego Nowaka, Żyda z pochodzenia, o którym współwięźniowie mówili, iż był etatowym kapusiem NKWD. Wprowadzili go w przekonanie, że w rzeczywistości byli groźnymi agentami mającymi za zadanie rozpracować twierdzę brzeską. W jego obecności głośno wyrażali ulgę, że udało im się wprowadzić w błąd radzieckich śledczych i dostali tylko po 7 lat. Podstęp się udał w czasie gdy transport więźniów przejeżdżał przez Kazań, Heda i Dziura zostali wyprowadzeni z wagonów i przewiezieni z powrotem do Brześcia. Rozpoczęło się ponowne śledztwo. Towarzysze nie próbowali kłamać. Mówili śledczym o zdekonspirowanym kapusiu Nowaku i o tym, iż dla Polaków wszystko jest lepsze od zesłania na Sybir, oraz o swojej chęci pobytu jak najbliżej domu. Z początku śledczy nie ufali im, jednak przyjaciele byli konsekwentni. W wyniku ponownego śledztwa podwyższono im wyroki na 12 lat łagru. Postępowanie zakończyło się w czerwcu 1941 roku. Heda i Dziura oczekiwali na ponowny transport. 22 czerwca 1941 roku podczas ataku Niemiec na twierdzę Brześć, tamtejsza załoga NKWD zbiegła a więźniowie wydostali się na wolność.

Stalag 107

Po wyjściu z twierdzy Heda został schwytany przez niemiecką żandarmerię. Ponieważ nie posiadał żadnych dokumentów, został osadzony w Niemieckim obozie dla jeńców radzieckich w okolicach Terespola. Warunki, jakie hitlerowcy stworzyli więźniom, były bardzo złe. Niemieccy żołnierze dopuszczali się aktów bestialstwa i okrucieństwa wobec jeńców. Głęboko wierzący Heda pisał później na temat stalagu, że obóz ten był jaskrawym przykładem działania szatana na ziemi. W czasie pobytu "Szary" dostał się do grupy roboczej, która zajmowała się wywożeniem odpadków poza teren obozu. Podczas pracy więźniowie opracowali sposób ucieczki z obozu polegający na ukryciu się w beczkach z resztkami. Podczas losowania każdy otrzymał swoją kolej i podczas następnych transportów zawsze dwóch więźniów wydostawało się na wolność. W końcu nadeszła kolej na Hedę. Wydostał się on z niewoli i ukrył się u pewnego nauczyciela mieszkającego nieopodal stalagu. Otrzymał od niego pożyczkę finansową i poprzez Terespol, a następnie Warszawę przybył w rodzinne strony.

Dalsza działalność konspiracyjna

Po powrocie podjął działalność konspiracyjną w ZWZ. Został komendantem Podobwodu Iłża AK (krypt. "Dolina"). Wsławił się wówczas zdobyciem więzienia niemieckiego w Starachowicach i uwolnieniem około 80 przetrzymywanych tam więźniów. Spośród 60, którzy nie chcieli wracać do domów, utworzył oddział. Po tym wyczynie komenda Okręgu Kielecko-Radomskiego AK wyraziła zgodę na przejście Hedy do partyzantki. Walczył w składzie zgrupowania AK Jana Piwnika ps. "Ponury".

Spośród wielu akcji zbrojnych, które przeprowadził, można wymienić następujące:

