Toruń
Panorama miasta Stare Miasto widziane z lewego brzegu Wisły
Herb Flaga Herb Torunia Flaga Torunia
Dewiza : Durabo (Przetrwam)
Województwo	kujawsko-pomorskie
Powiat	miasto na prawach powiatu
Gmina • rodzaj	Toruń miejska
Założono	X w. [1]
Prawa miejskie	28 grudnia 1233
Prezydent miasta	Michał Zaleski
Powierzchnia	115,72 km²
Wysokość	36-90 m n.p.m.
Ludność (2009) •  liczba •  gęstość •  aglomeracja	205 718[2] 1779 os./km² 300 229[3]
Strefa numeracyjna	+48 56
Kod pocztowy	87-100 do 87-120
Tablice rejestracyjne	CT
Położenie na mapie Polski Toruń
53°02'N 18°37'E / 53.033, 18.617 Na mapach: 53°02'N 18°37'E / 53.033, 18.617
TERC ( TERYT )	0463011
SIMC	0982724
Miasta partnerskie	Czadca , Filadelfia , Getynga , Guilin , Hämeenlinna , Kaliningrad , Lejda , Novo Mesto , Swindon , Łuck , Pampeluna
Urząd miejski Wały Gen. Sikorskiego 8 87-100 Toruń
Strona internetowa miasta

Toruń ( niem. Thorn, łac. Thorunia, Torunium) – miasto na prawach powiatu w województwie kujawsko-pomorskim . Prawobrzeżna część miasta leży na Pomorzu , lewobrzeżna część położona jest na Kujawach . Miasto leży nad Wisłą i Drwęcą . Duży ośrodek gospodarczy , kulturalny i naukowy .

Od 1999 siedziba marszałka województwa kujawsko-pomorskiego^[4], siedziba organów samorządu województwa czyli Zarządu Województwa Kujawsko-Pomorskiego , Kujawsko-Pomorskiego Sejmiku Wojewódzkiego i Kujawsko-Pomorskiego Urządu Marszałkowskiego oraz jednostek im podporządkowanych. Siedziba starosty powiatu toruńskiego , a także powiat grodzki . W latach 1920 - 1939 stolica województwa pomorskiego , w latach 1945 - 1975 w województwie bydgoskim (w latach 1945-1950 nosiło ono nazwę woj. pomorskie), w latach 1975 - 1998 stolica województwa toruńskiego .

Jest jednym z najstarszych miast polskich. Od 1992 Toruń jest stolicą diecezji toruńskiej . W 1997 toruński zespół staromiejski został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO , a od 2004 jest ogólnopolską siedzibą Ligi Polskich Miast UNESCO . W 2007 toruńska starówka została wpisana na listę 7 Cudów Polski dziennika " Rzeczpospolita ". Toruński Rynek i Ratusz Staromiejski zajęły 3. miejsce w plebiscycie National Geographic Polska na 30 najpiękniejszych miejsc na świecie^[5].

Środowisko naturalne

Ukształtowanie powierzchni

Toruń położony jest w zalesionej Kotlinie Toruńskiej , po obu stronach rzeki Wisły , otoczony prawie ze wszystkich stron lasami. Tereny w Toruniu i okolicy, w bezpośrednim sąsiedztwie Wisły są obniżone (najczęściej do poziomu 33-36 m n.p.m. ) i stanowią wąski, długi pas terenu równinnego, położony na linii wschód-zachód, o szerokości ok. 100-500 metrów po obu stronach Wisły i o wysokiej jakości gleby (organiczna, II, III klasa)^[]. Dalej od niecki rzeki teren wznosi się (50-60 m n.p.m. ), często stromo (np. osiedle Na Skarpie ), staje się pagórkowaty, tworząc malownicze tarasy, o ziemi piaszczystej (V, VI klasa)^[6]. Teren wokół Torunia określany jest, jako pagórkowaty^[7].

Klimat

Wody

Kaplica Św. Barbary na toruńskiej Barbarce

Struga Łysomicka w rezerwacie Las Piwnicki

Rezerwat na Kępie Bazarowej

Najważniejszą rzeką Torunia jest dzieląca miasto na dwie części Wisła , dzięki niej Starówka zyskuje malownicze położenie. Drugą co do wielkości jest Drwęca , a trzecią Struga Toruńska , dopływająca do Starówki , gdzie jej fragmenty są wyeksponowane w budynkach i chodnikach.

Największym jeziorem w Toruniu jest staw Nagus na Rudaku , później Kaszownik obok Starówki i kilka mniejszych. Największymi kąpieliskami w okolicy Torunia są^[]: Osiek , jezioro Kamionkowskie , Okonin , Górsk i Jezioro Chełmżyńskie .

W okresie powojennym największy stan Wisły w Toruniu wynosił 867 cm w czerwcu 1962 roku^[9].

Przyroda

Bezpośrednio wokół Torunia, prawie ze wszystkich stron, otaczają go znaczne obszary leśne, stanowiące tereny rekreacyjne – Barbarka , Las Bielawski, Bielański, Łysomicki, Papowski, Lasy Ciechocińskie, Puszcza Bydgoska , oraz trzy rezerwaty.

W Toruniu znajdują się trzy rezerwaty: najstarszy, z 1924 rezerwat leśny Las Piwnicki ; najdłuższy rezerwat ichtiologiczny w Polsce - Rezerwat na rzece Drwęcy z 1961 (z ginącym minogiem rzecznym ) oraz unikalnie położony w centrum miasta rezerwat leśny Kępa Bazarowa z 1987 , na wiślanej wyspie, naprzeciwko toruńskiej Starówki .

