Epos (także: epopeja, poemat heroiczny, czasem również poemat epicki) – jeden z głównych i najstarszych gatunków epiki .

Obejmuje utwory najczęściej poetyckie (np. Iliada ), rzadziej tworzone prozą (np. Tain bo Coulange), ukazujące dzieje życia legendarnych, częściowo lub całkiem historycznych bohaterów, na tle wydarzeń przełomowych dla danego narodu, lub też opowieść o prapoczątkach tego narodu lub grupy etnicznej, a także omawia początki kultów religijnych. Często opowiadają nie tylko o postaciach ludzkich, ale też boskich, magicznych czy demonicznych (np. Ramajana ). Najwcześniejsze eposy mają charakter zbioru opowieści mitycznych i wywodzą się często z czasów, w których grupa ich autorów nie znała pisma.

Prostszą, krótszą odmianą jest poemat epicki (np. Beowulf ). Często głównym wątkiem eposu jest historia jednego rodu panującego ( Pieśń o Nibelungach ) lub dzieje życia jednego, niezwykłego, heroicznego bohatera ( Odyseja ), ale może on też przedstawiać opowieść o całym ludzie ( Kalevala ), o jego początkach ( Eneida ), także o jego bogach (Dzieje Dionizosa, Edda ) i przodkach (eposy Hezjoda). Dawne eposy i poematy epickie przeznaczone były do recytowania lub do śpiewania, często zawierały elementy rytuałów religijnych i były używane w celach religijnych, stanowiły też często zapis religii i mitologii danego ludu, jego wartości moralnych, obyczajowości i najstarszego języka. Za ostatnią "żywą epopeję" uważa się nawiązującą do początków buddyzmu tybetańskiego Epopeję o Królu Gesarze . Wśród Tybetańczyków i Mongołów znaleźć można ok. 140 pieśniarzy, którzy zajmują się tą balladą. Eposy powstałe w czasach późniejszych (począwszy od czasów rzymskich, ale i np. " Raj utracony " i " Pan Tadeusz ") są dziełami czysto literackimi, które nie wywodzą się bezpośrednio z ustnej tradycji epickiej.

Znane eposy w literaturze światowej

• Gilgamesz – literatura akkadyjska – ok. XX wiek p.n.e.
• Enuma Elisz – literatura babilońska
• Ramajana – literatura sanskrycka – II wiek p.n.e. – II wiek n.e.
• Mahabharata – literatura sanskrycka – IV wiek p.n.e. – IV wiek n.e
• Iliada – literatura grecka – VIII wiek p.n.e.
• Odyseja – literatura grecka – VIII wiek p.n.e.
• eposy Hezjoda
• Roczniki – literatura rzymska – Enniusz – II wiek p.n.e.
• Eneida – literatura rzymska – Wergiliusz – I wiek p.n.e.
• Farsalia – literatura rzymska – Lukan – I wiek n.e.
• Achilleida – literatura rzymska – Publiusz Papiniusz Stacjusz – I wiek n.e.
• Tebaida – literatura rzymska – Publiusz Papiniusz Stacjusz – I wiek n.e.
• Punica (epos) – literatura rzymska – Silius Italicus – I wiek n.e.
• Argonautica – literatura rzymska – Waleriusz Flakkus – I wiek n.e.
• Dzieje Dionizosa Nonnos z Panopolis
• Epopeja o Królu Gesarze – tybetański epos – X/XI wiek
• Szahname (Księga królewska) – Ferdousi – literatura perska – X/XI wiek
• Beowulf – literatura angielska – IX wiek
• Widsidh – literatura angielska
• Pieśń o Rolandzie – literatura francuska – XI wiek
• Digenis Akritas – literatura Bizancjum – XII wiek
• Edda – XIII wiek
• Pieśń o Nibelungach – XIII wiek
• Parsifal i Willehalm – autorstwa Wolframa von Eschenbach – XII/XIII wiek
• Kalevala – spisana w XIX wieku
• Kalevipoeg – estoński epos wzorowany na Kalevali
• Życie i przygody Remusa – literatura kaszubska – XX wiek
• Heimskringla
• Bitwa pod Maldon – literatura angielska
• Pieśń o Cydzie
• Tain. Uprowadzenie stad z Coulange
• Mabinogion
• Cad Gaddou. Bitwa Drzew
• Saga rodu Wölsungów
• sagi islandzkie
• cykl feniański
• cykl ulsterski
• cykl arturiański
• Słowo o wyprawie Igora
• Pieśń o Hildebrandzie
• Hikayat Hang Tuah – malezyjski epos narodowy
• Epos o Manasie – Kirgistan
• Jerozolima wyzwolona Tassa
• Orland szalony Ariosta
• Raj utracony Miltona
• Królowa elfów Spensera
• Władca Pierścieni – John Ronald Reuel Tolkien (dzieło to jest obiektem sporów, można powiedzieć że jest synkretyzmem powieści i eposu)
• Pan Tadeusz – Adama Mickiewicza
• Evangeline i Pieśń o Hajawacie – Henry'ego Wadswortha Longfellowa
• Powieść o Udałym Walgierzu – Stefan Żeromski (na podstawie powieści średniowiecznej)

Zobacz też

• epos narodowy