Wielkanoc Zmartwychwstanie Pańskie
Zmartwychwstanie Chrystusa, Piero della Francesca , XV wiek
Dzień	ruchome
Typ święta	chrześcijańskie uroczystość liturgiczna
Podobne święta	Pesach

Pisanki z Wołynia

Pisanki z Kraslic

Pisanki , baranek i zajączek

Wielkanoc, Pascha , Niedziela Wielkanocna , Zmartwychwstanie Pańskie — najstarsze i najważniejsze święto chrześcijańskie upamiętniające zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa ^[1]. Poprzedzający ją tydzień, stanowiący okres wspominania najważniejszych dla wiary chrześcijańskiej wydarzeń, nazywany jest Wielkim Tygodniem . Ostatnie trzy doby tego tygodnia: Wielki Czwartek (wieczór), Wielki Piątek , Wielka Sobota i Niedziela Zmartwychwstania znane są jako Triduum Paschalne (Triduum Paschale). W chrześcijaństwie wprawdzie każda niedziela jest pamiątką zmartwychwstania Chrystusa , ale Niedziela Zmartwychwstania jest z nich najbardziej uroczysta.

Podczas soboru nicejskiego w 325 roku ustalono, że będzie się ją obchodzić w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni Księżyca . Ta skomplikowana zasada jest w istocie przełożeniem na solarny w swej naturze kalendarz juliański konkretnej daty 14 nisan z religijnego kalendarza hebrajskiego , który jest kalendarzem lunarno-solarnym . Data 14 nisan wyznacza w kalendarzu hebrajskim początek święta Paschy , wokół którego działy się wydarzenia zbawcze. Wielkanoc jest więc świętem ruchomym: może wypaść najwcześniej 22 marca , zaś najpóźniej 25 kwietnia . Z datą Wielkanocy powiązany jest termin większości ruchomych świąt ogólnochrześcijańskich i katolickich, m.in.: Środa Popielcowa , Wielki Post , Triduum Paschalne , Wniebowstąpienie Pańskie , Zesłanie Ducha Świętego , Boże Ciało i inne. Po wprowadzeniu kalendarza gregoriańskiego znów pojawiły się odmienności: w prawosławiu Wielkanoc obchodzi się bowiem zgodnie z kalendarzem juliańskim.

Ostatnio niektóre środowiska chrześcijańskie postulują ustanowienie Wielkanocy, jako święta niezależnego od faz księżyca. Między innymi proponuje się obchodzenie Wielkanocy zawsze w drugą niedzielę kwietnia, czyli pomiędzy 9. a 15. Inna opcja to propozycja utrzymywania siedmiu niedziel pomiędzy Świętem Trzech Króli a Środą Popielcową. Daje ona również termin pomiędzy 9 a 15 kwietnia z wyjątkiem roku przestępnego, w którym Wielkanoc przypadłaby na 7 kwietnia.

Własny sposób ustalania daty Wielkanocy stosowano we wczesnym średniowieczu w Kościele iroszkockim i Kościele starobrytyjskim .

Wielka Niedziela jest pierwszym dniem wielkanocnego okresu świątecznego zwanego oktawą wielkanocną . Okres Wielkanocny rozpoczyna się wigilią wielkanocną. Czas wielkanocnej radości trwa w liturgii 50 dni i kończy się niedzielą Zesłania Ducha Świętego. W 40. dniu (czwartek) obchodzona jest uroczystość Wniebowstąpienia Pana Jezusa^[2].

Z obchodami świąt wielkanocnych związanych jest wiele zwyczajów ludowych (z których część wywodzi się ze starosłowiańskiego święta Jarego ): śniadanie wielkanocne, pisanki , święcone , śmigus-dyngus , dziady śmigustne , Rękawka , Emaus , walatka , z kurkiem po dyngusie , Siuda Baba , wieszanie Judasza , pogrzeb żuru i śledzia , pucheroki , palma wielkanocna , Jezusek Palmowy .