Zieleń miejska

W Toruniu znajduje się duża ilość terenów zielonych, a miasto zalicza się do jednego z najbardziej zielonych w Polsce (około 30% powierzchni). Łączna powierzchnia lasów to 2755 ha. Główne parki skupione są w centrum na tzw. Plantach wokół Starówki , gdzie po likwidacji średniowiecznych umocnień w XIX wieku wygospodarowano strefę zieleni wokół Starego Miasta, znacznie poszerzoną po rozebraniu nowożytnych i XIX-wiecznych fortyfikacji bastionowych w latach 20. XX w.

Poza tym w Toruniu znajduje się kilkanaście parków . Największymi terenami rekreacyjnym są Barbarka , ze szkołą leśną, urządzeniami rekreacyjnymi, placami zabaw; niedawno zagospodarowane Błonia Wisły oraz trzy rezerwaty. Najstarszymi terenami zielonymi są Park Miejski na Bydgoskim Przedmieściu, Park na Bielawach założony w XVIII wieku oraz najstarszy w Polsce Ogród Zoobotaniczny z 1797 .

Demografia

Struktura demograficzna mieszkańców miasta Toruń wg danych z 31 grudnia 2007^[10]:

Historia

Ratusz Staromiejski z 1391

Toruń z mostem przez Wisłę z 1500

Toruń twierdzą od 1641

Moneta kolekcjonerska przedstawiająca średniowieczne miasto Toruń

Obszar dzisiejszego miasta w epokach prehistorycznych znajdował się na styku trzech krain geograficznych , miał dostęp do rzeki oraz dogodną przeprawę ( bród ) przez Wisłę , co sprawiło iż osadnictwo na obszarze dzisiejszego miasta i w jego okolicy rozwijało się od paleolitu , ok. 9 tys. lat p.n.e. Przez Toruń prowadził także bursztynowy szlak .

Początek miastu dali Krzyżacy w 1230 , dla których był on punktem wyjścia do podboju plemion pruskich i tworzenie państwa krzyżackiego . Pierwszą wzmiankę historyczną o Toruniu zawiera dokument lokacyjny z 28 grudnia 1233 roku wystawiony przez Hermana von Salza , mistrza krzyżackiego . Z powodu częstych powodzi nawiedzających te nisko położone tereny w roku 1236 przeniesiono miasto w górę rzeki w miejsce jego obecnego położenia. Nowe terytorium miasta określa odnowiony przywilej chełmiński z 1251 roku, który został wystawiony w miejsce starego, zniszczonego w pożarze. 13 sierpnia 1264 nadano prawa miejskie drugiej osadzie – Nowemu Miastu , od wschodu stykającemu się ze Starym Miastem. W 1454 r. oba miasta połączono, zachowując jednak dzielące je mury obronne.

W 1280 r. Toruń stał się członkiem Hanzy . XIV - XV wiek to pierwszy okres szybkiego rozwoju miasta. Toruń stał się ważnym miastem w Prusach i dużym ośrodkiem handlowym, liczącym aż 20 000 mieszkańców.

1 lutego 1411 w Toruniu zawarto I pokój toruński . W 1454 wybuchło powstanie antykrzyżackie, zburzono zamek krzyżacki. Był to początek polsko-krzyżackiej wojny trzynastoletniej . Dla wzmocnienia poparcia szlachty król polski w 1454 nadał słynne przywileje szlacheckie . Stało się to na Zamku Dybowskim , podmiejskiej osadzie Nieszawa (obecnie dzielnica Torunia). 19 października 1466 II pokój Toruński zakończył wojnę trzynastoletnią. W wyniku jego postanowień Toruń wraz z Prusami Królewskimi wszedł w skład państwa Polskiego.

Okres XVI i 1. poł. XVII w. to czas szybkiego rozwoju Torunia. Miasto bogaciło się na handlu wiślanym, składzie soli i towarów solonych, wielkich dorocznych jarmarkach międzynarodowych. 15 czerwca 1528 została otwarta w mieście mennica królewska, przy ulicy Mostowej , zastępując dotychczasowe mennice: krzyżacką i miejską. W pierwszej połowie XVI w. rozpowszechniła się w Toruniu reformacja , do której przystąpiła znaczna część mieszczan. W 1557 r. Toruń stał się oficjalnie miastem luterańskim . W 1568 nastąpiło otwarcie Gimnazjum Akademickiego , a w 1594 uroczyste podniesienie go do rangi uczelni półwyższej (jednej z pierwszych w kraju).

W pierwszej połowie XVII w. Toruń, jako jedno z kilku największych miast Rzeczypospolitej Obojga Narodów zamieszkiwało ok. 18 000 mieszkańców. Dzięki przywilejom i pozycji gospodarczej, Toruń wraz ze swoim patrymonium - pomimo, że leżał na obszarze województwa chełmińskiego i był jego największym miastem - wyłączony był z administracji województwa, stanowiąc jednostkę autonomiczną, samorządną. Druga połowa XVII wieku to czas osłabienia miasta ze względu na toczące się w jego rejonie wojny. W 1629 miasto odparło pierwsze oblężenia Szwedów. Rozpoczęto budowę fortyfikacji bastionowych, dzięki czemu Toruń stał się jedną z najpotężniejszych twierdz w Rzeczypospolitej. W 1645 w mieście odbyło się Colloquium charitativum , jedyne na świecie spotkanie ekumeniczne w celu pogodzenia katolików i protestantów . W 1658 wojska króla Jana Kazimierza po szwedzkim oblężeniu odzyskały Toruń .

24 września – 9 października 1703 miało miejsce katastrofalne, najdotkliwsze w całej historii bombardowanie miasta przez wojska szwedzkie, dowodzone przez Karola XII . Spłonęła znaczna część Rynku, ratusz i kościoły. W 1708 r. ludność miasta została zdziesiątkowana przez wielką epidemię dżumy .

