Zwój
Tory
w języku hebrajskim
Stary Testament, Biblia Hebrajska, Pisma Hebrajsko-Aramejskie – starsza część
Biblii
, przyjęta przez
chrześcijaństwo
z
judaizmu
. Judaistyczna (a za nią
protestancka
) wersja obejmuje 39 ksiąg (tylko
hebrajskich
),
katolicka
zawiera 46, a
prawosławna
w sumie 50-53 (księgi hebrajskie i greckie z
Septuaginty
oraz niekiedy
apokryfy
).
Stary Testament razem z
Nowym Testamentem
tworzą chrześcijańskie
Pismo Święte
.
Historia Starego Testamentu
Stary Testament powstawał w ciągu wielu wieków, najstarszym tekstem w nim zawartym jest Pieśń Debory z
Księgi Sędziów
, spisana w
XII w. p.n.e.
Cały
kanon
Starego Testamentu został ustalony pod koniec
I w.
n.e. Znanych jest kilka teorii co do wyboru ksiąg kanonicznych – uważa się np., że do kanonu weszły tylko te teksty, w których powstaniu dopatrywano się interwencji
Boga
. Długotrwały proces formowania kanonu ST rozpoczął się w
622 p.n.e.
, kiedy
król
Jozjasz
wprowadził reformę
religijną
.
Stary Testament był już w
starożytności
tłumaczony na
grekę
. Najstarsze tłumaczenie to
Septuaginta
, zostało ono zapoczątkowane w
Aleksandrii
w połowie
III w. p.n.e.
i miało być stworzone dla istniejącej tam
gminy żydowskiej
. Według
legendy
przekładu dokonano na polecenie
faraona
Ptolemeusza II Filadelfosa
, który chciał zapoznać się z
prawem
żydowskim. Na rozkaz
kapłana
Eleazara 70 mędrców żydowskich przetłumaczyło księgi w ciągu 70 dni. W rzeczywistości przekład kolejnych ksiąg trwał ponad 100 lat.
Kanon żydowski
Istnieje wiele opinii na temat momentu ostatecznego ukształtowania się kanonu hebrajskiego. Przyjmuje się, że nastąpiło to pomiędzy
II w. p.n.e.
, a
II w.
n.e. Po ustaleniu kanonu hebrajskiego działalność rozpoczęli
Masoreci
, którzy bardzo dokładnie kopiowali księgi – dzięki temu dysponujemy dzisiaj hebrajskimi tekstami, które są identyczne z tymi, których używano w czasach
Chrystusa
.
Prawo – Tora (
Pięcioksiąg
Mojżesza
)
- 1.
Księga Rodzaju
– Bereszit ("Na początku")
- 2.
Księga Wyjścia
– Welle szemot ("Oto imiona")
- 3.
Księga Kapłańska
– Wajjikra ("I zawołał")
- 4.
Księga Liczb
– Wajedabber ("I mówił") a. Bemidmar ("Na pustyni")
- 5.
Księga Powtórzonego Prawa
– Elle Haddewarim ("Oto słowa")
Prorocy – Newiim
- 6.
Księga Jozuego
– Jehoszua
- 7.
Księga Sędziów
– Szoftim
- 8.
1
-
2
Księgi Samuela – Szemuel
- 9.
1
-
2
Księgi Królów – Melachim
- 10.
Księga Izajasza
– Jeszajahu
- 11.
Księga Jeremiasza
– Jiremijahu
- 12.
Księga Ezechiela
– Jichzekel
- 13. Dwunastu Proroków Mniejszych – Trej Asar (תרי עשר)
-
Księga Ozeasza
-
Księga Joela
-
Księga Amosa
-
Księga Abdiasza
-
Księga Jonasza
-
Księga Micheasza
-
Księga Nahuma
-
Księga Habakuka
-
Księga Sofoniasza
-
Księga Aggeusza
-
Księga Zachariasza
-
Księga Malachiasza
Pisma – Ketuwim
- 14.
Księga Psalmów
– Tehilim
- 15.
Księga Przysłów
– Miszlei
- 16.
Księga Hioba
– Ijow
- 17.
Pieśń nad pieśniami
– Szir Haszirim
- 18.
Księga Rut
– Rut
- 19.
Lamentacje Jeremiasza
– Eika
- 20.
Księga Koheleta
– Kohelet
- 21.
Księga Estery
– Ester
- 22.
Księga Daniela
– Daniel
- 23.
