Róża wiatrów − pojęcie stosowane w dwóch znaczeniach^{[uwaga 1]}:

• jako zwyczajowe określenie "róży kompasowej" - okrągłej tarczy z podziałką stopniową lub rumbową i zaznaczonymi kierunkami wg stron świata, nanoszonej na stare mapy morskie i stosowanej przez żeglarzy przed wprowadzeniem kompasu magnetycznego (obecnie umieszczanie takich "róż wiatrów" na kompasach, ma znaczenie czysto dekoracyjne),
• graficzna ilustracja wieloletnich meteorologicznych statystyk kierunków i prędkości wiatrów, występujących w różnych miejscach kuli ziemskiej (również - nazwa tabel będących źródłem danych dla tych ilustracji; są w nich zamieszczane dodatkowe cechy poszczególych sytuacji meteorologicznych).

Uwaga

1. ↑ Róża kompasowa ( pol. ). Encyklopedia.pwn.pl. [dostęp 2010-10-26].  Cytat: - rysunek w postaci gwiaździstej figury obrazujący kierunki wg stron świata z zaznaczeniem ich nazw za pomocą skrótów; stosowana przez żeglarzy przed wprowadzeniem kompasu magnet. [...] czasami niepoprawnie zw. różą wiatrów

Róża kompasowa

Szkic "róży wiatrów" z 1607 roku

Replika "róży wiatrów" z mapy Jorge de Aguiar, 1492

Współczesna wersja róży wiatrów

Współczesna wersja róży kompasowej spotykana na mapach morskich . Wskazuje różnicę między północą geograficzną, a magnetyczną

Współczesne róże wiatrów (przykłady)

LaGuardia Airport; Station #14732, New York

LaGuardia Airport; Station #14732, New York

Fresno Air Terminal, Station #83193, Fresno, California

Fresno Air Terminal, Station #83193, Fresno, California

 

Początki wykreślania "róż wiatrów" na starych mapach sięgają czasów zamierzchłych. Już Etruskowie używali jej prymitywnej postaci. Jeden z wczesnych zapisów o użyciu róży składającej się z 12 kierunków, kojarzonych przez żeglarzy ze znanymi wiatrami, pochodzi od Timostenesa z Rodos, greckiego admirała żyjącego w III wieku p.n.e. Pierwsze wzmianki o wiatrach znajdujemy u Homera oraz w księgach Starego Testamentu . W Księdze Proroka Zachariasza w rozdziale 6 wersecie 5 znajdziemy takie oto słowa: „I odpowiedział Anioł, a rzekł do mnie : Te są cztery wiatry niebieskie, wychodzące z miejsca gdzie stały, przed panującym nad wszystką ziemią”. Prorok Jeremiasz w rozdziale 49 werset 36 wypowiada takie oto słowa: ”A przywiodę przeciwko Elamczykom cztery wiatry ze czterech stron świata, i rozproszę ich na wszystkie one wiatry, tak, iż nie będzie narodu, do którego by się nie dostali wygnańcy z Elam”.

Pliniusz Starszy pisze, że za czasów Homera rozróżniano tylko cztery kierunki wiatrów, co było liczbą zbyt małą. Następnie dodano kolejne osiem, co z kolei, pisze Pliniusz, było przesadą, wobec czego w powszechnym użyciu ostało się osiem wiatrów oznaczających osiem kierunków:

• północ: Septentrio ( gr. Aparctias)
• północny wschód: Aquilo ( gr. Boreas)
• wschód: Subsolanus ( gr. Apeliotes)
• południowy wschód: Vulturnus ( gr. Eurus)
• południe: Auster ( gr. Notus)
• południowy zachód: Africus ( gr. Libs)
• zachód: Favonius ( gr. Zephyrus)
• północny zachód: Corus ( gr. Argestes)

Oprócz tego rozróżniano cztery dodatkowe wiatry:

