Święty
Hieronim
doktor Kościoła
Św. Hieronim na obrazie Lucasa van Leydena .
Data urodzenia	345 lub 347 Strydon ( łac. Strido Dalmatiae – Dalmacja ).
Data śmierci	30 września 419 lub 420 Betlejem
Kościół / wyznanie	rzymskokatolicki prawosławny koptyjski
Data beatyfikacji	1747 przez Benedykta XIV
Data kanonizacji	1767 przez Klemensa XIII
Wspomnienie	30 września (kat.) 15 czerwca (praw. liturgia wg kal. jul. ) 28 czerwca (praw. wg kal. greg. )
Atrybuty	lew, szaty kardynalskie, krzyż, czaszka, księgi i materiały pisarskie
Patron	archeologów, archiwistów, biblistów, bibliotekarzy, bibliotek, uczniów, studentów, tłumaczy
Szczególne miejsca kultu	Bazylika Santa Maria Maggiore w Rzymie

Hieronim ze Strydonu, łac. Eusebius Sophronius Hieronymus, gr. Ευσέβιος Σωφρόνιος Ιερόνυμος, scs. Błażennyj Ijeronim Stridonskij (ur. 345 lub 347 w Strydonie, zm. 30 września 419 lub 420 w Betlejem ) – święty Kościoła katolickiego , doktor Kościoła , apologeta chrześcijaństwa; błogosławiony Kościoła prawosławnego i koptyjskiego . Przetłumaczył Pismo Święte z języka greckiego i hebrajskiego na łacinę, przez co najbardziej utrwalił się w pamięci potomnych. Przekład ten, znany jako Wulgata , wciąż należy do znaczących tekstów biblijnych Kościoła rzymskokatolickiego .

Życie

Hieronim urodził się w 331 roku w Strydonie, na granicy Panonii z Dalmacją ^[1].

Istnieją rozbieżności w sprawie daty urodzenia. Prosper z Akwitanii (ur. ok. 390 , zm. ok. 455 ) podaje 331 rok. Część badaczy kwestionuje tę datę na podstawie wspomnienia Hieronima, który pisał, że gdy uczył się w szkole, zmarł cesarz Julian Apostata ( 363 r). Przesuwają oni datę urodzenia na ok. 347 rok. Ucząc się w szkole Hieronim miałby 16 lat. Są jednak przekazy pozwalające potwierdzić datę podawaną przez Prospera z Akwitanii. Z korespondencji pomiędzy Hieronimem a Augustynem z Hippony (ur. 354 ) wynika, że była między nimi duża różnica wieku, sięgająca pokolenia. Od 396 r. Hieronim pisze o sobie jako o starcu. Tak wówczas pisano o ludziach, którzy przekroczyli 60. rok życia. Po 400 r. pojawiają się określenia "późna starość" i "niemal zniedołężniały". Wreszcie niektóre wydarzenia, które Hieronim umieszczał w czasach swojego dzieciństwa są datowane na lata trzydzieste lub początek lat czterdziestych IV wieku. Jedno z nich, spotkanie pomiędzy Atanazym , Antonim Pustelnikiem i Dydymem miało miejsce w 338 roku^[2].

Hieronim był Iliryjczykiem. Mimo chrześcijańskich rodziców, został ochrzczony dopiero około 360 roku. Wtedy to, w celu zgłębiania tajników retoryki i filozofii , udał się wraz ze swoim przyjacielem Bonozem do Rzymu , gdzie studiował pod opieką poganina Eliusza Donata , utalentowanego nauczyciela gramatyki i Wiktorinus, chrześcijańskiego retoryka. Hieronim uczył się również języka greckiego w odmianie koine , jednak nie myślał wówczas jeszcze o studiach nad klasyczną literaturą grecką czy literaturą chrześcijańską. Przypuszcza się, że chrztu Hieronimowi udzielił papież Liberiusz ^[3].

