Adam Stanisław Naruszewicz
Adam Stanisław Naruszewicz
Herb Adam Stanisław Naruszewicz
Data i miejsce urodzenia	20 października 1733 Pińsk
Data i miejsce śmierci	8 lipca 1796 Janów Podlaski
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Nominacja biskupia	13 marca 1775
Sakra biskupia	28 maja 1775
Adam Naruszewicz na Wikiźródłach

Adam Stanisław Naruszewicz herbu Wadwicz (ur. 20 października 1733 w Pińsku ^[1] – zm. 8 lipca 1796 w Janowie Podlaskim ) – polski historyk i poeta, biskup smoleński w latach 1788 - 1790 , biskup łucki w latach 1790 - 1796 , sekretarz Rady Nieustającej w latach 1781 - 1786 , jezuita , senator. Ojciec polskiego klasycyzmu. Już za życia nazywano go "polskim Horacym" i spadkobiercą Jana Kochanowskiego ^[2].

Ojcem jego był Jerzy Naruszewicz łowczy piński , matką Paulina. Jako kilkunastoletni chłopiec stracił oboje rodziców. W wieku zaledwie 15 lat ukończył szkołę jezuitów w Pińsku i tamże wstąpił do zakonu. W 1748 został wysłany na studia do szkoły jezuickiej w Lyonie . Po dziesięcioletnim pobycie za granicą powrócił do kraju i został w latach 1754 – 1755 wykładowcą łaciny (odpowiednik obecnego lektora – wówczas najniższy stopień nauczycielski)^[1] w Akademii Wileńskiej . Jezuici przedstawili go Czartoryskiemu kanclerzowi wielkiemu litewskiemu , który wziął go pod swoją opiekę i stał się jego mecenasem. Opłacił mu kilkuletnią podróż po Europie (Włochy, Niemcy i Francja), po powrocie z której otrzymał na Akademii Wileńskiej katedrę poetyki, nauki stylu i dziejów literatury. Z woli zakonu został przeniesiony do Warszawy i podjął wykłady w Collegium Nobilium . Od 1770 był redaktorem Zabaw Przyjemnych i Pożytecznych . Po kasacie zakonu i pożarze na Nowym Mieście w 1773 znalazł schronienie u Aleksandra Sapiehy , wówczas hetmana polnego litewskiego i jego żony Magdaleny . Bliski współpracownik króla Stanisława Augusta Poniatowskiego , zwolennik Konstytucji 3 maja . Z woli króla został proboszczem w Niemenczynie . Po przystąpieniu króla do Targowicy zgłosił także swój akces do niej, jednak z zastrzeżeniem że nie będzie sprawował jakichkolwiek funkcji publicznych. Pobierał, jak większość otoczenia Stanisława Augusta Poniatowskiego stałą pensję z ambasady rosyjskiej ( jurgielt ).

Od 1775 był biskupem koadiutorem smoleńskim (ze stolicą tytularną Emaus), a od listopada 1788 formalnym ordynariuszem diecezji smoleńskiej. W listopadzie 1790 został przeniesiony na biskupstwo łuckie. W 1791 był jednym z założycieli Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej . Portret jego pędzla Marteau król polecił zawiesić w sali poprzedzającej pokój marmurowy na zamku .

W 1781 król mianował Naruszewicza "kościelnym" pisarzem wielkim litewskim , funkcję świeckiego pisarza sprawował Antoni Bazyli Dzieduszycki . Będąc w latach 1781 – 1786 sekretarzem Rady Nieustającej otrzymał przywilej rozwiązywania zdaniem swoim równości głosów (in resolvento modo paritatis).

Twórczość

Pisał dzieła historyczne i wiersze. W jego twórczości dominuje klasycyzm , ale widać ślady barokowych skłonności do komplikowania form. W 1772 wydał drukiem w wydawnictwie Grölla dwa tomy przekładów dzieł Tacyta a w 1773 dwa tomy pieśni Horacego . Były to pierwsze wydane drukiem prace Naruszewicza^[1]. Trzeci tom dzieł Tacyta wydał w 1776 . W 1774 przetłumaczył z greckiego pieśni Anakreonta . Uznanie przyniosło mu napisanie takich dzieł jak Historia narodu polskiego czy Dzieje prehistoryczne. Tomy od 2 do 7 (ostatniego) Historii narodu polskiego wyszły z drukarni Grölla w latach 1781 do 1788 . Ostatni tom kończył się zaślubinami Jagiełły z Jadwigą . Tom pierwszy, który miał traktować o czasach przedchrześciańskich, dziejach patryalchalnych jeszcze słowiańsko-lechickiej rodziny nie został przez Naruszewicza ukończony^[1]. W 1781 wydał dwa tomy Żywotów Chodkiewicza.

Był twórcą wszechstronnym, uprawiającym różne gatunki literackie . Wyróżniały się pisane przez niego ody podporządkowane celom społecznej dydaktyki . Głosił w nich pochwałę rozumu, który swoją twórczą siłą pokona wszelkie bariery natury. Świadectwem jego racjonalistycznych i zarazem niezwykle optymistycznych przekonań stała się oda Balon, napisana pod wrażeniem pierwszy raz w Warszawie oglądanego lotu balonem . Dokonał tego w roku 1789 francuski aeronauta Jean-Pierre Blanchard wraz z żoną. To wydarzenie ukazywało, zdaniem poety, nieograniczone możliwości człowieka oświeconego, który realizuje odwieczne marzenie ludzkości, wypowiedziane w micie ikaryjskim. Utwór Naruszewicza pełnił zatem, tak charakterystyczną dla całej epoki, funkcję dydaktyczną. Był zachętą do zdobywania wiedzy, rozwijania umiejętności, pokonywania barier, które wydają się niemożliwe do przełamania. Pierwsze wydanie dwóch tomów jego poezji ukazało się w 1778 .

Wielką sławę przyniosły Adamowi Naruszewiczowi satyry . Programowa satyra Naruszewicza nosi tytuł Wiek zepsuty. Poeta, idąc śladem myśli Jean-Jacques'a Rousseau , potępia cywilizację, która doprowadza współczesny mu świat do degeneracji i upadku. Potrzebny jest powrót do "złotego wieku" – czasów, kiedy ludzie kierowali się wartościami moralnymi i praktykowali podstawowe cnoty . Idea powrotu "do źródeł" (ad fontes) ma charakter utopijny . Ta dobra przeszłość nie zostaje czasowo ani geograficznie określona. Ważna okazuje się tylko jedna myśl, że dziś jest złe.

Typowo oświeceniową satyrą jest również utwór Naruszewicza Chudy literat. Atakuje on duchowy i intelektualny prymitywizm szlachty , która, dumna ze swojego sarmackiego rodowodu, nie zna narodowej kultury i literatury. Za lekturę wystarczają jej kalendarze , recepty na lekarstwa i dewocyjne przepowiednie.

W 1775 został kawalerem Orderu Świętego Stanisława ^[3]. Zmarł w Janowie Podlaskim i został pochowany w "swojej kolegiacie" a na skromnym grobie polecił umieścić napis: Cor meum et caro mea requiescit in spe (Serce moje i ciało moje spoczywa w nadziei).

Przypisy

Zobacz też

• Teki Naruszewicza

Poprzednik Gabriel Wodzyński

Biskup smoleński 1788 - 1790

Następca Tymoteusz Paweł Gorzeński

Poprzednik Feliks Paweł Turski

Biskup łucki 1790 - 1796

Następca Kasper Cieciszowski