Na tle zaostrzających się konfliktów religijnych 16 lipca 1724 doszło do tzw. " Tumultu Toruńskiego ", zakończonego surowym wyrokiem sądu królewskiego i ścięciem protestanckiego burmistrza miasta, Jana Godfryda Roesnera , co odbiło się głośnym echem poza granicami kraju, jako tzw. Toruński krwawy sąd. W 1767 r. została w Toruniu przez ewangelicką szlachtę zawiązana konfederacja toruńska .

Księstwo Warszawskie 1807 - 1815

Pierwszy rozbiór Polski pozostawił Toruń przy Polsce, jednak drugi rozbiór włączył Toruń w skład Królestwa Prus . 24 stycznia 1793 wojska pruskie wkroczyły do miasta. Ludność zmniejszyła się do 6 000 mieszkańców.

Czasy napoleońskie dla Torunia oznaczały ogromne osłabienie gospodarcze, kontrybucje i zniszczenia. Na mocy traktatu w Tylży 7 lipca 1807 Toruń znalazł się w Księstwie Warszawskim . 21 kwietnia 1809 na trzy tygodnie Toruń stał się stolicą Księstwa Warszawskiego , będąc miejscem rezydowania ewakuowanego z Warszawy rządu. Po przegranej Napoleona 22 września 1815 na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego Toruń wrócił do Prus.

Okres pruski w XIX wieku to powolny rozkwit gospodarczy i nowe inwestycje, ograniczone jednak przez uczynienie z miasta twierdzy . Linie kolejowe połączyły Toruń z Warszawą, Bydgoszczą, Poznaniem, Olsztynem, Chełmżą i Grudziądzem. Okres pruski to także coraz silniejsze zmagania o polskość miasta, które w drugiej połowie XIX w. stało się największym ośrodkiem polskości na Pomorzu.

Po I wojnie światowej w wyniku postanowień traktatu wersalskiego Toruń został przyznany odrodzonej Polsce . 18 stycznia 1920 wojska niemieckie opuściły Toruń. Miasto, będące największą ostoją polskości na Pomorzu i oddziałującym na całe Pomorze i Warmię skupiskiem licznych polskich organizacji społecznych i naukowych, liczące w 1921 r. 37 356 mieszkańców, zostało stolicą województwa pomorskiego i zaczęło odzyskiwać dawną, przedrozbiorową pozycję. W 1933 nastąpiło otwarcie drugiego mostu przez Wisłę. W 1939 populacja Torunia wynosiła około 80 000 mieszkańców. W latach 30. Toruń charakteryzował się największym po Gdyni wskaźnikiem przyrostu naturalnego w skali kraju. W 1938 zapadła decyzja o utworzeniu w 1940 uniwersytetu w Toruniu, jako filii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza .

7 września 1939 do miasta wkroczył Wehrmacht , a Toruń znalazł się w prowincji Gdańsk-Prusy Zachodnie. 1 lutego 1945 bez większych zniszczeń Armii Czerwona zajęła Toruń.

W okresie PRL miasto straciło na znaczeniu. Wprawdzie powołano w 1945 Uniwersytet Mikołaja Kopernika , jednak tuż po wojnie przeniesiono władze wojewódzkie do Bydgoszczy. Przez pierwsze powojenne dziesięciolecia miasto pozbawione centralnie przyznawanych środków na inwestycje zastygło w rozwoju. Nowe inwestycje przemysłowe powstawać zaczęły głównie w latach 60. i 70. XX w., zwłaszcza pod naciskiem miejskich władz wobec wojewódzkich urzędów planowania i zagospodarowania przestrzennego.

1 czerwca 1975 Toruń stał się stolicą województwa toruńskiego , a od 1 stycznia 1999 , po reformie administracyjnej współstolicą kujawsko-pomorskiego (z siedzibą m.in. Sejmiku i Urzędu Marszałkowskiego).

Po 1989 miasto stało się centrum inwestycyjnym, naukowym i turystycznym regionu. Rozbudował się Uniwersytet Mikołaja Kopernika . Powstały nowe uczelnie, hotele, muzea. Pojawili się prywatni inwestorzy. W 1997 wpisano zespół Starego i Nowego Miasta oraz ruiny zamku krzyżackiego na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO , a w 2004 wybrano Toruń na ogólnopolską siedzibę Ligi Polskich Miast i Miejsc UNESCO .

W 2007 rozpoczęły się starania Torunia o uzyskanie tytułu Europejskiej Stolicy Kultury 2016 .

Osiedla

Kamienica na skrzyżowaniu ulic Łaziennej i Szerokiej

Kruchta i wieża kościoła św. Jakuba

Dawny ratusz Podgórza z 1907 r

Dom Eskenów

Miasto jest podzielone na osiedla , w których mieszkańcy wybierają swoją radę osiedla. Obecnie osiedli jest 14^[11]:

• Podgórz ,
• Stawki,
• Rudak ,
• Czerniewice ,
• Kaszczorek ,
• Bielawy - Grębocin ,
• Na Skarpie ,
• Rubinkowo ,
• Jakubskie - Mokre ,
• Wrzosy ,
• Chełmińskie ,
• Staromiejskie,
• Bydgoskie I
• Bydgoskie II.

Przedmieścia Torunia

Osiedla zwarte na terenie przyległych gmin związane bezpośrednio z miastem:

• Prawobrzeżna część Wisły:
  • Przysiek , Rozgarty
  • Górsk , Stary Toruń , Czarne Błoto
  • Łysomice , Papowo Toruńskie , Lulkowo , Różankowo
  • Grębocin
  • Lubicz , Krobia
  • Brzozówka , Głogowo , Obrowo
  • Złotoria , Grabowiec , Kopanino
• Lewobrzeżna część Wisły:
  • Brzoza
  • Mała Nieszawka i Wielka Nieszawka
  • Cierpice , Cierpiszewo , Kąkol

Gminy podmiejskie

Od początku lat 90. XX wieku znacząco rośnie liczba mieszkańców zurbanizowanych osiedli podmiejskich wokół Torunia: Przysiek-Rozgarty, Złotoria, Lubicz, Grębocin, Mała i Wielka Nieszawka, Łysomice. Do najważniejszych gmin podmiejskich, bezpośrednio związanych z Toruniem należą Gmina Lubicz , Gmina Zławieś Wielka , Gmina Łysomice , Gmina Wielka Nieszawka .