Po kilku latach spędzonych w Rzymie, Hieronim wyruszył z Bonozem w podróż do Galii i osiadł w Trewirze "nad barbarzyńskimi na poły brzegami Renu", gdzie prawdopodobnie rozpoczął studia teologiczne. Tam też przepisał dla swojego przyjaciela Rufina komentarz św. Hilarego do Psalmów oraz traktat De synodis. Przez następne kilka miesięcy, a może nawet lat, Hieronim przebywał wraz z Rufinem w Akwilei i zaprzyjaźnił się z wieloma chrześcijanami.

Św. Hieronim w trakcie swej pracy, Domenico Ghirlandaio

Około 373 roku niektórzy z nich towarzyszyli mu w podróży przez Trację i Azję Mniejszą do północnej Syrii. W Antiochii , gdzie zatrzymał się najdłużej, zmarło dwóch towarzyszy jego podróży, a on sam nieraz zapadał na poważne choroby. Podczas jednej z nich (na przełomie 373 i 374 roku) Hieronim doznał wizji, która przesądziła o jego decyzji dotyczącej porzucenia studiów nad literaturą świecką i poświęcenia się sprawom boskim. Prawdopodobnie przez długi czas powstrzymywał się od zgłębiania literatury klasycznej i rozpoczął wnikliwe studia nad Pismem Świętym. Wpływ na to miał nauczający wówczas w Antiochii biskup Laodycei, Apolinary, zanim został oskarżony o herezję .

Pragnienie ascetycznego życia w pokucie skłoniło Hieronima do tego, aby udać się na pewien czas na pustynię Chalkis, położoną na południowy zachód od Antiochii. Miejsce to, zamieszkane przez wielu pustelników zwane było syryjską Tebaidą . Prawdopodobnie w czasie pobytu na pustyni Hieronim znalazł również czas na pracę naukową oraz literacką i z pomocą nawróconego Żyda podjął próbę przyswojenia sobie języka hebrajskiego. Możliwe jest, że w tym okresie Hieronim utrzymywał kontakty z Żydami przebywającymi w Antiochii i już wtedy zainteresował się Ewangelią Hebrajczyków , uważaną przez nich za źródło Ewangelii wg św. Mateusza .

Po przybyciu do Antiochii w 377 ^[3], 378 lub 379 roku Hieronim przyjął święcenia kapłańskie z rąk biskupa Paulina, jednak zgodził się na to niechętnie i pod warunkiem, że będzie mógł nadal wieść ascetyczne życie. Wkrótce potem udał się do Konstantynopola , gdzie zatrzymał się na prawdopodobnie dwa lata, aby pod kierunkiem Grzegorza z Nazjanzu kontynuować swe studia nad Pismem Świętym. Kolejne trzy lata ( 382 - 385 ) Hieronim spędził ponownie w Rzymie, pozostając w bliskim kontakcie z papieżem Damazym oraz prominentnymi chrześcijanami. Początkowo zaproszony tam w 382 roku na synod zwołany w celu zakończenia schizmy antiocheńskiej, stał się niezbędny dla papieża i zajął znaczące miejsce u jego boku.

Pośród innych obowiązków, Hieronim podjął się również rewizji łacińskiego tłumaczenia Pisma Świętego, mając za podstawę Nowy Testament napisany w języku greckim oraz Stary Testament powstały w języku hebrajskim. W ten sposób chciał usunąć wyraźne rozbieżności obecne w ówczesnych tekstach zachodnich. Przed dokonanym przez niego tłumaczeniem wszystkie przekłady Starego Testamentu opierały się na Septuagincie . Jednakże, wbrew apelom innych chrześcijan (łącznie z Augustynem) Hieronim zadecydował, że nie oprze swego tłumaczenia na Septuagincie, lecz na hebrajskim Starym Testamencie.

