13 Pułk Huzarów Księstwa Warszawskiego ("Srebrni husarzy") – pułk
jazdy polskiej
doby
napoleońskiej
.
Formowanie
Po raz pierwszy z inicjatywą utworzenia oddziału polskich
huzarów
wystąpił do Napoleona książę
Jan Nepomucen Sułkowski
w
1807
.
Pułk powstał jednak dopiero w
1809
na Lubelszczyźnie z
poborowych
cyrkułów: lubelskiego, zamojskiego, bialskiego i stanisławowskiego. Organizował go płk Józef Toliński.
Barwa
Ubiór huzarów w owym czasie należał do najatrakcyjniejszych, a służba w huzarskich pułkach była zaszczytem.
W skład munduru galowego oficera pułku wchodził:
-
mentyk
– kurtka wierzchnia granatowa, podszyta suknem karmazynowym z obrzeżem z baranka, ozdobiona pięcioma rzędami guzików po 18 lub 20 w rzędzie, szamerowaniami srebrnymi obszyta galonem dookoła i na plecach
- spodnie (rajtuzy) obcisłe, niebieskie z
galonem
na boku i wyszywane wzorem węgierskim na przodzie w sznytasy z wywijasami lub w kształcie grotu
lancy
- buty węgierskie, czarne z przybitymi
ostrogami
-
czako
okrągłe z daszkiem, kokardą, agrafą, kordonami i kitą
- pas srebrno-karmazynowy
Mundur mały składał się z:
- dolmana (doliman) sukiennego z
karmazynowym
kołnierzem, zapiętego na 5 guzików w trzech rzędach z pętlicami
- rajtuzów z szarego sukna z karmazynowymi lampasami o nogawkach zapiętych na 6 białych guzików
Oficerowie nosili oznaki stopni według systemu francuskiego w formie galonów naszytych na rękawach i wyszycia na przodzie spodni, a przy szabli temblaki plecione z czarnego rzemienia z chwastem z srebrnej frędzli lub bulionami.
Kompania wyborcza pułku wyróżniała się czakiem (kołpakiem) futrzanym z daszkiem i wierzchem sukna niebieskiego ze szkarłatnymi sznurami i podpinkami metalowymi koloru guzików.
Ubiór huzarów polskich był bardzo podobny do mundurów huzarskich armii nieprzyjacielskich. Aby zapobiec pomyłkom na polu bitwy, dbano o to, by kity na czapkach były wąskie i opadające w dół, odpowiednio pochylone w odróżnieniu od sztywnych i mocno rozbudowanych w innych armiach.
Przynależność narodową podkreślano także karmazynowymi kołnierzami i wyłogami rękawów oraz dużym wizerunkiem orła na szabeltasach, a czasem i na czaprakach. uzbrojenie
Uzbrojenie
Huzarzy uzbrojeni byli w
szable
różnych typów, przeważnie francuskie wz.1786 z żelazną polerowaną jednokabłąkową rękojeścią w metalowej pochwie. Oficerowie i trębacze wyróżniali się szablami w pochwach pokrytych czarną skórą ze stalowymi okuciami.
Broń palna to
pistolety
skałkowe wz. 1799 i 1804 oraz karabinki kawaleryjskie wz. 1799.
W
1813
roku huzarzy wyposażeni zostali również w
lance
.
Działania wojenne
Kampania rosyjska
Na wyprawę wojenną w 1812 roku 13 pułk huzarów wyruszył w składzie
V Korpusu
księcia
Józefa Poniatowskiego
, stanowiąc wraz z 5 pułkiem strzelców konnych jego przednią straż (20 Brygada Jazdy)
Pułk szedł pod dowództwem płk. Józefa Tolińskiego i posiadał w początku kampanii 33
oficerów
, 722
podoficerów
i huzarów, 83 konie oficerskie, 717 żołnierskich i 32 pociągowe.
Będąc w składzie prawego skrzydła wojsk
Wielkiej Armii
w czasie uciążliwego marszu przez poleskie błota wykonywał zadania rozpoznawcze i ubezpieczające. Do walki wszedł
17 sierpnia
pod Smoleńskiem wraz z 3 pułkiem ułanów i baterią artylerii konnej.
Otrzymał zadanie rozbicia nieprzyjacielskiej jazdy osłaniającej podejście do miasta. Wykonywał je, mimo silnego ostrzału z murów twierdzy.
W bitwie pod Borodino pułk był w składzie kawalerii V Korpusu Polskiego,pod wsią Utica. Wszedł do walki około godziny 16.00 i uderzył na lewe skrzydło atakowanego przez piechotę rosyjskiego korpusu generała Karola Baggehuffvuda. Pułk uszykowany był
szwadronami
w głąb. W pierwszym rzucie nacierał szwadron kapitana Stanisława Gawrońskiego rozsypany w szeroką, luźną linię. Za nim poszły następne szwadrony wspierane przez
12 pułk ułanów
.