Panorama Torunia, widziana z lewego brzegu Wisły, jest jednym z Siedmiu cudów Polski. Kliknięcie w wyróżnionym obszarze przekieruje do hasła związanego z danym obiektem.

Architektura

Stare Miasto w Toruniu widziane z wieży ratusza

Reprezentacyjny deptak Torunia – ul. Królowej Jadwigi

Katedra świętych Janów

Katedra świętych Janów widziana z mostu drogowego

Dawna piekarnia i magazyn prowiantowy Twierdzy Toruń

Układ urbanistyczny

(do opracowania)

Zabytki

Zespół staromiejski

Zespół staromiejski Torunia jest jednym z najcenniejszych zespołów zabytkowych w Polsce. W 1997 został on wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO . Obejmuje Stare i Nowe Miasto , z zachowanym prawie bez zmian XIII-wiecznym układem urbanistycznym. Zabytki Torunia znajdują się na Europejskim Szlaku Gotyku Ceglanego .

Główne zabytki:

• kościoły gotyckie:
  • św. św. Janów Chrzciciela i Ewangelisty
  • pofranciszkański Wniebowzięcia NMP
  • św. Jakuba
• Rynek Staromiejski w Toruniu i Ratusz Staromiejski w Toruniu
• Rynek Nowomiejski w Toruniu
• pozostałości średniowiecznych obwarowań miejskich : fragmenty murów, budowanych od połowy XIII, rozbudowywanych i modernizowanych do XV w., zachowały się m.in. odcinki wzdłuż Wisły i ulicy Podmurnej oraz bramy Mostowa , Klasztorna i Żeglarska , kilka baszt (wśród nich m.in. Krzywa Wieża , Monstrancja , Gołębnik , Żuraw, Koci Łeb )
• ruiny zamku krzyżackiego
• gotycki most, jeden z nielicznych w Polsce, pod ulicą Most Pauliński
• zespół gotyckich kamienic mieszczańskich z XIV - XVI w., w tym m.in. Dom Kopernika (XV w.), Dom Eskenów (XIV w., przebudowany w XVI i XIX w.) oraz kamienice przy ul. Łaziennej, Małe Garbary, Mostowej, Szczytnej, Szerokiej, Szewskiej, Wielkie Garbary, Żeglarskiej.
• barokowe pałace miejskie: pałac Dąmbskich , o bogato zdobionej fasadzie z roku 1693 , Fengera ( 1742 , przebudowany w XIX w.), Meissnera ( 1739 , przebudowany ok. 1800 )
• Kamienica Pod Gwiazdą , dom z XV w. przez krótki czas będący własnością znanego humanisty Filipa Kallimacha , przebudowywany w XVII w., fasada o dekoracji stiukowej z 1697 r.
• kościół poewangelicki św. Ducha
• kościół poewangelicki Trójcy św.
• spichrze z XIV - XVIII w. (w tym najlepiej zachowany w Polsce spichrz gotycki)
• Pomnik Mikołaja Kopernika
• Dwór Artusa w Toruniu , monumentalny neorenesansowy gmach ( 1889 - 1891 , R. Schmidt) położony w południowej części Rynku Staromiejskiego – obecnie Centrum Kultury
• Teatr im. W. Horzycy – powstały w 1904 , neobarokowo-secesyjny, dzieło wiedeńskich architektów specjalizujących się w projektowaniu budynków teatralnych, F. Fellnera i H. Helmera
• siedziba Towarzystwa Naukowego w Toruniu z 1881 .
• neogotyckie kościoły: garnizonowy św. Katarzyny z 1897 , ewangelicko-augsburski św. Szczepana z 1903 .

Inne dzielnice, okolice Torunia

Poza zespołem Starego Miasta znajdują się również liczne zabytki:

• Bydgoskie Przedmieście
• ruiny zamku Dybowskiego
• ruiny zamku w Złotorii
• zespół obiektów pruskiej Twierdzy Toruń z XIX - XX wieku (ponad 200 obiektów, w tym 15 fortów)
• Kościół św. Józefa w Toruniu
• najstarszy w Polsce Ogród Zoobotaniczny z 1797
• budownictwo szachulcowe (Chełmińskie Przedmieście)
• kaplica polskokatolicka Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
• zabytkowe kościoły: Podgórz , Kaszczorek , Bielany , Barbarka , Mokre

Zobacz też: Piernikowa Aleja Gwiazd na Rynku Staromiejskim

Kultura i sztuka

Kultura i sztuka to charakterystyczne cechy Torunia, główne przyczyny czyniące Toruń miastem znanym w Polsce i w Europie . Kilkanaście kin i teatrów (w Toruniu działa 7 kin, w tym jeden multipleks , kilkadziesiąt różnorodnych festiwali, kilkanaście muzeów, kilkadziesiąt galerii, Planetarium , Orbitarium .