Obchody Wielkanocy w kościołach protestanckich

Wierni Kościołów wyrastających z nurtu Reformacji spotykają się na uroczystych nabożeństwach, aby cieszyć się z pamiątki zmartwychwstania Jezusa, aby wspólnie wielbić Boga, czytać i rozważać jego słowo zapisane w Piśmie Świętym. Dzień ten jest dniem radości i śpiewu, w zależności od Kościoła różnie celebrowany, jednak wszędzie mający radosny i podniosły charakter.

Wyznaczanie daty Wielkanocy w danym roku

Wielkanoc zawsze przypada w pierwszą niedzielę po pierwszej pełni Księżyca przypadającej po równonocy wiosennej .

Algorytmy

Według kalendarza gregoriańskiego w bieżącym roku Wielkanoc wypada 4 kwietnia 2010.

Według kalendarza juliańskiego w bieżącym roku Wielkanoc wypada 22 marca 2010 (data juliańska; dla uzyskania daty gregoriańskiej należy dodać 13 dni).

Powyższe daty otrzymano metodą Meeusa/Jonesa/Butchera.

Metoda Gaussa

Dla kalendarza gregoriańskiego

Sposób obliczenia tej daty został podany przez niemieckiego matematyka C. F. Gaussa .

Do obliczeń potrzebne są dwie liczby A i B. Ich wartości odczytujemy z poniższej tabeli:

Należy pamiętać, że do 1582 roku obowiązywał kalendarz juliański. Wartości A i B tyczą się więc w innych latach wyłącznie kalendarza gregoriańskiego.

Następnie należy wykonać 6 kroków:

1. Dzielimy liczbę roku przez 19 i znajdujemy resztę a.
2. Dzielimy liczbę roku przez 4 i znajdujemy resztę b.
3. Dzielimy liczbę roku przez 7 i znajdujemy resztę c.
4. Resztę a mnożymy przez 19, do iloczynu dodajemy liczbę A, sumę dzielimy przez 30 i znajdujemy resztę d.
5. Dzielimy 2 x b + 4 x c + 6 x d + B przez 7 i znajdujemy resztę e.
6. Sumę reszt d + e dodajemy do daty 22 marca i otrzymujemy datę Wielkanocy.

Jeżeli data wypadnie powyżej 31 marca , należy ją przeliczyć na odpowiedni dzień kwietnia . Można też sprawdzić, czy d + e < 10. Jeśli tak, to Wielkanoc jest (d + e + 22) marca . Jeśli nie, to (d + e - 9) kwietnia.

Od powyższej reguły istnieją wyjątki:

• Wyjątek pierwszego rodzaju zachodzi, gdy d = 29 oraz e = 6, czyli Wielkanoc miałaby przypaść na dzień 26 kwietnia . Wtedy zawsze obchodzi się ją tydzień wcześniej, tzn. 19 kwietnia . Wypadek ten zaszedł w latach 1609 i 1981 .
  
• Wyjątek drugiego rodzaju zachodzi wtedy, gdy d = 28 oraz e = 6 i dzielenie 11A + 11 przez 30 daje resztę mniejszą od 19 (lub po prostu a > 10). Wówczas, według powyższego algorytmu, Wielkanoc ma przypaść 25 kwietnia , a obchodzona jest 18 kwietnia . Ten drugi wyjątek – jak pisał Gauss w 1807 r. – "dotychczas nie zaszedł i po raz pierwszy nastąpi dopiero w roku 1954 ".
  

Jak można było zauważyć, lata, w których występują dane wyjątki do roku 2999 podane są w powyższej tabeli współczynników A i B dla określonych przedziałów czasowych.

Przykładowo wyznaczymy datę Wielkanocy w roku 2008 .

• 2008 : 19 = 105 i reszta 13. a = 13.
• 2008 : 4 = 502 i reszta 0. b = 0.
• 2008 : 7 = 286 i reszta 6. c = 6.
• (19 x a + A) : 30 → (19 x 13 + 24) : 30 = 271 : 30 = 9 i reszta 1. d = 1.
• (2 x b + 4 x c + 6 x d + B) : 7 → (2 x 0 + 4 x 6 + 6 x 1 + 5) : 7 → 35 : 7 = 5 i reszta 0.
• d + e + 22 → 1 + 0 + 22 = 23, to znaczy, że 23 marca – to data Wielkanocy w 2008 roku, według kalendarza gregoriańskiego.