Tłumaczenie Pisma Świętego z języka greckiego na język łaciński, nazwane Wulgatą (od łac. Vulgatus – pospolity, rozpowszechniony), wyznaczyło wieloletni bieg działalności naukowej Hieronima i zaliczane jest do jego najważniejszych osiągnięć. Podczas trzech lat pobytu w Rzymie Hieronim bez wątpienia wywierał istotny wpływ na chrześcijan, do czego, poza niespotykaną wiedzą, przyczyniło się w dużym stopniu jego dążenie do pełnej ascezy oraz realizacja ideału życia zakonnego.

Św. Hieronim w trakcie czytania na wsi, Giovanni Bellini

Hieronim otoczony był gronem dobrze urodzonych i wykształconych kobiet. Niektóre z nich, jak na przykład wdowy Marcella i Paula wraz z córkami Blezyllą i Eustochium, pochodziły z najszlachetniejszych rodzin. Wykazywana przez te kobiety chęć prowadzenia życia zakonnego oraz bezlitosna krytyka skierowana przez Hieronima przeciwko trybowi życia świeckich duchownych wywołały narastającą wrogość wśród kleru i jego popleczników. Niedługo po śmierci Damazego (10 grudnia 384 r.) i utracie niezbędnego poparcia, w następstwie przeprowadzonego przez rzymskie duchowieństwo dochodzenia i oskarżeniach o niestosowne relacje z wdową Paulą, Hieronim został zmuszony do porzucenia stanowiska, które zajmował w Rzymie.

W sierpniu 385 roku Hieronim wraz ze swoim bratem Paulinem i kilkoma przyjaciółmi wrócił do Antiochii. Nieco później dołączyły do niego Paula i Eustochium, które zdecydowały się opuścić swoje arystokratyczne otoczenie i resztę życia spędzić w Ziemi Świętej . Hieronim towarzyszył im zimą 385 roku, przyjmując rolę duchowego doradcy. Pielgrzymi, do których przyłączył się biskup Paulinus z Antiochii, zwiedzili Jerozolimę , Betlejem i święte miejsca w Galilei, po czym udali się do Egiptu , gdzie przebywali wielcy mistrzowie ascetycznego życia.

W aleksandryjskiej szkole katechetycznej Hieronim słuchał nauk niewidomego katechety Dydyma Ślepego, który objaśniał proroka Ozeasza i wspominał Antoniego Wielkiego, zmarłego 30 lat wcześniej. Przez pewien czas przebywał także w Nitrii, gdzie podziwiał zdyscyplinowane życie we wspólnocie prowadzone przez mieszkańców tego "miasta Pana", jednak nawet tam znalazł "ukryte węże" (tj. wpływy teologii Orygenesa ). Późnym latem 388 roku Hieronim wrócił do Palestyny i resztę swojego życia spędził w pustelni w pobliżu Betlejem. Tam pozostawał w otoczeniu kilku swoich przyjaciół, zarówno kobiet jak i mężczyzn (m.in. Pauli i Eustochium), dla których był duchowym przewodnikiem i nauczycielem.

Pogrzeb św. Hieronima, Vittore Carpaccio

Hieronim stale pogłębiał swój dorobek literacki, podczas gdy Paula zapewniała mu utrzymanie oraz dostarczała środki na powiększanie kolekcji książek. W okresie ostatnich trzydziestu czterech lat jego działalności powstały najważniejsze dzieła: wersja Starego Testamentu przetłumaczona z oryginału, najlepsze z komentarzy Hieronima do Ksiąg Pisma Świętego, katalog pisarzy katolickich oraz dialog przeciwko pelagianom, którego doskonałość literacką dostrzegali nawet jego przeciwnicy. Do tego okresu należy również większość płomiennych polemik, które wyróżniały go spośród ortodoksyjnych Ojców Kościoła. Zaliczane są do nich w szczególności traktaty przeciwko biskupowi Janowi Jerozolimskiemu – Orygenesowi oraz przyjacielowi Hieronima z czasów młodości – Rufinowi. Na skutek pism Hieronima, skierowanych przeciwko pelagianizmowi, w 416 roku włamano się do jego klasztoru, podpalono go, a także zaatakowano przebywające w nim mniszki i zabito diakona, zmuszając Hieronima do schronienia się w pobliskiej fortecy.

