Zwój Tory w języku hebrajskim

Starożytny fragment manuskryptu Septuaginty (zwój Proroków mniejszych) ok. I w. p.n.e.

Ręcznie przepisywany egzemplarz Biblii łacińskiej z 1407 r. do czytania na głos w klasztorze

Biblia Gutenberga pierwsza książka drukowana przy użyciu ruchomej czcionki

Fragment hebrajskiego tekstu Księgi Wyjścia rozdz. 20 ( Dziesięć Przykazań )

Fragment Ewangelii Łukasza w Kodeksie Aleksandryjskim z V wieku

Prolog do Ewangelii Jana, Wulgata Klementyńska, wydanie z 1922 r.

Karta z Psałterza floriańskiego

Karta z katolickiej Biblii Królowej Zofii ( 1455 )

Strona tytułowa pierwszego wydania Biblii Króla Jakuba

Strona tytułowa pierwszego wydania Biblii Wujka

Strona tytułowa Biblii Gdańskiej

Biblia, Pismo Święte (z greckiego βιβλίον, biblion – zwój papirusu, księga, l.m. βιβλία, biblia – księgi) – zbiór ksiąg, spisanych pierwotnie po hebrajsku , aramejsku i grecku , uznawanych przez żydów i chrześcijan za natchnione przez Boga . Biblia i poszczególne jej części posiadają odmienne znaczenie religijne dla różnych wyznań . Na chrześcijańską Biblię składają się Stary Testament i Nowy Testament . Biblia hebrajska – Tanach obejmuje księgi Starego Testamentu .

Kanon

Na przestrzeni dziejów kanon ksiąg wchodzących w skład Biblii zmieniał się w obrębie każdej z wielkich religii monoteistycznych . Dotyczy to w szczególności chrześcijaństwa , w którego łonie bardzo długo trwały dysputy na temat kanonu, zarówno Starego, jak i Nowego Testamentu.

Pierwsze wzmianki o przyjętym w starożytnym Kościele zestawie ksiąg kanonicznych pojawiają się w zachowanych pisamach autorów chrześcijańskich IV wieku - m.in. św. Atanazego, św. Augustyna, św. Hieronima, św. Rufina. W tym też okresie podejmowano próby sformalizowania tradycyjnego kanonu - m.in. na lokalnych synodach w Hipponie w 393 roku i w Kartaginie w 397 roku. Kościół Wschodni nigdy nie uznawał postanowień tych synodów za wiążące, ponadto przyjmował inny, obszerniejszy kanon, który zmieniano na przestrzeni wieków. Różnice pomiędzy kanonem przyjętym przez Kościoły Wschodnie a kanonem przyjętym przez Kościoł Zachodni istnieją do dzisiaj.

Do czasu Soboru Trydenckiego w Kościele Zachodnim przyjmowano za obowiązującą opinię św. Hieronima, zawartą w jego słynnej przedmowie do komentarza do Księgi Samuela i Ksiąg Królewskich. Jednak z powodu Reformacji, która zgodnie z przyjętą zasadą powrotu do źródeł kwestionowała wprowadzone przez Kościół rzymski liczne ceremonie i tradycje, teologowie rzymscy zmuszeni byli podać mocniejsze dowody na słuszność wielu wprowadzonych w średniowieczu praktyk religijnych. Na IV Sesji Soboru Trydenckiego uchwalono ostatecznie kanon podnoszacy do rangi ksiąg kanonicznych te księgi, które św. Hieronim uznawał za niekanoniczne i zalecał jedynie do czytania dla zbudowania. Księgi te są odtąd nazywane są księgami deuterokanonicznymi (wtórnokanonicznymi).

Protestancki kanon jest identyczny z kanonem zawartym w Prologus Galeatus św. Hieronima.

Księgi starotestamentalne, które nie wchodzą w skład kanonu hebrajskiego, a zaliczają się do katolickiego, katolicy i prawosławni nazywają księgami deuterokanonicznymi . Przez żydów i protestantów są one określane jako apokryfy.