Zabiegi o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury 2016

Decyzją Rady Miasta w lipcu 2006 roku Toruń zgłosił chęć przystąpienia do konkursu o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury w 2016 roku^[12], organizowanego przez Unię Europejską ^[13] i koordynowanego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[14]. 13 września 2007 roku Rada Miasta podjęła decyzję o współpracy z hiszpańską Pampeluną w zakresie wspólnych starań o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury. Stosowne porozumienie w tej sprawie 18 czerwca 2008 roku podpisali w Brukseli , w siedzibie Komitetu Regionów przedstawiciele obu miast – Yolanda Barcina i Michał Zaleski ^[15]. Od 15 maja 2008 roku związane z konkursem starania Torunia kreuje, koordynuje i monitoruje miejska instytucja kultury TORUŃ 2016^[16]

Secesyjny Teatr Wilama Horzycy nocą, gospodarz Festiwalu Kontakt od 1991

Muszla koncertowa Teatru Wiktoria w Toruniu w 1903

Festiwal w Teatrze Wiczy w Toruniu

Teatry uliczne w Toruniu

Teatry i kina

Teatry

Toruń posiada teatr dramatyczny – Teatr im. Wilama Horzycy , który jest jedną z najstarszych i najbardziej znanych i utytułowanych placówek w Polsce , goszczącą kilka dużych przedsięwzięć teatralnych ( Festiwal Kontakt czy Festiwal Pobocza Teatru ).

Toruń posiada również trzy sceny dziecięce – Teatr Baj Pomorski , objazdowy Teatr Vaśka i Teatr Lalek Zaczarowany Świat. Najsłynniejszy z nich, Baj Pomorski , poza dziesiątkami przedstawień dla dzieci i organizacją Międzynarodowych Toruńskich Spotkań Teatrów Lalek , jest także kolejną toruńską sceną dla dorosłych.

Teatry alternatywne

Teatr Muzyczny Mała Rewia, Scena Młodych Studio P, Teatr Magma, Teatr Wróbli, Akademia Teatru Młodego Widza, Perpetuum Mobile -alternatywny teatr studencki , Teatr Tempestas, Teatr Wiczy , Plastyczny Teatr Symbolu .

Kina

• Kino Centrum - kino znajdujące się w Centrum Sztuki Współczesnej Znaki Czasu
• Cinema City – multipleks (12 sal)
• Nasze Kino
• Kinoteatr Grunwald
• Niebieski Kocyk
• Kino Diecezjalne

Imprezy i festiwale

Pośród festiwali teatralnych najbardziej znany w kraju jest Międzynarodowy Festiwal Teatralny "Kontakt" , odbywający się od 1991. Teatr studencki reprezentują Akademickie Spotkania Teatralne Klamra , alternatywny – Ogólnopolski Festiwal Teatralny Pobocza Teatru , uliczny – Letnie Spotkania Teatrów Ulicznych , Międzynarodowe Spotkania Kapel Ludowych i Festiwal Folkloru Miejskiego . Teatr dziecięcy to Międzynarodowe Toruńskie Spotkania Teatrów Lalek .

Kino i film reprezentują Międzynarodowy Festiwal Lato Filmów (2006 r.i 2007 r. i Tofifest .

Z imprez i festiwali muzyki klasycznej działa Festiwal Muzyczny Toruń-Muzyka i Architektura i Międzynarodowy Festiwal Haendlowski . Festiwal Muzyki i Sztuki Krajów Bałtyckich Probaltica odbywa się poza Toruniem, także w Warszawie i Grudziądzu , podobnie Europejskie Spotkania Artystyczne – oprócz Torunia w Przysieku i Zamku Bierzgłowskim . Świętojański Festiwal Muzyki Organowej trwa przez cał dwa letnie miesiące. Z festiwali muzyki współczesnej w Toruniu zorganizowano Jazz Od Nowa Festival , Toruń Blues Meeting , CoCArt Music Festival - organizowany przez Centrum Sztuki Współczesnej Znaki Czasu , Afryka Reggae Festival i Toruń-Bydgoszcz Harmonica Bridge . Największy rozgłos posiada Międzynarodowy Festiwal Muzyki Chrześcijańskiej Song Of Songs .

Z imprez naukowych jest tu najstarszy w regionie Toruński Festiwal Nauki i Sztuki oraz impreza uniwersytecka Promocja Edukacyjna , ukazująca ofertę szkół wyższych z całej Polski, a w listopadzie – Toruński Festiwal Książki . Sztuki plastyczne to jedna z największych światowych imprez graficznych, odbywająca się w kilku miastach – Międzynarodowe Triennale Grafiki Kolor w grafice , Ogólnopolski Konkurs Wydawnictw Reklamowych IDEA , najstarszy regionalny Konkurs ZPAP Dzieło Roku , a także unikalny w skali europejskiej Międzynarodowy Konkurs Twórczości Plastycznej Dzieci i Młodzieży .

Imprezy masowe i popularne to Otwarte Mikrolotowe Mistrzostwa Polski – Festiwal Wiatru , coroczna odsłona Piernikowej Alei Gwiazd , Święto Muzyki , Dni Torunia i Święto Piernika . Od dwóch lat odbywa się także Festiwal Anielskie Spotkania , festiwal wolontariuszy pod hasłem "Toruń miastem aniołów".

Muzea

Pierwsze muzeum ("musaeum") istnieje w Toruniu już od 1594^[], a spadkobiercą jego historii jest Muzeum Okręgowe.

• Muzeum Okręgowe , złożone z kilku oddziałów – m.in.:
  • Ratusza Staromiejskiego
  • Pałacu Eskenów
  • Kamienicy pod Gwiazdą – Muzeum Sztuki Dalekiego Wschodu
  • Domu Kopernika wraz z wystawą Świat Toruńskiego Piernika, Mikołaj Kopernik – Życie i Dzieło, Pracownią Uczonego, Wnętrzami mieszczańskimi, wystawą polską w Rappersville.
  • Muzeum Archeologii
  • Muzeum Podróżników im. Tony Halika przechowujące pamiątki po tym podróżniku
• Muzeum Etnograficzne
  • skansen etnograficzny przy Starym Mieście (jedyny w kraju skansen w centrum miasta)
  • oddział muzeum w Kaszczorku – Zagroda Rybacko-Rolnicza
• Muzeum Inżynierii Komunalnej Torunia (w zabytkowej wieży ciśnień)
• Centrum Sztuki Współczesnej Znaki Czasu ( Narodowe Centrum Kultury , budowane w ramach Narodowego Programu Kultury " Znaki Czasu ")
• Muzeum Piernika w Toruniu
• Muzeum Uniwersyteckie w Toruniu
• Muzeum Artylerii w Toruniu
• Muzeum Przyrodnicze w Toruniu (Wydział Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Mikołaja Kopernika )
• Muzeum Motoryzacji w Toruniu (przy Technikum Samochodowym)
• Fort IV – XIX-wieczny fort artyleryjski, dostępny do zwiedzania z przewodnikiem, ekspozycja historii Twierdzy Toruń

Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne

• Planetarium im. Władysława Dziewulskiego
  • Planetarium – seanse filmowe
  • Orbitarium – pokazy naukowe, sterowanie statkami kosmicznymi
  • Centrum Wiedzy o Wszechświecie (budowa)
• Obserwatorium Astronomiczne w Piwnicach pod Toruniem
  • największe w Europie środkowej radioteleskopy (32 m średnicy)
  • zabytkowe obserwatoria kopułowe optyczne (rozsuwane dachy)
  • zabytkowy pałac i park pałacowy

Muzyka

• Toruńska Orkiestra Symfoniczna
• Centrum Kultury "Dwór Artusa"
• Zespół Szkół Muzycznych im. Karola Szymanowskiego
• Klub Studencki Od Nowa w Toruniu przy UMK
• z Torunia wywodzą się zespoły: Republika i Kobranocka , Manchester , Nocna Zmiana Bluesa , SOFA , Butelka .
• Corocznie, podczas koncertu pamięci Grzegorza Ciechowskiego w klubie Od Nowa na Toruńskich Bielanach, przyznawana jest specjalna nagroda jego imienia dla młodych, utalentowanych muzyków.

Kościoły i związki wyznaniowe

Od połowy XVI w. Toruń był miastem protestanckim , dziś kontynuatorką tej tradycji jest niewielka parafia ewangelicko-augsburska . Obecnie większość toruńskich świątyń należy do Kościoła Rzymskokatolickiego . Na terenie Torunia znajdują się 24 kościoły rzymskokatolickie oraz ponad 10 parafii i zborów innych wyznań, w tym 7 - protestanckich i ok. 20 - Świadków Jehowy . Większość toruńskich kościołów protestanckich reprezentuje nurt chrześcijaństwa ewangelicznego i należy do Toruńskiego Przymierza Protestanckiego oraz Aliansu Ewangelicznego w RP .

Buddyzm

• Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu
• Szkoła Zen Kwan Um w Polsce
• Karma Kamtzang

Edukacja i nauka

Towarzystwo Naukowe z 1875

Fundacja Przyjaciół Planetarium w Toruniu

Pierwsza uczelnia w Toruniu - protestanckie Gimnazjum Akademickie - powstała już w 1568 i była jedną z najstarszych uczelni w kraju. Od 1594 jako szkoła wyższa, przekształcona dzięki zabiegom toruńskiego burmistrza i humanistę Henryka Strobanda do rangi akademickiej. Była to jedna z pierwszych uczelni wyższych w Polsce. Drugą w regionie szkołą wyższą było Konserwatorium Muzyczne przy Pomorskim Towarzystwie Muzycznym, które status ten uzyskało w roku 1925 . W roku 1939 wraz z wybuchem wojny Konserwatorium zostało zamknięte i już nigdy nie wznowiło działalności, po wojnie szkoły te zostały likwidowane, a w ich miejsce powoływano Akademie Muzyczne , w Toruniu jednak jej nie powołano.

Studia wyższe

Lista uczelni w Toruniu:

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu (założony w 1945 ). Największa uczelnia w województwie. Posiada 16 wydziałów, z czego 3 jako Collegium Medicum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika (dawna Akademia Medyczna w Bydgoszczy ), filia w Grudziądzu . Uniwersytet posiada Obserwatorium Astronomiczne w Piwnicach , gdzie znajduje się największy w Europie środkowo-wschodniej radioteleskop oraz Stację Polarną na Spitsbergenie . Na UMK działa jedyne w Polsce Archiwum Emigracji - ośrodek archiwalno-naukowy gromadzący zbiory i badania dokumentacji związanej z emigracją polską po 1945.
• Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie - Zamiejscowy Ośrodek Dydaktyczny w Toruniu
• Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Toruńskiej
• Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych
• Kolegium Pracowników Służb Społecznych w Toruniu
• Centrum Szkolenia Artylerii i Uzbrojenia w Toruniu
• Uniwersytet Gdański - Kolegium Językowe w Toruniu
• Kolegium Mody ASP w Toruniu (oddział ASP Łódź)
• Centrum Studiów Europejskich

• Wyższa Szkoła Bankowa (założona w 1998 ). Najlepsza niebiznesowa uczelnia prywatna w województwie kujawsko-pomorskim wg rankingów ( Rzeczpospolita i Perspektywy , Polityka , Home&Market, Medal Europejski Business Centre Club ).
• Wyższa Szkoła Kultury Społecznej i Medialnej w Toruniu (założona w 2001 ). Prowadzi studia dziennikarstwa , komunikacji społecznej, politologii , informatyki oraz podyplomowe w zakresie, relacji międzynarodowych, dyplomacji , funduszy unijnych, grafiki komputerowej i technik multimedialnych.
• Toruńska Szkoła Wyższa
• Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy - Zamiejscowy Ośrodek Dydaktyczny (obecnie tylko studia podyplomowe , trwają prace nad uruchomieniem na bazie Centrum Edukacji Dorosłych studiów wyższych z zakresu informatyki)
• Toruńska Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości
• Wyższa Szkoła Filologii Hebrajskiej

Gimnazja i inne szkoły średnie

W mieście funkcjonują 34 gimnazja, w tym 3 z oddziałami integracyjnymi^[].