• 6 sierpnia 1943 – zdobycie bez strat własnych niemieckiego więzienia w Starachowicach i uwolnienie wszystkich ok. 80 aresztowanych^[5],
• 15 września 1943 – zdobycie w biały dzień po ponad 3 godzinnym boju ufortyfikowanego kompleksu budynków majątku Pakosław ^[6], odległego o 5 km od Iłży , obsadzonego plutonem 45 niemieckich frontowych żołnierzy, terroryzujących okoliczną ludność. Zdobycie znacznej ilości broni, amunicji i zaopatrzenia. Straty własne: jeden ranny żołnierz ps."Szczodry".
• 23 września 1943 – udana akcja odwetowa na niemieckich kolonistach we wsi Gozdawa koło Sienna , za represje na okolicznej ludności polskiej,
• 30 października 1943 – udana akcja na terenie Zakładów Zbrojeniowych w Starachowicach, podczas której partyzanci przebrani za Niemców opanowali fabrykę i wynieśli 2 mln zł oraz broń^[7],
• 1 kwietnia 1944 – zakończone sukcesem całodzienne walki w okolicy Jeleńca z niemiecką obławą; jedno z najwspanialszych zwycięstw partyzanckich w Okręgu AK Kielecko-Radomskim,
• 5 / 6 czerwca 1944 – opanowanie miasta Końskie , rozbicie niemieckiego aresztu i uwolnienie ok. 70 osób. Straty własne: 4 zabitych, 2 rannych, niemieckie: 17 zabitych, 8 rannych,
• 19 lipca 1944 – w okolicach Wólki Plebańskiej opanowanie niemieckiego pociągu, zdobycie znacznej ilości amunicji i trotylu^[8],
• w okresie akcji "Burza" – walki m.in. pod Radoszycami , Trawnikami i Szewcami ; oddział A. Hedy wchodził wówczas w skład II batalionu 3 pp Leg. AK pod dowództwem kpt. Stanisława Poręby ps. "Świątek".
• 5 sierpnia 1945 – najsłynniejsza akcja bojowa – ok. 250 osobowy oddział AK pod dowództwem kpt. "Szarego" podczas ok. 4 godzinnej operacji rozbił główne ubeckie więzienie w centrum Kielc , przy ul. Zamkowej i uwolnił ok. 354 więźniów^[9] z niemal wszystkich cel (zabrakło trotylu do otwarcia 2 cel).

Konspiracja antykomunistyczna

Po zakończeniu wojny A. Heda pozostał w konspiracji, działając w ramach Ruchu Oporu Armii Krajowej, a następnie Delegatury Sił Zbrojnych . Polując na "Szarego" UB aresztowało 8 maja jego trzech braci Stanisława, Jana i Stefana oraz dwóch szwagrów Jana Góralskiego i Stanisława Kiełbasę. Wszyscy z nich przeszli okropne tortury. Braci Stanisława i Jana oraz szwagra Stanisława - zamordowano w ciągu kilku tygodni. Najsmutniejszy los spotkał zamordowanego brata Stanisława, który po okrutnych przesłuchaniach trafił z rozbitą głową do szpitala, gdzie ordynujący tam dr. Balicki odmówił mu pomocy mówiąc - "Ciebie, bandyto, nie warto ratować".

Na czele swojego oddziału, liczącego blisko 250 ludzi, wsławił się rozbiciem w nocy z 4 na 5 sierpnia 1945 komunistycznego więzienia w Kielcach , w którym UB i sowieccy funkcjonariusze "Smiersza" osadzili 374 więźniów. W wyniku tej akcji uwolniono kilkuset więźniów, przeważnie byłych AK-owców. Ubeckie źródła przyznają się jedynie do 298 wypuszczonych więźniów, jednak według oceny Antoniego Hedy uwolnionych zostało 600-700 osób. Wśród uwolnionych AK-owców byli m.in. cichociemny Ludwik Wiechuła ps. "Jeleń" i Stanisław Kosicki (1927-1997) – pierwowzór Maćka Chełmickiego z dzieła Popiół i Diament Jerzego Andrzejewskiego. W trakcie rozbijania kieleckiego więzienia poległ Tadeusz Łęcki "Krogulec", trzech partyzantów została ciężko ranna. Antoni Heda został ranny w trakcie rozbijania jednej z bram więziennych - odłamek utkwił mu w kolanie, powodując przykrą i długotrwałą kontuzję.

Po akcji w Kielcach zaprzestał działalności konspiracyjnej – pod zmienionym nazwiskiem, jako Antoni Wiśniewski, wyjechał na Wybrzeże, a później do Emilianowa k. Ostródy. Był poszukiwany przez UB i w 1948 został aresztowany w Gdyni , koło dworca PKP Gdynia Chylonia ^[10]. Otrzymał cztery wyroki śmierci , w końcu dzięki interwencji byłych oficerów AL , którzy współdziałali z nim w 1944, karę śmierci zamieniono na dożywocie. Siedział w więzieniach na Rakowieckiej , w Rawiczu i we Wronkach .