Pułk działając w składzie mocno uszczuplonego V Korpusu wziął udział w
pościgu
za armią
Kutuzowa
.
29 września
uczestniczył w bitwie pod Czirikowem, walcząc z tylną strażą ustępujących wojsk rosyjskich.
Idąc w szpicy, szarżą na leśnej drodze pułk zmusił do odwrotu atakujących
kozaków
. Po wyjściu z lasu dostał się niestety pod ogień artylerii rosyjskiej pod wsią Spaskuplia. Następnego dnia bił się już pod Woronowem.
18 października
pułk, osłabiony liczebnie i na zmęczonych koniach, atakował czworoboki rosyjskie generała Pawła Strogonowa w przegranej bitwie pod Winkowem nad rzeką Czerniszną.
Resztki pułku huzarów biły się jeszcze w odwrocie pod Drują i Borysowem, nad oblodzonymi brzegami Berezyny.
Kampanie saksońskie
Po powrocie do kraju pułk zbierał się w i Opatowie. W lutym 1813 pułk wspólnie z 10 pułkiem huzarów, znalazł się w składzie brygady prawej z miejscem postoju w w Kole.
W czasie marszu wojsk Księstwa Warszawskiego przez Czechy do
Saksonii
w maju 1813 pułk maszerował w ostatniej kolumnie, którą dowodził generał
Józef Toliński
.
Na mocy dekretu cesarskiego z
26 czerwca
o organizacji nowego
VIII Korpusu Polskiego
13 pułk huzarów wchłonął ocalałych żołnierzy 10 pułku. W ramach reorganizacji wojska kawaleria polska podporządkowana została dowódcy
IV Korpusu Jazdy Rezerwowej
generałowi Franciszkowi Kellermanowi, który tworzył z polskim VIII Korpusem jedną całość.
13 pułk huzarów liczący 540 szabel pod dowództwem pułkownika Józefa Sokolnickiego wraz z
16 pułkiem ułanów
stanowiły 20 Lekką Brygadę Jazdy generała Jana Weyssenhoffa w 8 Dywizji generała Antoniego Sułkowskiego.
Pułk wszedł do walki
19 sierpnia
1813, kiedy to na rozkaz Napoleona VIII Korpus i kawaleria IV Korpusu podjęły próbę odcięcia od armii czeskiej korpusu generała Piotra Wittgensteina.
W czasie
manewru
na Gabel pułk działając jako szpica penetrował całą okolicę i wraz z 16 pułkiem ułanów atakował strzelców austriackich. Po harcach jazdy rozpoczęła ogień
artyleria
konna i do ataku ruszyła
piechota
.
Nieprzyjaciel zmuszony został do odwrotu. Huzarzy wkroczyli wieczorem do Gabel, zorganizowali system posterunków na przedpolach i wspólnie z krakusami patrolowali teren.
W kolejnych dniach huzarzy, osłaniali
skrzydło
VIII Korpusu i obserwowali ruchy nieprzyjaciela prowadząc
rozpoznanie
daleko w głąb Czech. Do jej zadań należało też pozorowanie ruchów wojsk poprzez
działania demonstracyjne
w dzień i paleniem licznych ognisk na opuszczonych pozycjach w nocy.
Do końca sierpnia pułk huzarów wraz z innymi pułkami kawalerii strzegł przejść przez góry przed spodziewanym natarciem wojsk pruskich z południa na
Zgorzelec
. Pod naporem przeważających sił nieprzyjaciela, we wrześniu korpus polski cofał się na Lobau. Odwrót osłaniała lekka kawaleria, walcząc z kozakami i
baszkirami
.
12 września
na rozkaz cesarza 13 pułk huzarów (wraz z całą brygadą) został przydzielony do francuskiego 1 Korpusu gen.
Jerzego Moutona
, pod którego dowództwem pozostał do końca działań.
W pierwszej dekadzie października, będąc w
ariergardzie
korpusu, pułk huzarów wycofywał się w kierunku
Drezna
.
9 października
pod Pirną kapitan Antoni Kuszel zdobył 4 działa i kilkanaście wozów. Zdążając w stronę Drezna, polscy huzarzy i ułani 16 pułku ułanów starli się ponownie z baszkirami.
Pod Dreznem huzarzy osłaniali koncentrację wojsk i odpierali ustawiczne ataki wojsk sprzymierzonych.
Huzarzy Księstwa Warszawskiego zakończyli
działania bojowe
11 listopada
, idąc w niewolę austriacką w wyniku
kapitulacji
francuskiej załogi
Drezna
, w której to skład wchodzili.
Bibliografia
-
Bronisław Gembarzewski
, Wojsko polskie. Księstwo Warszawskie. 1807-1814 (1905).
-
Marian Kukiel
, Dzieje oręża polskiego w epoce napoleońskiej 1795-1815, Poznań 1912.
- Gabriel Zych, Armia Księstwa Warszawskiego 1807-1812.