• między Aquilo a Subsolanus: Caecias, zwany też Hellespontias
• między Vulturnus a Auster: Phoenix
• między Auster a Africus: Libonotus
• między Corus a Septentrio: Circius, zwany też Thrascias

W literaturze znane są opisy róży wiatrów z VII, VIII i XI wieku. Rozkwit róży kompasowej przypada na lata 1325-1650, kiedy to na pierwszych portolanach wykreślano tzw. linie rumbowe do oznaczenia kierunków. Początkowo róże wiatrów były bardzo proste i składały się tylko z 4 kardynalnych kierunków, nazywanych dzisiaj N, E, S, W. W miarę rozwoju kartografii i postępu odkryć geograficznych róża kompasowa ewoluowała do róży 8-rumbowej, 12-rumbowej, 24-rumbowej, aby ostatecznie w swoim rozkwicie osiągnąć 32 rumby.

W średniowieczu nazwy wiatrów były powszechnie znane w krajach basenu Morza Śródziemnego jako: Tramontana (N), Greco (NE), Levante (E), Siroco (SE), Ostro (S), Libeccio (SW), Ponente (W) i Maestro (NW). Na portolanowych mapach można zobaczyć inicjały tych wiatrów: T, G, L, S, O, L, P, M. Nie było żadnych absolutnych standardów dla wykreślania róży kompasowej, a każda szkoła kartograficzna wypracowała i rozwijała własny sposób jej rysowania. Warto wspomnieć, że najlepszymi twórcami map, a zarazem takimi, którzy najładniej rysowali róże kompasową, byli Włosi (szkoły kartograficzne w Genui , Wenecji ). Na wczesnych mapach północ jest wskazywana przez podkreślenie powyżej litery T (dla tramontana). Symbol ten ewoluował z francuskiej lilii "fleur-de lys" w czasach Kolumba i był zaobserwowany na mapach portugalskich . Wspomnieć należy, że herb lilia przynależy do królów Francji . Także w XIV wieku litera L (dla levante) na wschodniej stronie róży wiatrów została zamieniona na krzyż wskazujący kierunek do Raju lub do miejsca gdzie urodził się Chrystus (na Wschód). Kolorowanie róży wiatrów prawdopodobnie było wynikiem raczej potrzeby graficznej czystości niż potrzeby kartograficznej.

Róża kompasowa znikła z map morskich około 1890 roku.

1482 r. Mapa Świata Ptolomeusza z 12 wiatrami

5 z północy (pn), 5 południa (pd), 1 z zachodu (zach), 1 ze wschodu (wsch):

Septentrio vel Aparctias * Aquilo vel Boreas * Cecias Apeliotes * Subsolanus * Wlturnus Eurus * Euronotus * Auster vel Notus

LiboNotus Euroauster * Africus vel Libs * Favonius Zephirus * Caurus Chorus vel Iapix Sive Argestes * Circtus vel Tresiias

1505 r. Mapa Świata Scotusa z 12 wiatrami

N – Septentrio * Circinus * Caurus * E – Favonius * Africus Lips * AusterAfricus * S – Auster Notus * FurAuster * Eurus

W – Subsolanus * Cesias * Aquilo

1522 r. Mapa świata Friesa z 24 wiatrami

Cramontana * Byperctias * Boreas * Aquilo * Vulturnus * Cetias * Subsolanus * Leuans * Eurus * Euro Auster * Euronothus * Auster

Nothus * Meliorans * Libonotus * Austro affricus * Libo * Polonus * Ponens * Sirocus * Zephirus * Favonius * Cirtius * Tractias

1535 r. Globus Albrehta Durera z 12 wiatrami

N – Aparctias (Septentrio) * Boreas (Aquilo) * Cecias (Hellespontius) * E – Apelliotes (Subsolanus) * Eurus (Vulturnus) * Euronotus (Euroauster)