Stary Testament

Na Stary Testament składa się, w zależności od uznawanego kanonu:

• 39 ksiąg – kanon hebrajski, uznawany przez żydów i wyznania protestanckie. Starożytny, tradycyjny kanon żydowski wymienia znanych obecnie 39 natchnionych ksiąg, jednak wylicza 24 lub 22 księgi, łącząc niektóre obecnie znane księgi. To drugie zestawienie wymieniające 22 księgi że łącząc Księgę Rut z Księgą Sędziów, oraz Lamentacje (Treny) z Księgą Jeremiasza uzyskuje ilość ksiąg równą ilości liter w alfabecie hebrajskim;
• 46 ksiąg – kanon katolicki (lub 47 jeśli za odrębną księgę uznać List Jeremiasza , który w wydaniach katolickich stanowi 6 rozdział Księgi Barucha );
• 49 ksiąg – kanon prawosławny (lub więcej, w zależności od lokalnego kultu – prawosławni uznają wszystkie księgi, które pojawiły się w Biblii greckiej – Septuagincie ).

Księgi Starego Testamentu powstawały według różnych współczesnych badaczy w okresie od XII do II wieku p.n.e. . Krytyka tradycjonalistyczna uważa jednak, że powstawały one wcześniej, począwszy od XIII , a nawet XV wieku p.n.e. .

Księgi prorockie powstały w IX - VI wieku p.n.e. , a księgi deuterokanoniczne (w terminologii protestanckiej apokryfy ) powstały prawdopodobnie do II wieku p.n.e. Według opinii niektórych badaczy^[] najstarsze są Psalmy 90 i prawdopodobnie 91, Księga Hioba i Księgi Mojżeszowe.

Treścią Starego Testamentu jest historia i dziedzictwo kulturowe narodu izraelskiego . Zostały one pierwotnie spisane w języku hebrajskim i aramejskim .

Księgi Starego Testamentu chrześcijanie dzielą na:

• księgi historyczne;
• księgi profetyczne;
• księgi dydaktyczne.

Według innego podziału, mającego korzenie w judaizmie , są to: Pięcioksiąg Mojżeszowy (hebr. Tora), Prorocy (hebr. Newiim) i Pisma (hebr. Ketuwim).

Dla judaizmu najważniejsza jest najstarsza część Biblii – Pięcioksiąg Mojżeszowy, który opisuje powstanie świata , losy Żydów od czasów Abrahama aż do powrotu z Egiptu do ziemi Kanaan , oraz – co dla żydów jest najważniejsze – podstawowe zasady judaizmu, od sposobu sprawowania kultu i obchodzenia świąt , po szczegółowe zasady odżywiania się i ubioru. W 90 roku Synod w Jamni oficjalnie potwierdził starożytny kanon hebrajski [1] . Na Pięcioksiąg składają się księgi:

• Rodzaju ;
• Wyjścia ;
• Kapłańska ;
• Liczb ;
• Powtórzonego Prawa .

Dla judaizmu i islamu ^[] święte są także wszystkie pozostałe księgi Starego Testamentu. Są to oprócz Tory:

• Księgi proroków – w nich zawarte są wszystkie kolejne proroctwa, czyli zgodnie z tradycją treści, które prorocy na zlecenie Boga przekazywali wiernym. Często znajdują się tam również opisy dziejów poszczególnych proroków:
  • Jozuego ;
  • Sędziów ;
  • Samuela ( 1 i 2 jako jedna księga);
  • Królów ( 1 i 2 jako jedna księga);
  • Izajasza ;
  • Jeremiasza ;
  • Ezechiela ;
  • Dwunastu proroków ( Ozeasza , Joela , Amosa , Abdiasza , Jonasza , Micheasza , Nahuma , Habakuka , Sofoniasza , Aggeusza , Zachariasza , Malachiasza ).

• Księgi hagiograficzne – dzielą się one na księgi poetyckie, będące zbiorami pieśni, przysłów, kazań i poematów, które uznano za święte, oraz księgi o charakterze historyczno-legendarnym, opisujące dzieje osób, które były dla żydów ważne ze względów religijnych, ale nie zostały uznane za proroków:
  • Psalmów ;
  • Przysłów ;
  • Hioba ;
  • Pieśń nad pieśniami ;
  • Rut ;
  • Lamentacje Jeremiasza (Treny);
  • Księga Koheleta (Eklezjastesa, Kaznodziei);
  • Estery ;
  • Daniela ;
  • Ezdrasza z Nehemiasza ;
  • Kronik ( 1 i 2 jako jedna księga).