Hieronim zmarł niedaleko Betlejem, 30 września 420 roku. Datę jego śmierci podaje Chronicon św. Prospera z Akwitanii. Szczątki Hieronima, początkowo złożone w Betlejem, zostały podobno przeniesione w późniejszym okresie do bazyliki Santa Maria Maggiore w Rzymie . Także innym miejscom na Zachodzie przypisuje się przechowywanie pewnych jego relikwii: katedra w Nepi szczyci się tym, iż posiada głowę świętego, która wedle innej tradycji znajduje się w Escorialu .

Dzieła

Twórczość św. Hieronima, należąca do klasyki łacińskiej literatury patrystycznej, obejmuje przede wszystkim tłumaczenia i komentarze biblijne - na czele z Wulgatą . Ale oprócz prac egzegetycznych pisał także teksty o charakterze historiograficznym. Do spuścizny doktora Kościoła należą również pisma polemiczne z zakresu teologii, jak Dialog przeciw pelagianom , i duchowości - te ostatnie pisane zwłaszcza w formie licznych listów.

Odbiór Hieronima w późniejszym okresie chrześcijaństwa

Ostatnia Komunia św. Hieronima Sandro Botticelli

Święty Hieronim jest bez wątpienia największym uczonym spośród zachodnich ojców Kościoła. W Kościele rzymskokatolickim jest on uznawany za patrona tłumaczy , bibliotekarzy oraz encyklopedystów .

Przewyższa on innych znajomością języka hebrajskiego oraz szczególną umiejętnością posługiwania się nim, które zdobył dzięki ciężkiej pracy. Hieronim zdawał sobie sprawę ze swych zalet i nie był całkowicie wolny od pokusy umniejszania zasług swoich konkurentów literackich, w szczególności Ambrożego. Z reguły wynikało to nie tyle z olbrzymiej wiedzy, którą emanował, ile z jego niemal poetyckiej elegancji, ostrego dowcipu, umiejętności dostosowania do swych potrzeb znanych lub przysłowiowych wyrażeń, a także ze skuteczności osiąganego przez niego efektu oratorskiego. Ideał ascezy był dla Hieronima przedmiotem szerszego zainteresowania oraz wzbudzał w nim więcej entuzjazmu niż rozważania teoretyczne, przez co tak ostro oceniał go Marcin Luter . Czytelnicy protestanccy nie są na ogół skłonni uznać pism Hieronima za autorytatywne, głównie z powodu jego braku obiektywizmu jako dogmatyka oraz uległości wobec tradycji ortodoksyjnej. Papież Damazy I jest dla niego bezwzględnym autorytetem, któremu całkowicie ulega, nie zdobywając się na wyrażenie własnego zdania. Skłonność do podporządkowania się autorytetowi ujawnia się równie istotnie w jego korespondencji z Augustynem (por. listy Hieronima oznaczone numerami 56, 67, 102-105, 110-112, 115-116; oraz listy Augustyna: 28, 39, 40, 67-68, 71-75, 81-82).

Niemniej jednak, mimo pewnych wad oraz słabości, Hieronim zachowuje swą wysoką pozycję wśród zachodnich ojców Kościoła. Należy mu się ona, chociażby ze względu na olbrzymi wpływ jego łacińskiej wersji Pisma Świętego na późniejszy rozwój literatury o tematyce kościelnej i teologicznej. Protestanci natomiast uważają, iż uzyskanie przez Hieronima tytułu świętego oraz doktora Kościoła katolickiego było możliwe jedynie dzięki temu, że zerwał zupełnie z orygenistyczną szkołą teologiczną, w której został wychowany.