• Licea ogólnokształcące – 36 wraz z liceami dla dorosłych
• Technika – 31
• Zasadnicze szkoły zawodowe – 13
• Szkoły specjalne – 3 przysposabiające do pracy i do zawodu
• Licea profilowane – 8
• Szkoły artystyczne – 6

Szkoły podstawowe

• 38 szkoły podstawowe (SP nr 10, SP nr 18 i SP nr 16 z oddziałami integracyjnymi)^[17].

Przedszkola

W mieście jest około 45 placówek zapewniających edukację na poziomie przedszkolnym, niektóre z placówek posiadają także grupy żłobkowe dla najmłodszych.

Jednostki naukowo-badawcze

• Towarzystwo Naukowe w Toruniu
• Instytut Inżynierii Materiałów Polimerowych i Barwników
• Instytut Przetwórstwa Tworzyw Sztucznych
• Pracownia Słownika Polszczyzny XVI w. w Toruniu Instytutu Badań Literackich PAN
• Krajowe Laboratorium Fizyki Atomowej Molekularnej i Optycznej
• Centralne Laboratorium Głównego Inspektoratu Ochrony Roślin i Nasiennictwa
• Instytut Matmatyczny PAN oddział w Toruniu
• Instytut Kultury Zdrowia i Urody
• Zakład Astrofizyki w Toruniu Centrum Astronomicznego im. M. Kopernika PAN
• Zakład Geomorfologii i Hydrologii Niżu w Toruniu Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN
• Zakład Historii Pomorza i Krajów Bałtyckich w Toruniu Instytutu Historii PAN
• Regionalna Stacja Hydrologiczno-Meteorologiczna
• Instytut Terapeutyczny
• Instytut Turystyki Sp. z o.o. Zakład Infrastruktury i Gospodarki Przestrzennej
• Instytut Procesów Informacyjnych
• Regionalny Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków
• Instytut Ochrony Roślin. Terenowa Stacja Doświadczalna

Ulica Szeroka – obecnie deptak

Media

Opieka zdrowotna

W Toruniu znajduje się kilkadziesiąt placówek ochrony zdrowia w tym 6 szpitali , ponadto miasto jest siedzibą kujawsko-pomorskiego wojewódzkiego oddziału PFRON , znajduje się tu delegatura NFZ dla byłego województwa toruńskiego oraz Departament Zdrowia i Nadzoru Właścicielskiego Kujawsko-Pomorskiego Urzędu Marszałkowskiego, który sprawuje nadzór i kontrolę nad samodzielnymi zakładami opieki zdrowotnej dla których Samorząd Województwa jest organem założycielskim.

Lista szpitali:

• Wojewódzki Szpital Zespolony, w skład szpitala wchodzą 3 zespoły poradni oraz 4 wojewódzkie przychodnie
  • Wojewódzka Przychodnia Kardiologiczna
  • Wojewódzka Przychodnia Laryngologiczna
  • Wojewódzka Przychodnia Onkologiczna
  • Wojewódzka Przychodnia Rehabilitacyjna
  • Zespół Poradni Chirurgicznych
  • Zespół Poradni Położniczo-Ginekologicznych
  • Zespół Poradni Specjalistycznych
• Specjalistyczny Szpital Miejski im. Mikołaja Kopernika wraz z Zespołem Poradni Przyszpitalnych
• Wojewódzki Szpital Dziecięcy z Zespołem Poradni Specjalistycznych
• Wojewódzki Szpital Obserwacyjno-Zakaźny
  • Wojewódzka Przychodnia Chorób Zakaźnych i Pasożytniczych
• Wojewódzki Ośrodek Lecznictwa Psychiatrycznego
  • Wojewódzka Przychodnia Zdrowia Psychicznego
• Szpital Specjalistyczny MATOPAT - Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej

Oprócz szpitali miasto ma dobrze rozwiniętą sieć innych placówek służby zdrowia m.in.:

• Samodzielne Wojewódzkie Centrum Stomatologii
• Wojewódzka Stacja Pogotowia Ratunkowego
• Wojskowa Specjalistyczna Przychodnia Lekarska Samodzielny Publiczny ZOZ
• Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy
• Wojewódzki Ośrodek Terapii Uzależnień i Współuzależnienia
• Przychodnia Specjalistyczna "OLK-MED" (dawny Obwód Lecznictwa Kolejowego)
• Miejska Przychodnia Specjalistyczna
• Akademicka Przychodnia Lekarska
• Miejski Ośrodek Rehabilitacji Dzieci i Młodzieży
• Lecznice Citomed (największy Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej w regionie) i inne

Gospodarka i infrastruktura

Instytucje biznesu w Toruniu:

• Toruńska Agencja Rozwoju Regionalnego SA
  • Centrum Transferu Technologii
  • Toruński Park Technologiczny
• Loża Toruńska Business Centre Club
• Regionalne Biuro Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej

Pomorska Specjalna Strefa Ekonomiczna

Na północ od Torunia (ok. 2 km od granicy) znajduje się jeden z terenów Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej . Tak zwany "Crystal Park" powstał w 2006 roku i obejmuje 177,61 ha^[18]. Jest on położony przy drodze krajowej nr 1 i budowanej autostradzie A1.

• Początek: 12 kwietnia 2006 szef Sharp Corporation Katsuhiko Machida, premier Polski Kazimierz Marcinkiewicz oraz podsekretarz stanu w Ministerstwie Gospodarki Andrzej Kaczmarek spotkali się w Kancelarii Premiera, by podpisać umowę na budowę fabryki modułów do monitorów ciekłokrystalicznych w podtoruńskim Ostaszewie ( gmina Łysomice ).
• stan obecny (listopad 2009): czynne firmy: Sharp, Orion, Matsushita Chemicals, Sumika Electronic Materials Poland, Poland Tokai Okaya Manufacturing, NYK Logistics, SOHBI CRAFT Poland, KIMOTO Poland, TENSHO Poland, U-TEC Poland, Nissin Logistics Poland^[19]

Kolejne firmy w budowie (PKP Cargo - Terminal Cargo). Główne firmy Sharp i Orion posiada linie do produkcji telewizorów ciekłokrystalicznych oraz plazmowych.