Dla kalendarza juliańskiego

Jeśli chodzi o kalendarz juliański , to wystarczy zawsze brać za A 15, a za B 6.

Przykład dla 1928 roku:

• 1928 : 19 = 101 i reszta 9. a = 9.
• 1928 : 4 = 482 i reszta 0. b = 0.
• 1928 : 7 = 275 i reszta 3. c = 3.
• (19 x a + A) : 30 → (19 x 9 + 15) : 30 = 186 : 30 = 6 i reszta 6. d = 6.
• (2 x b + 4 x c + 6 x d + B) : 7 → (2 x 0 + 4 x 3 + 6 x 6 + 6) : 7 = 54 : 7 = i reszta 5. e = 5.
• d + e + 22 = 6 + 5 + 22 = 33.

Wielkanoc w roku 1928 według kalendarza juliańskiego wypadała więc 33 marca, czyli 2 kwietnia .

Metoda Meeusa/Jonesa/Butchera

Dla kalendarza gregoriańskiego

Ten sposób został przedstawiony przez Jeana Meeusa w jego książce Astronomical Algorithms w 1991 roku. Może być uznany za lepszy od tego poprzedniego, ponieważ nie wymaga żadnych cyfr dla określonego zakresu czasu i nie ma od niego wyjątków. Wystarczy podać dowolny rok.

I tak:

1. Dzielimy liczbę roku na 19 i wyznaczamy resztę a.
2. Dzielimy liczbę roku przez 100, wynik zaokrąglamy w dół (odcinamy część ułamkową) i otrzymujemy liczbę b.
3. Dzielimy liczbę roku przez 100 i otrzymujemy resztę c.
4. Liczymy: b : 4 i wynik zaokrąglamy w dół i otrzymujemy liczbę d.
5. Liczymy: b : 4 i wyznaczamy resztę e.
6. Liczymy: (b + 8) : 25 i wynik zaokrąglamy w dół i otrzymujemy liczbę f.
7. Liczymy: (b - f + 1) : 3 i wynik zaokrąglamy w dół i otrzymujemy liczbę g.
8. Liczymy: (19 x a + b - d - g + 15) : 30 i wyznaczamy resztę h.
9. Liczymy: c : 4 i wynik zaokrąglamy w dół i otrzymujemy cyfrę i.
10. Liczymy: c : 4 i wyznaczamy resztę k.
11. Liczymy: (32 + 2 x e + 2 x i - h - k) : 7 i otrzymujemy resztę l.
12. Liczymy: (a + 11 x h + 22 x l) : 451 i wynik zaokrąglamy w dół i otrzymujemy liczbę m.
13. Liczymy: (h + l - 7 x m + 114) : 31 i otrzymujemy resztę p.
14. Dzień Wielkanocy = p + 1.
15. Miesiąc = Zaokrąglenie w dół dzielenia (h + l - 7 x m + 114) przez 31.

Przykład dla roku 2012 :