Nowy Testament

Dla chrześcijan, uznających świętość Starego Testamentu, podstawowe znaczenie ma również Nowy Testament, spisany w języku greckim w latach 52 – 98 n.e. Treścią Nowego Testamentu jest ewangelia, czyli "Dobra Nowina", o królestwie Bożym i o zbawieniu głoszona przez Jezusa Chrystusa i jego uczniów, a także dzieje pierwszych gmin chrześcijańskich .

Judaizm i islam nie uznają Nowego Testamentu za pisma święte, chociaż islam uważa Jezusa Chrystusa za proroka, a Koran powtarza niektóre opisy Ewangelii .

Nowy Testament składa się z 27 ksiąg:

• Cztery Ewangelie – zapis życia i nauczania Jezusa Chrystusa:
  • w tym trzy Ewangelie synoptyczne :
    • Ewangelia Mateusza ;
    • Ewangelia Marka ;
    • Ewangelia Łukasza ; oraz
  • Ewangelia Jana .
• Dzieje Apostolskie – księga opisująca początki Kościoła , po wniebowstąpieniu Jezusa, ukazane na tle działalności niektórych apostołów ( św. Piotr , św. Paweł , św. Jakub Starszy i Młodszy ).
• księgi dydaktyczne – zbiór listów pisanych przez apostołów:
  • 13 listów Pawła z Tarsu;
  • List do Hebrajczyków (powstały prawdopodobnie w środowisku pawłowym, skierowany do jednej z gmin judeochrześcijańskich, prawdopodobnie w Jerozolimie);
  • 7 listów powszechnych ( św. Jakuba , 1 i 2 św. Piotra , 1 , 2 i 3 św. Jana , św. Judy Tadeusza );
• oraz Apokalipsa , zwana też Objawieniem świętego Jana – księga prorocka.

Historyczność Biblii

W dziedzinie tej istnieje wiele kontrowersji. Badaniem Biblii zajmuje się biblistyka . Wg wersji tradycyjnej wszystkie księgi były spisane przez osoby, od których pochodzą nazwy ksiąg – a więc np. pięcioksiąg Mojżeszowy napisał Mojżesz od razu w obecnej wersji, a Jozue napisał Księgę Jozuego.

Obecnie większość ksiąg Starego Testamentu uznaje się za dzieła złożone (powstałe w obecnej formie z dzieł więcej niż jednego autora), które poprzedzała tradycja ustna i proces redakcji. W niektórych księgach Starego Testamentu występują wyraźne nawiązania do literatury Bliskiego Wschodu, np. w opisie powstania świata, albo w treści psalmów i ksiąg mądrościowych.

Najstarsze fragmenty Starego Testamentu (np. Wj 15,21) powstały około X wieku p.n.e. , najnowsze pochodzą z II lub nawet I wieku p.n.e. ( Księga Daniela )^[1].

Zgodność ksiąg Starego Testamentu z wydarzeniami zależy od ich gatunku literackiego. Odkrycia archeologiczne, jak też badanie stylu literackiego tzw. ksiąg historycznych (np. Ksiąg Samuela i Królewskich) potwierdza ich wczesne pochodzenie i wartość jako źródła historycznego^[2]. Z kolei niektóre księgi mądrościowe np. Księga Rut mają charakter midraszy i luźny związek z rzeczywistymi wydarzeniami.

Najprawdopodobniej największa część Nowego Testamentu powstała w I wieku n.e., choć wprowadzano w nich poprawki w następnych latach. Według większości współczesnych chronologii do najstarszych fragmentów Nowego Testamentu należą Listy Pawła z Tarsu, są jednak też i tacy, którzy uważają, że najstarsza jest Ewangelia Mateusza (ściśle: aramejski pierwowzór znanej nam Ewangelii wg św. Mateusza). Dzieje Apostolskie i Apokalipsa są dziełami znacznie późniejszymi. Podobnie Dzieje Apostolskie mogły zostać spisane po opisanych tam wydarzeniach (po 60 roku n.e. ), ale współczesna krytyka biblijna przesuwa je na lata 80-90.