Okres po 1956

Wyszedł na wolność w 1956 objęty amnestią. W dalszym ciągu prowadził jednak działalność niepodległościową, m.in. działając w NSZZ "Solidarność" . W 1981 został wybrany na Przewodniczącego Niezależnego Związku Kombatantów przy NSZZ "Solidarność". Od 13 grudnia 1981 do roku 16 czerwca 1982 internowany w więzieniu na Białołęce. Przez wiele lat był doradcą kardynała Stefana Wyszyńskiego .

W 1990 doprowadził do zjednoczenia ok. 30 organizacji kombatanckich w Światową Federację Polskich Kombatantów i został jej prezesem. W tym samym roku został także awansowany do stopnia pułkownika przez Prezydenta RP na Uchodźstwie Ryszarda Kaczorowskiego .

Antoni Heda "Szary" był także Głównym Komendantem Związku Strzeleckiego , nawiązującego do tradycji Drużyn Strzeleckich Józefa Piłsudskiego . W dowód uznania jego zasług 13 grudnia 2004 został awansowany do stopnia generała brygady Polskich Drużyn Strzeleckich.

Był również działaczem Konfederacji Polski Niepodległej ^[11].

W 2006 podczas obchodów Święta Narodowego 3 Maja Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Lech Kaczyński awansował Antoniego Hedę "Szarego" na stopień generała brygady .

Jest autorem książek: Wspomnienie Szarego i Szary przeciw zdrajcom Polski. W Szary przeciw zdrajcom Polski w 4 rozdziale opisuje kielecką prowokację na podstawie wywiadowczych informacji zebranych z podległego mu terenu. Za swoje zasługi wojenne został odznaczony wieloma odznaczeniami, w tym dwukrotnie Krzyżem Orderu Wojennego Virtuti Militari i Krzyżem Walecznych . W latach 90. związał się z narodowym środowiskiem Tygodnika "Ojczyzna". Zaliczany jest do najwybitniejszych polskich dowódców partyzanckich i podziemia niepodległościowego.

Antoniemu Hedzie przyznano tytuł honorowego obywatela Ostrowca Świętokrzyskiego ^[12]. W 1999 roku w uznaniu zasług dla Stolicy Rzeczypospolitej Polskiej uhonorowany został Nagrodą Miasta Stołecznego Warszawy .^[13]

W ostatnim okresie życia mieszkał w Kaniach pod Warszawą , przy ul. Słowackiego.

Msza św. żałobna i pogrzeb

Msza żałobna gen. Antoniego Hedy "Szarego", Katedra Polowa Wojska Polskiego przy ul. Długiej w Warszawie, 21 lutego 2008

Pogrzeb gen. Antoniego Hedy "Szarego" na cmentarzu w Podkowie Leśnej, 21 lutego 2008

Generał Antoni Heda "Szary" zmarł w Warszawie . Uroczystości pogrzebowe odbyły się 21 lutego 2008 . Rozpoczęła je Żałobna Msza Święta w Katedrze Polowej Wojska Polskiego o godzinie 10:30, koncelebrowana przez ks. bp gen. dyw. Tadeusza Płoskiego .

W jej trakcie Szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego Władysław Stasiak poinformował, że tego dnia Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Lech Kaczyński nadał pośmiertnie gen. bryg. w st. spocz. Antoniemu Hedzie-Szaremu, za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej , Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski i w imieniu Prezydenta RP przekazał order rodzinie zmarłego.

Po Mszy trumnę z ciałem generała przewieziono do Podkowy Leśnej . Tu, zgodnie z wolą generała, został pochowany obok swojej żony w grobie rodzinnym na cmentarzu parafialnym. Ceremonię pogrzebową prowadził ks. prałat płk Sławomir Żarski.