• 2012 : 19 = 105 i reszta 17. a = 17.
• 2012 : 100 = 20,12, w zaokrągleniu w dół 20. b = 20.
• 2012 : 100 = 20 i reszta 12. c = 12.
• b : 4 → 20 : 4 = 5, w zaokrągleniu w dół również 5. d = 5.
• b : 4 → 20 : 4 = 5 i reszta 0. e = 0.
• (b + 8) : 25 → (20 + 8) : 25 = 28 : 25 = 1,12, w zaokrągleniu w dół 1. f = 1.
• (b - f + 1) : 3 → (20 - 1 + 1) : 3 = 20 : 3 = 6,(6), w zaokrągleniu w dół 6. g = 6.
• (19 x a + b - d - g + 15) : 30 → (19 x 17 + 20 - 5 - 6 + 15) : 30 = 347 : 30 = 11 i reszta 17. h = 17.
• c : 4 → 12 : 4 = 3, w zaokrągleniu w dół 3. i = 3.
• c : 4 → 12 : 4 = 3 i reszta 0. k = 0.
• (32 + 2 x e + 2 x i - h - k) : 7 → (32 + 2 x 0 + 2 x 3 - 17 - 0) : 7 = 21 : 7 = 3 i reszta 0. l = 0.
• (a + 11 x h + 22 x l) : 451 → (17 + 11 x 17 + 22 x 0) : 451 = 204 : 451 = 0,(4523281596), w zaokrągleniu w dół 0. m = 0.
• (h + l - 7 x m + 114) : 31 → (17 + 0 - 7 x 0 + 114) : 31 = 131 : 31 = 4 i reszta 7. p = 7.
• Dzień to p + 1 → 7 + 1 = 8. Wielkanoc wypada więc ósmego.
• Miesiąc to (h + l - 7 x m + 114) : 31 → (17 + 0 - 7 x 0 + 114) : 31 = 131 : 31 = 4,(225806451612903), w zaokrągleniu w dół 4. Wielkanoc jest więc w Kwietniu.

Wielkanoc w 2012 roku wypada więc 8 kwietnia (według kalendarza gregoriańskiego).

Dla kalendarza juliańskiego

Jean Meeus w swojej książce Astronomical Algorithms prezentuje także odpowiedni algorytm dla kalendarza juliańskiego.

Tak więc:

1. Dzielimy liczbę roku przez 4 i otrzymujemy resztę a.
2. Dzielimy liczbę roku przez 7 i otrzymujemy resztę b.
3. Dzielimy liczbę roku przez 19 i otrzymujemy resztę c.
4. Dzielimy (19 x c + 15) przez 30 i otrzymujemy resztę d.
5. Dzielimy (2 x a + 4 x b - d + 34) przez 7 i otrzymujemy resztę e.
6. Miesiąc = zaokrąglenie w dół (d + e + 114) : 31.
7. Dzień = reszta z dzielenia (d + e + 114) przez 31 plus 1.

Przykład dla roku 2012:

• 2012 : 4 = 503 i reszta 0. a = 0.
• 2012 : 7 = 287 i reszta 3. b = 3.
• 2012 : 19 = 105 i reszta 17. c = 17.
• (19 x c + 15) : 30 → (19 x 17 + 15) : 30 = 338 : 30 = 11 i reszta 8. d = 8.
• (2 x a + 4 x b - d + 34) : 7 → (2 x 0 + 4 x 3 - 8 + 34) : 7 = 38 : 7 = 5 i reszta 3. e = 3.
• Miesiąc to (d + e + 114) : 31 → (8 + 3 + 114) : 31 = 125 : 31 = 4,(032258064516129), w zaokrągleniu w dół 4. Wielkanoc wypada więc w Kwietniu.
• Dzień to reszta z (d + e + 114) : 31 plus 1 → (8 + 3 + 114) : 31 plus 1 → 125 : 31 plus 1 → 4 i reszta 1 plus 1 → 1 + 1 = 2. Wielkanoc jest więc drugiego.

Wielkanoc w roku 2012 według kalendarza juliańskiego wypada więc 2 kwietnia .

Przypisy

Zobacz też

• Święconka
• Baranek Boży
• Pascha (Wielkanoc)
• Pesach
• Niedziela Palmowa
• Niedziela Wielkanocna
• Poniedziałek Wielkanocny
• droga krzyżowa
• Arcybractwo Męki Pańskiej
• święta ruchome
• powstanie wielkanocne
• Wyspa Wielkanocna
• kawalkada wielkanocna
• straż grobowa

Linki zewnętrzne

• Wielkanoc w kościele prawosławnym
• Wielkanoc i inne święta w kolejnych latach - kalendarz
• Wielkanoc w Katolickich Kościołach Wschodnich
• Kalkulator do obliczania terminów Wielkanocy w latach od 100 do 9999