Historyczność Jezusa Chrystusa , jako centralnej postaci Nowego Testamentu podlegała debacie od początku istnienia chrześcijaństwa, przy czym powoływano się zarówno na świadectwo Nowego Testamentu, wzmianki (lub ich brak) u pisarzy starożytnych, albo też inne chrześcijańskie tradycje.

Złożony styl i wizjonerskie obrazowanie w Apokalipsie Jana nieco przypomina opisy ze świętej księgi zaratusztrian ^[]. Została spisana około 96 roku n.e. , a więc w przybliżeniu 26 lat po upadku Jerozolimy , i taki termin jej powstania potwierdza Ireneusz w swym dziele Przeciw herezjom oraz Euzebiusz i Hieronim .

Przekłady Biblii

Biblia była tłumaczona już w starożytności. Pierwsze przekłady Starego Testamentu dokonywane w III wieku p.n.e. służyły żydom mieszkającym poza Palestyną, jak też prozelitom (poganom nawracającym się na judaizm). Powstała wtedy Septuaginta , przekład z hebrajskiego na grecki, powstały w diasporze aleksandryjskiej. Ponadto, z racji tego, że po powrocie z wygnania babilońskiego w 538 roku, językiem powszechnie stosowanym przez Żydów stał się aramejski, dokonywano przekładów ksiąg biblijnych na ten język. Tak powstawały targumy , które były nie tyle dosłownym tłumaczeniem Biblii, lecz dość swobodną parafrazą wraz z dodatkowymi wyjaśnieniami.

Po powstaniu chrześcijaństwa standardowym przekładem całej Biblii na łacinę, używanym w liturgii stała się Wulgata, przetłumaczona przez Hieronima w latach 382-406. Od II do VII wieku dokonano wielu innych przekładów m.in. na język syryjski ( Peszitta ), koptyjski , etiopski , gocki , ormiański i arabski . Dla ludów słowiańskich duże znaczenie miał dokonany w IX wieku przekład na język staro-cerkiewno-słowiański dokonany przez Cyryla i Metodego . W Średniowieczu oficjalną wersją kościelną Biblii była Wulgata. W latach reformacji Biblię (Wulgatę) zaczęto powszechnie przekładać na języki narodowe. W tym też okresie pojawiło się zainteresowanie tłumaczeniem Biblii nie z łaciny, lecz z języków oryginalnych. W świecie anglosaskim najpopularniejsza stała się protestancka Biblia Króla Jakuba, oparta na językach oryginalnych, charakteryzująca się dosłownością przy zachowaniu pięknego języka.

Obecnie (2009 r.) ludzkość używa 6909 języków (Ethnologue, 16th Edition, 2008); 2479 z nich posiada przekład całości lub części Biblii. Aktualnym procesem tłumaczenia Biblii objęte jest 1998 języków, natomiast 2393 języków nie posiada w chwili obecnej dostępu do Biblii^[3].

Pierwszym zachowanym polskim przekładem był pochodzący z 1. połowy XV wieku Psałterz floriański. Kościół katolicki w Polsce , aż do XX wieku korzystał z Biblii Jakuba Wujka ( 1599 ), dla protestantów głównym źródłem była Biblia Gdańska ( 1632 ). Druga połowa XX wieku przyniosła kilkanaście przekładów bezpośrednio z języków oryginalnych. Wśród przekładów katolickich najbardziej popularna jest Biblia Tysiąclecia , która stała się oficjalnym przekładem liturgicznym. Polscy protestanci korzystają najczęściej z Biblii Warszawskiej .

Znaczenie Biblii

Biblia to jeden z głównych filarów kultury europejskiej. Jest nie tylko księgą uważaną przez wierzących za świętą, nośnikiem pewnych idei i zasad moralnych , kształtującym wzory postaw życiowych:

• wyrastają z niej korzenie wielu gatunków literackich ( hymnu , przypowieści , pieśni , psalmu, listu );
• biblijne wątki, tematy, postacie, symbole mają swe stałe miejsce w sztuce ;
• jest bogatym źródłem związków frazeologicznych .

Popularność

Według sondażu GfK Eurisko^[4] choćby fragment Biblii czytało 20% Hiszpanów, 27% Włochów, 36% Anglików, 35% Rosjan, 38% Polaków, 75% mieszkańców USA .