Tego dnia generała Antoniego Hedę "Szarego" żegnała rodzina, żołnierze z jego oddziału, przyjaciele, licznie przybyłe poczty sztandarowe i delegacje organizacji kombatanckich, harcerzy, strzelców, szkół, urzędów i instytucji, leśnicy, strażacy i wiele, wiele innych osób z całej Polski i zza granicy.

Minuta ciszy w Sejmie

29 lutego 2008 Sejm 6 kadencji na swoim 9 posiedzeniu uczcił pamięć generała Antoniego Hedy "Szarego" minutą ciszy. Oto sejmowy zapis stenograficzny tego fragmentu obrad:

Marszałek: Chciałbym prosić wszystkich państwa o powstanie.

(Zebrani wstają)

Wysoka Izbo! 15 lutego^[14] br. w wieku 91 lat zmarł gen. brygady Antoni Heda ˝Szary˝. Chciałbym prosić o uczczenie minutą ciszy bohaterskiego żołnierza września 1939 r., dzielnego dowódcę oddziałów Armii Krajowej, partyzantki Armii Krajowej na Kielecczyźnie, i wybitnego dowódcę powojennego podziemia zbrojnego. Chciałbym prosić o uczczenie minutą ciszy człowieka, który konsekwentnie przez całe życie walczył o wolność Polski, o niepodległość ojczyzny, był więźniem politycznym w okresie PRL, w najtwardszym, najgorszym okresie stalinowskim, wielokrotnie zresztą skazywanym na karę śmierci. Był także działaczem ˝Solidarności˝, internowanym w okresie stanu wojennego.

Żegnamy więc dzisiaj wielkiego Polaka, wielkiego patriotę i jednego z najdzielniejszych ludzi podziemia okresu okupacji i okresu powojennego. Żegnamy także jednego z ostatnich tej rangi dowódców podziemia polskiego w okresie okupacji powojennej. To pokolenie powoli odchodzi. Żegnamy pana generała Hedę ˝Szarego˝ jako jednego z ostatnich wybitnych dowódców podziemia polskiego.

(Chwila ciszy)

Dziękuję bardzo.

Antoni Heda "Szary" – patron

7 września 2008 Szkoła Podstawowa w Radoszycach , jako pierwsza w Polsce przyjęła imię generała Antoniego Hedy "Szarego"^[15]. Oprócz tego od 18 września 2009 r imię Antoniego Hedy posiada Gimnazjum nr 1 w Starachowicach oraz Gimnazjum numer 3 w Skarżysku-Kamiennej. 11 października 2010 uroczyście odsłonięto na dworcu PKP w Gdyni Chyloni tablicę, upamiętniającą aresztowanie generała w 1948 r. przez UB.

Nazwisko

Antoni Heda urodził się pod zaborem rosyjskim, a pisanie grażdanką mogło być dowolnie tłumaczone na język polski. Więc od najmłodszych lat do wyjścia z więzienia w 1956 pisał swoje nazwisko przez "Ch". Dopiera po wyjściu z więzienia przy wyrabianiu dokumentów na podstawie metryki ustalono pisownię przez "H". Na początku lat dziewiędziesiątych, przejął dwuczłonowe nazwisko Heda-Szary.

Większość rodziny posługiwało się nazwiskiem pisanym przez "Ch"^[16].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• 60. rocznica rozbicia przez AK więzienia w Kielcach, Kielce, 7 sierpnia 2005 – fotogaleria
• Nasz komendant "Szary", Tadeusz Sułowski, Nasz Dziennik, 23-24 lutego 2008, Nr 46 (3063)
• ŻOŁNIERZE WYKLĘCI, Zapomniani Bohaterowie – dużo zdjęć Antoniego Heda "Szarego"
• "Szary" był wielkim bohaterem, Mateusz Bolechowski,echodnia.eu, 22 lutego 2008
• Uroczystości pogrzebowe gen. bryg. Antoniego Hedy ps. "Szary", wortal Wojsko Polskie
• Antoni Heda Szary we wspomnieniach z okazji jego 85 urodzin
• Internetowa baza filmu polskiego – "Szary", biograficzny film dokumentalny z 1990, informacja.
• Gdyńska tablica pamiątkowa w Wikimapii

Bibliografia