Kult

Grota św. Hieronima w Betlejem

Wkrótce po śmierci Hieronima zaczęły powstawać żywoty mówiące o jego świętości i cudach. Oddawano mu cześć w grocie w Betlejem, która jest ośrodkiem jego kultu do dziś. W VIII wieku Hieronim został ogłoszony jednym z czterech doktorów Kościoła. Pod koniec XIII w. duchowni z bazyliki Santa Maria Maggiore w Rzymie ogłosili, że jego relikwie zostały przeniesione do ich kościoła, gdzie były czczone wraz z fragmentami żłóbka Chrystusa. Kościół św. Hieronima della Carità w Rzymie wzniesiono miejscu, gdzie miał się znajdować dom św. Pauli , w którym święty mieszkał podczas ostatniego pobytu w tym mieście.

Oficjalne potwierdzenie kultu świętego Hieronima nastąpiło w 1747 roku (beatyfikacja przez papieża Benedykta XIV ) oraz w 1767 roku (kanonizacja przez papieża Klemensa XIII).

Patronat

Istniały cztery zakony katolickie, których patronem był św. Hieronim. Najbardziej znany z nich jest założony ok. 1350 roku hiszpański zakon Pustelników św. Hieronima , którego zakonników zwano hieronimitami. Posiadali oni w Hiszpanii klasztory: Eskurial, Guadalupe i Yuste (miejsce śmierci cesarza Karola V ), a w Portugalii Belém . Pod koniec XV wieku powstały we Włoszech bractwa pod wezwaniem św. Hieronima, które zajmowały się działalnością charytatywną.

Święty Hieronim jest patronem archeologów, archiwistów, biblistów, bibliotekarzy, bibliotek, uczniów, studentów i tłumaczy.

Dzień obchodów

Obowiązkowe wspomnienie liturgiczne w Kościele katolickim obchodzone jest 30 września.
W Kościele prawosławnym kult świętego Hieronima, obdarzonego tytułem "błogosławionego"^[4], jest dużo mniej rozpowszechniony. Prawosławni wspominają go 15/28 czerwca^[5], tj. 28 czerwca wg kalendarza gregoriańskiego .

Ikonografia

Św. Hieronim jako ojciec Kościoła (z modelem kościoła), Andrea Mantegna

Św. Hieronim jako uczony , Antonello da Messina

Św. Hieronim na pustkowiu, Albrecht Dürer

Przedstawienia świętego Hieronima są bardzo popularne w tradycji zachodniej, a przy tym dość różnorodne: Hieronim jest przedstawiany jako kardynał i ojciec Kościoła, jako uczony, a najczęściej jako pustelnik. Najczęściej spotykanymi atrybutami świętego są krzyż, czaszka i księga (Biblia) oraz oswojony lew (nawiązujący do legendy o wyjęciu ciernia z łapy tego zwierzęcia); innymi gołębica, kamienie pokutne, klepsydra, pióro pisarskie, rylec do pisania i tabliczka, model kościoła, wielbłąd i trąba mająca przypominać Sąd Ostateczny . Na obrazach, także przedstawiających Hieronima jako pokutnika, pojawia się też czerwony kapelusz kardynalski lub inny znak świadczący o randze świętego.