Z kolei regularnie po Pismo Święte sięga 37% Amerykanów, 32% Polaków, 13% Niemców, 9% Włochów i 6% Hiszpanów^[5].

Zakaz posiadania i czytania Biblii

Zakazy historyczne

Zakaz indywidualnego posiadania i czytania Biblii głoszony przez Kościół katolicki dotyczył tylko II tysiąclecia i był ściśle związany z działalnością Inkwizycji oraz uznawaniem przez wiele wieków Wulgaty za jedyny dopuszczalny tekst źródłowy.

Pierwszy oficjalny zakaz posiadania Biblii lub jej fragmentów przez ludzi nie będących duchownymi został wydany w 1229 roku przez Grzegorza IX na Synodzie w Narbonne - kanon XIV. Zakaz ten nie obejmował lektury Psałterza dla prywatnego zbudowania^[6].

Aż do końca XIX wieku Kościół katolicki w różny sposób ograniczał i zabraniał przekładów Biblii na języki narodowe, a także kontrolował i ograniczał indywidualną lekturę Biblii (w różnych okresach wymagano imiennych zezwoleń spowiedników, biskupów, a nawet papieskich). Papież Grzegorz VII oświadczył królowi czeskiemu: "Panu Bogu upodobało się i podoba jeszcze dziś, żeby Pismo Św. pozostało nieznane, ażeby ludzi do błędów nie przywodziło"^[7].

Tłumacze Biblii na języki narodowe, o ile można ich było zidentyfikować, byli ekskomunikowani i karani. Taki los spotkał m.in. Williama Tyndale , pierwszego tłumacza Biblii na język angielski z języków oryginalnych. Penalizacja tłumaczenia i prywatnego posiadania oraz prywatnej lektury Biblii była wielokrotnie powtarzana i stosowana z różnym nasileniem w różnych częściach Europy. Np. w 1414 roku czytanie angielskich przekładów Biblii było zabronione pod karą śmierci, oraz utratą przez krewnych praw do dziedziczenia ziemi, bydła oraz dóbr osoby winnej czytania Biblii. Zakaz ten na ponad sto lat opóźnił druk angielskiej Biblii^[8].

Jedynym oficjalnym i uznawanym na mocy decyzji Soboru Trydenckiego tekstem Pisma Świętego była łacińska Wulgata ^[9]. Kościół katolicki wielokrotnie potępiał nie tylko tłumaczenie Biblii na języki narodowe i jej rozpowszechnianie, lecz także działalność towarzystw biblijnych. Niektóre z tych potępień zawarte są w następujących dokumentach:

• list apostolski Magno et acerbo Piusa VII z dnia 3 września 1816 roku do arcybiskupa Mohylewa;
• encyklika Ubi primum Leona XII z dnia 5 maja 1824 roku;
• encyklika Traditi humilitati Piusa VIII z dnia 24 maja 1829 roku;
• encyklika Qui pluribus Piusa IX z dnia 9 listopada 1846 roku;
• alokucja Singulari quadam Piusa IX z dnia 9 grudnia 1854 roku;
• syllabus błędów dołączony do encykliki Quanta cura Piusa IX z dnia 8 grudnia 1864 roku.

Leon XIII wydał 25 stycznia 1897 roku wykaz ksiąg zakazanych ( Index librorum prohibitorum ) i w nim figuruje także Biblia, jeżeli tłumaczona jest na język ojczysty bez imprimatur władz kościelnych^[10][7].

Najsilniej zakaz dystrybucji Biblii w językach narodowych widoczny był w Państwie Papieskim, gdzie odbierano gościom i turystom przywożone Biblie, które mogli odebrać dopiero przy wyjeździe^[11].

W Polsce zakaz czytania i posiadania przekładów w językach narodowych dotyczył wydań protestanckich , głównie najbardziej znanej i popularnej Biblii Gdańskiej , zaś czytanie przekładów katolickich uzależnione było od uzyskania imiennego zezwolenia odpowiednich władz kościelnych.