Księgi Ezdrasza
i
Nehemiasza
– Ezra wuNechemia
- 24.
1
-
2
Księgi Kronik – Diwrej Hajamim
Kanony chrześcijańskie
Chrześcijanie bardzo długo nie mieli ustalonego kanonu Starego Testamentu, gdyż uważali go za odziedziczony po
żydach
i przez nich skompletowany. Ponadto – inaczej niż Żydzi – tradycyjnie dzielili księgi Biblii na historyczne, dydaktyczne i prorockie. W V w. powstała
Wulgata
, przekład Starego Testamentu z
hebrajskiego
i
greki
(oraz
Nowego Testamentu
z greki), dokonany przez
Hieronima
, który za źródło przyjął hebrajskie oryginały pism, ale posiłkował się
Septuagintą
. Sam Hieronim nie uważał jednak ksiąg później nazwanych deuterokanonicznymi za część natchnionego kanonu. Podobne opinie istniały wśród wielu chrześcijańskich uczonych i duchownych aż do
XVI w.
Jednym z odrzucających księgi deuterokanoniczne był
papież
Grzegorz Wielki
. Wielu
teologów
chrześcijańskich przedstawiało bardzo różne koncepcje kanonu, jednak do rozłamu doszło dopiero w trakcie
reformacji
.
Kanon katolicki
Kursywą zaznaczono księgi nieuznawane przez żydów i
protestantów
, tzw.
deuterokanoniczne
.
Księgi historyczne
- 1.
Księga Rodzaju
(Rdz) – Liber Genesis (Gen)
- 2.
Księga Wyjścia
(Wj) – Liber Exodus (Ex)
- 3.
Księga Kapłańska
(Kpł) – Liber Leviticus (Lev)
- 4.
Księga Liczb
(Lb) – Liber Numeri (Nu)
- 5.
Księga Powtórzonego Prawa
(Pwt) – Liber Deuteronomium (Deu)
- Pozostałe księgi historyczne
- 6.
Księga Jozuego
(Joz) – Liber Iosue
- 7.
Księga Sędziów
(Sdz) – Liber Iudicum
- 8.
Księga Rut
(Rt) – Liber Ruth
- 9.
1 Księga Samuela
(1Sm) – Liber I Samuelis
- 10.
2 Księga Samuela
(2Sm) – Liber II Samuelis
- 11.
1 Księga Królewska
(1Krl) – Liber I Regum
- 12.
2 Księga Królewska
(2Krl) – Liber II Regum
- 13.
1 Księga Kronik
(1Krn) – Liber I Paralipomenon
- 14.
2 Księga Kronik
(2Krn) – Liber II Paralipomenon
- 15.
Księga Ezdrasza
(Ezd) – Liber Esdrae
- 16.
Księga Nehemiasza
(Ne) – Liber Nehemiae
- 17.
Księga Tobiasza
(Tb) – Liber Thobis
- 18.
Księga Judyty
(Jd) – Liber Iudith
- 19.
Księga Estery
(Est) – Liber Esther
- 20.
1 Księga Machabejska
(1Mch) – Liber I Maccabeorum
- 21.
2 Księga Machabejska
(2Mch) – Liber II Maccabeorum
Księgi mądrościowe
(dydaktyczne)
- 22.
Księga Hioba
(Hi) – Liber Iob
- 23.
Księga Psalmów
(Ps) – Liber Psalmorum
- 24.
Księga Przysłów
(Prz) – Liber Proverbiorum
- 25.
Księga Koheleta
(Koh) – Liber Ecclesiastes (Ecl)
- 26.
Pieśń nad pieśniami
(Pnp) – Canticum Canticorum
- 27.
Księga Mądrości
(Mdr) – Liber Sapientiae
- 28.
Mądrość Syracha
(Syr) – Liber Ecclesiasticus
Księgi prorockie
- 29.
Księga Izajasza
(Iz) – Liber Isaiae
- 30.
Księga Jeremiasza
(Jer) – Liber Ieremiae
- 31.
Lamentacje Jeremiasza
(Treny) (Lm) – Lamentationes (Threni)
- 32.
Księga Barucha
(Ba) – Liber Baruch
- 33.
Księga Ezechiela
(Ez) – Prophetia Ezechielis
- 34.
Księga Daniela
(Dn) – Prophetia Danielis
- 35.
Księga Ozeasza
(Oz) – Prophetia Osee
- 36.