S – Auster (Notus) * Libonotus (Euroaffricus) * Lips (Africus) * W – Zephirus (Favonius) * Corus (Argestes) * Trascias (Circius)

1545 r. Sebastian Munster Typus Orbis Aptol Descriptus 12 wiatrów

N – Septentrio * Aquilo * Caecias * E – Subsolanus * Vulturnus * Euroauster * S – Auster * Libonotus * Lips Africus * W – Zephyrus

Chorus * Circius

1601 r. Róża kompasowa Padovaniego z 16 wiatrami

Tramontana * Greco Tramontana * Greco * Greco Levante * Levante * SiroccoLevante * Sirocco * Ostro Sirocco * Ostro * Ostro Garbino

Garbino * Ponente Garbino * Ponente * Ponente Maestro * Maestro * Maestro Tramontana

Róża wiatrów

Róża wiatrów jako podstawa długoterminowych prognoz jakości powietrza

Fragment róży wiatrów - statystyka kierunków i prędkości wiatru oraz stanów równowagi

Fragment róży wiatrów - statystyka kierunków i prędkości wiatru oraz stanów równowagi

Wynik obliczeń - np. częstości występowania rozpoznawalnego zapachu w skali roku

Wynik obliczeń - np. częstości występowania rozpoznawalnego zapachu w skali roku

 

Na dzisiejszych mapach morskich zamiast historycznych "róż kompasowych" bywają umieszczane "róże wiatrów" - w znaczeniu współczesnym. Mapy dla Atlantyku i Pacyfiku pokazują rozkład wiatrów na obszarze około pięciostopniowym (trzysta mil kwadratowych) dla każdego miesiąca w roku. Strzałki pokazują kierunek wiatru, a liczby wskazują jego siłę (w skali wiatru według Beauforta). Procent czasu, w którym wieje wiatr z jakiegoś kierunku, jest mierzony długością wyskalowanej strzałki. Liczba umieszczona w środku okręgu określa udział okresów bezwietrznych (cisze).

Dzisiejsze róże wiatrów są opracowywane przez stacje meteorologiczne na całym świecie, dla mórz i lądów. Poza statystykami kierunków i prędkości wiatrów opracowuje się statystyki stanów pionowej równowagi, związanych z wymianą masy i ciepła w słupie atmosfery nad określonym obszarem (np. szybkość prądów wznoszących i opadających lub zjawiska inwersji ). Takie statystyki są wykorzystywane np. w czasie tworzenia modeli zmian klimatu Ziemi, przy projektowaniu lotnisk lub farm energetyki wiatrowej^[1] oraz w procesach zarządzania ochroną środowiska. Umożliwiają przewidywanie częstości przekraczania dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń powietrza w różnych odległościach od projektowanych zakładów przemysłowych^[2][3][4]. Wyodrębniono 12 kierunków wiatru, 11 klas prędkości: ū = 1, 2, 3, ... 11 m/s (dla ū < 1 lub > 11m/s zakłada się ū = 1 lub 11m/s) i sześć stanów równowagi atmosfery, którym przypisano następujące wartości wykładnika meteorologicznego:

m = 0,080 stan 1; równowaga silnie chwiejna * m = 0,143 stan 2; równowaga chwiejna * m = 0,196 stan 3; równowaga lekko chwiejna * m = 0,270 stan 4; równowaga obojętna * m = 0,363 stan 5; równowaga lekko stała * m = 0,440 stan 6; równowaga stała.

Róże wiatrów są niezbędna do modelowania dyspersji odorantów , wykonywanego w celu określenia, jaka odległość nowego obiektu (np. oczyszczalni ścieków, fermy hodowlanej, zakładu przemysłowego) od osiedla mieszkaniowego zagwarantuje brak zapachowej uciążliwości.

Zobacz też

• strony świata
• portolan
• wiatr
• Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej
• Amerykańskie Towarzystwo Meteorologiczne

Przypisy