Zakazy współczesne

Obecnie żaden Kościół chrześcijański oficjalnie nie zakazuje czytania i rozpowszechniania Biblii. Jednak Biblia jest księgą niepożądaną w krajach tradycyjnie niechrześcijańskich (np. Bhutan^[12]), krajach islamskich (szczególnie w Arabii Saudyjskiej, gdzie samo posiadanie Biblii lub krzyża jest zabronione prawem^[13])^[14].

Zakaz posiadania i czytania Biblii obejmuje większość szkół państwowych w USA. W obawie przed skargami, niektóre instytucje publiczne (szpitale, urzędy państwowe) w krajach Zachodu zabraniają wnoszenia i czytania Biblii.

Rośliny biblijne

Na stronach Biblii wspominane są liczne rośliny , które rosły, bądź były uprawiane na Bliskim Wschodzie . Identyfikacja konkretnych gatunków , np. biblijnych opisów, jest pewna, co do innych są to tylko przypuszczenia.

• dyptam jesionolistny ( Krzew gorejący , Krzew Mojżesza, Dictamnus albus);
• akacja (Acacia raddiana, Acacia tortilis);
• balsamowiec mirra (Commiphora abyssinica);
• cedr (Cedrus libani);
• cyprys (Cupressus sempervirens);
• daktylowiec właściwy (Phoenix dactylifera);
• figa pospolita (Ficus carica);
• gorczyca (Brassica nigra, Sinapis alba);
• granat właściwy (Punica granatum);
• jęczmień ;
• kmin rzymski (Cuminum cyminum);
• kolokwinta (Citrullus colocynthis);
• koper ogrodowy (Anethum graveolens);
• len zwyczajny (Linum usitatissimum);
• lilia biała (Lilium candidum);
• mirt zwyczajny (Myrtus communis);
• mięta długolistna (Mentha longifolia);
• oleander pospolity (Nerium oleander);
• oliwka europejska (Olea europaea);
• pszenica ;
• rącznik pospolity (Ricinus communis);
• ruta (Ruta chalepensis);
• chleb świętojański (Ceratonia siliqua);
• terebint (Pistacia terebinthus);
• winorośl właściwa (Vitis vinifera);

Zwierzęta biblijne

Niektóre ze zwierząt wymienianych na stronach Biblii, to te które zamieszkiwały tereny Bliskiego Wschodu w czasach biblijnych. Identyfikacja konkretnych gatunków, np. biblijnych opisów, jest pewna, co do innych są to tylko przypuszczenia.

• gołąb, gołębica – gołąb grzywacz (Columba palumbus);
• kuropatwa (Perdix perdix);
• orzeł ;
• sęp – sęp płowy (Gyps fulvus)
• sowa – puchacz (Bubo bubo), puszczyk (Strix aluco);
• bocian – bocian biały (Ciconia ciconia), bocian czarny (Ciconia nigra);
• osioł i muł – osioł domowy (Equus asinus);
• wół, jałówka – bydło domowe (Bos taurus);
• gazela ;
• jeleń ;
• lew ;
• owca – owca domowa (Ovis aries);
• koza ;
• wielbłąd ;
• gekon (Gekkonidae);
• góralek – góralki (Hyracoidea);
• mrówka ;
• wąż ( szatan );
• wieloryb ;
• kruk ;
• świnie .

Zobacz też

• Polskie przekłady Biblii
• Przekłady Biblii
• Zwoje z Qumran
• Postacie biblijne
• Lista miejsc biblijnych

Przypisy

Linki zewnętrzne

Treść Biblii

• Codex Sinaiticus ( Kodeks Synajski ) – reprint najstarszego znanego egzemplarza całej Biblii w języku greckim, z połowy IV wieku n.e.
• Biblia Internetowa – 92 przekłady Pisma Świętego w 19 językach, w tym 10 w języku polskim, oraz wersje w grece i hebrajskim, księgi protokanoniczne jak i deuterokanoniczne jak i apokryfy
• Biblia - wydanie interlinearne – tekst oryginalny Biblii, wraz z trzema przekładami
• Bible Gateway ( ang. ) – teksty przekładów anglojęzycznych

Serwisy poświęcone Biblii

• Biblia w katalogu Open Directory Project
• Baza artykułów biblistyki polskiej
• Strona biblijna
• Skeptic's Annotated Bible ( ang. ) – treść całej Biblii z uwagami krytycznymi z agnostycznego punktu widzenia