Księga Joela
(Jl) – Prophetia Ioel
- 37.
Księga Amosa
(Am) – Prophetia Amos
- 38.
Księga Abdiasza
(Ab) – Prophetia Abdiae
- 39.
Księga Jonasza
(Jon) – Prophetia Ionae
- 40.
Księga Micheasza
(Mi) – Prophetia Michaeae
- 41.
Księga Nahuma
(Na) – Prophetia Nahum
- 42.
Księga Habakuka
(Ha) – Prophetia Habacuc
- 43.
Księga Sofoniasza
(So) – Prophetia Sophoniae
- 44.
Księga Aggeusza
(Ag) – Prophetia Aggaei
- 45.
Księga Zachariasza
(Za) – Prophetia Zachariae
- 46.
Księga Malachiasza
(Ml) – Prophetia Malachiae
Kanon prawosławny
Zawiera dodatkowo (w
Septuagincie
):
W tradycji prawosławia rosyjskiego i etiopskiego występuje również księga znana jako 2(3)
Księga Ezdrasza
, która zawiera w sobie Księgę Ezdrasza i
Księgę Nehemiasza
. Kanon etiopski zawiera dodatkowo
Księgę Henocha
,
Księgę Jubileuszów
,
1, 2 i 3 Księgę Mekabiego
(różne od Ksiąg Machabejskich) oraz
4 Księgę Barucha
. Z kolei kanon syryjski zawiera również księgę uznawaną jako apokryf –
2 Księgę Barucha
oraz
Psalmy 152-155
.
Kanon protestancki
W XVI w.
Marcin Luter
, podobnie jak niektórzy inni katoliccy bibliści owego czasu, przyjął założenie, że kanon hebrajski jest bardziej pierwotny niż zbiór ksiąg uznawanych dotychczas przez większość chrześcijaństwa. Odrzucił księgi w nim nie występujące, zachowując tradycyjny chrześcijański układ pism. W chrześcijaństwie rozgorzała trwająca do dziś dyskusja, które księgi powinny należeć do kanonu. Pisma odrzucone przez Lutra nazwano
deuterokanonicznymi
. Większa liczba ksiąg wynika z innego podziału (według podziału hebrajskiego prorocy mniejsi i niektóre inne księgi stanowią całość i dlatego kanon żydowski tradycyjnie liczy 24 księgi).
Nazwy ksiąg zgodnie z
Biblią Warszawską
; w nawiasie odpowiedniki nazw w katolickiej
Biblii Tysiąclecia
.
Księgi historyczne
- 1.
Pierwsza Księga Mojżeszowa (Księga Rodzaju)
- 2.
Druga Księga Mojżeszowa (Księga Wyjścia)
- 3.
Trzecia Księga Mojżeszowa (Księga Kapłańska)
- 4.
Czwarta Księga Mojżeszowa (Księga Liczb)
- 5.
Piąta Księga Mojżeszowa (Księga Powtórzonego Prawa)
- Pozostałe księgi historyczne
- 6.
Księga Jozuego
- 7.
Księga Sędziów
- 8.
Księga Rut
- 9.
1 Księga Samuela
- 10.
2 Księga Samuela
- 11.
1 Księga Królewska
- 12.
2 Księga Królewska
- 13.
1 Księga Kronik
- 14.
2 Księga Kronik
- 15.
Księga Ezdrasza
- 16.
Księga Nehemiasza
- 17.
Księga Estery
Księgi mądrościowe (dydaktyczne)
- 18.
Księga Joba (Hioba)
- 19.
Księga Psalmów
- 20.
Przypowieści Salomona (Księga Przysłów)
- 21.
Księga Kaznodziei Salomona (Księga Koheleta)
- 22.
Pieśń nad pieśniami
Księgi prorockie
- 23.
Księga Izajasza
- 24.
Księga Jeremiasza
- 25.
Treny Jeremiasza (Lamentacje)
- 26.
Księga Ezechiela
- 27.
Księga Daniela
- 28.
Księga Ozeasza
- 29.
Księga Joela
- 30.
Księga Amosa
- 31.
Księga Abdiasza
- 32.
Księga Jonasza
- 33.
Księga Micheasza
- 34.
Księga Nahuma
- 35.
Księga Habakuka
- 36.
Księga Sofoniasza
- 37.
Księga Aggeusza
- 38.
Księga Zachariasza
- 39.
Księga Malachiasza
Zobacz też