• Jako ojciec Kościoła i kardynał święty jest przedstawiany najczęściej u boku biskupa Augustyna, arcybiskupa Ambrożego i papieża Grzegorza I (tzw. czterech wielkich doktorów Kościoła). Na miniaturze w Dyptyku Boecjusza z VII wieku jest wyobrażony jako bezbrody mężczyzna w średnim wieku z księgą w dłoni. Późniejsze dzieła (od końca XIII wieku ) przedstawiają Hieronima jako siwowłosego, łysiejącego, długobrodego starca z kapeluszem kardynalskim, księgą i piórem. Niekiedy atrybutem świętego jest symbolizująca natchnienie Ducha Świętego gołębica bądź model kościoła, symbol obrońcy Kościoła przed herezją.
• Jako uczony, teolog i tłumacz, z otwartą księgą, przepisujący lub dyktujący, święty jest wyobrażony na licznych miniaturach z VII-IX wieku. Motyw studiującego w celi św. Hieronima cieszył się dużą popularnością w nowożytnej sztuce włoskiej, niemieckiej i niderlandzkiej. W ten sposób świętego przedstawiali m.in. Jan van Eyck ( 1442 , obecnie Institute of Art w Detroit ), Antonello da Messina ( 1456 , National Gallery w Londynie ), Albrecht Dürer (Muzeum Miejskie w Lizbonie ), Lucas Cranach Starszy (Muzeum w Darmstadt ), Georges de La Tour ( Luwr ), Caravaggio (Galleria Borghese w Rzymie).
• Jako pokutujący eremita, półnagi, o wyniszczonym ciele lub ubrany w długą szatę starzec, na ogół w towarzystwie lwa, na tle skalistego pustkowia, święty Hieronim jest przedstawiany od XV wieku; ten motyw jest szczególnie popularny w sztuce włoskiej (np. na obrazie Antonella z Messyny, znajdującym się w Musco della Magna Grecia w Reggio di Calabria lub Vittore Carpaccia w katedrze w Trogirze ). W sztuce niemieckiej i niderlandzkiej pokutujący Hieronim był umieszczany na tle symbolizującego pasję leśnego krajobrazu (obrazy Dürera z 1526 i 1632 roku); szczególnym przykładem jest obraz pędzla Hieronima Boscha z 1505 roku, ukazujący leżącego św. Hieronima obejmującego krzyż na tle obumierającej roślinności (Museum voor Schone Kunsten w Gandawie ). Hieronim był też przedstawiany z atrybutami umartwienia: uderzający się kamieniami w pierś ( obraz Leonarda da Vinci ) lub biczującego się (Georges de La Tour).

Święty Hieronim występuje też w kompozycjach przedstawiających Chrystusa bądź Matkę Boską w towarzyszeniu świętych, także w typie Sacra Conversazione . Od okresu wczesnochrześcijańskiego datują się cykle, ilustrujące sceny z życia św. Hieronima; najwcześniejszym jest miniatura z 846 roku w Biblii Wiwiana . Innym przykładem jest malowidło z ok. 1280 roku, znajdujące się na sklepieniu górnego kościoła św. Franciszka w Asyżu . Wśród pojedynczych przedstawień scenicznych najpopularniejsza była scena, w której św. Hieronim opatruje łapę zranionego lwa, często pojawiał się też temat Kuszenie św. Hieronima na pustyni oraz Ostatnia komunia św. Hieronima.

W sztuce polskiej świętego przedstawiano wg reguł ikonograficznych sztuki europejskiej. Przedstawienia św. Hieronima znajdują się m.in. w kościele Mariackim w Krakowie (ołtarz w nawie południowej), katedrze we Fromborku , kościele w Szamotułach .

W ikonografii prawosławnej Hieronim przedstawiany jest jako sędziwy, długobrody mnich w czarnym habicie, bez żadnych szczególnych atrybutów.

Zobacz też

• modlitwa za pośrednictwem świętego
• święci i błogosławieni Kościoła katolickiego
• święci prawosławni
• Święty Hieronim na pustyni
• Hieronim – inne postaci o tym imieniu
• Germain Morin - wydawca wydań krytycznych dzieł Hieronima

Przypisy

Bibliografia

Literatura przedmiotu

• E. Staniek , W skarbcu starożytnego Kościoła, Kraków, Wydawnictwo m, ss. 125-128, 1997.

Linki zewnętrzne

• Święty Hieronim, prezbiter i doktor Kościoła materiały na brewiarz.katolik.pl [30.09.2009]
• Święty Hieronim – patron tłumaczy – biografia Corporate Service na csx.pl [dostęp 2010-01-26]