Targi Toruńskie

Tablica przy centrum targowym Park

Od 2005 firma Targi Toruńskie Sp. z o.o. przystąpiła do organizowania imprez targowych. Do cyklu imprez targowych weszły między innymi: Targi Konserwatorskie, Kujawsko-Pomorskie Targi Inwestycyjne "INWEST-TOR", Targi Budownictwa i Targi Mieszkaniowe "Od działki po dom", Targi Metal Tools, oraz jarmarki na toruńskiej starówce. W 2006 do użytku po generalnym remoncie została oddana hala targowa Centrum Targowe PARK. Zbudowana w 1928 jako najnowocześniejsza w Polsce hala wystawowa wg projektu K. Ulatowskiego , która od 1958 służyła celom przemysłowym.

Lista targów cyklicznych odbywających się w Toruniu:

• Targi Budownictwa i Targi Mieszkaniowe "Od działki po dom" (marzec)
• Kujawsko Pomorskie Targi Inwestycyjne "INWEST-TOR" (marzec)
• Targi Metal Tools (kwiecień)
• Jarmark Wielkanocny (wiosną tydzień przed świętami)
• Jarmark Katarzyński (czerwiec)
• Targi Konserwatorskie (październik)
• Jarmark Bożonarodzeniowy (trwa ok. dwa tygodnie przed świętami)

Transport

Transport drogowy

Toruń jest najważniejszym węzłem drogowym w województwie. Tu przecinają się najważniejsze krajowe drogi oraz jedyna w regionie autostrada A1 i droga szybkiego ruchu S10 .

Stan obecny

Na pół ukończony most przez Wisłę budowanej autostrady A1 w toruńskich Czerniewicach (obecnie S10)

• A1 S10 autostrada A1 – obecnie istniejący jednojezdniowy fragment służy jako wschodnia obwodnica i ma tymczasowy status drogi szybkiego ruchu S10 (do przemianowania na autostradę A1 po jej wybudowaniu).
• południowa obwodnica Torunia (tzw. trasa poligonowa) – fragment drogi szybkiego ruchu S10, otwarty 15 listopada 2005 jako jednojezdniowy fragment. W jego ciągu znajdują się cztery czynne węzły drogowe:

Toruń-Nieszawka (bezkolizyjny) S10/10/15

Toruń-Czerniewice (kolizyjny) S10/10/1

Toruń-Złotoria (bezkolizyjny, techniczny) S10/10/654

Toruń-Lubicz (bezkolizyjny) S10/10/80

• drogi krajowe :

1 E75 droga międzynarodowa E75 ( droga krajowa nr 1 ) w kier. Gdańska i Łodzi

10 w kierunku Bydgoszczy , Szczecina i Warszawy

15 w kierunku Inowrocławia , Poznania , Krotoszyna , Wrocławia do Olsztyna

80 w kierunku Bydgoszczy

• drogi wojewódzkie :

200 (Wielka Nieszawka – Cierpice)

257 (Toruń Przybyszewskiego – Toruń – rzeka Wisła – Mała Nieszawka)

258 (Toruń – Złotoria – Silno – rzeka Wisła – Wygoda – Toruń Czerniewice)

273 (Mała Nieszawka – Wielka Nieszawka – Cierpice)

552 Różankowo – Lubicz stanowi północną obwodnicę, o znaczeniu lokalnym na odcinku Różankowo – Łysomice ; od Łysomic do Lubicza jest to połączenie drogi krajowej nr 1 z drogą szybkiego ruchu S10, w przyszłości autostradą A1, która jest wschodnią obwodnicą Torunia.

553 w kierunku Różankowa

572 (Lubicz – stacja PKP)

585 (Podgórska – Dybowska)

654 (Toruń – Złotoria – Silno)

657 (Złotoria – Lubicz)

Inwestycje aktualne i projektowane^[]:

• Autostrada A1 Gdańsk – Toruń – Łódź – Katowice (trwa budowa od strony Gdańska)
• Trasa Wschodnia – z mostem na rzece Wiśle (projektowana)
• Trasa Średnicowa Północna (projektowana)
• Trakt Leśny (projektowany)
• Północna obwodnica Torunia (węzeł Lubicz – Łysomice – Przysiek) (projektowana)

Inwestycje niedokończone lub zaniechane:

• Druga nitka Mostu autostradowego im. Armii Krajowej (przeprawa autostrady A1 przez Wisłę)^[].

• Most drogowy im. Józefa Piłsudskiego w Toruniu
• Most autostradowy im. Armii Krajowej w Toruniu

Transport kolejowy

Toruń jest ważnym węzłem kolejowym . Krzyżują się tutaj linie kolejowe:

• Stacje oraz przystanki kolejowe i ich lokalizacja wg osiedli i ulic:
  • Toruń Główny (Stawki, ul. Kujawska) (pociągi pospieszne i osobowe; stacja węzłowa )
  • Toruń Miasto (Stare Miasto, plac 18 Stycznia) (pociągi pospieszne i osobowe)
  • Toruń Wschodni (Mokre, plac Fryderyka Skarbka) (pociągi pospieszne i osobowe; stacja węzłowa)
  • Toruń Kluczyki (Podgórz-Kluczyki, ul. Kluczyki) (pociągi osobowe)
  • Toruń Północny (stacja towarowa) (Chełmińskie-Koniuchy, Szosa Chełmińska,)
  • Toruń Czerniewice (Czerniewice, ul. Przy Torze) (pociągi osobowe)
  • Toruń Grębocin (Grębocin, ul. Ceramiczna) (pociągi osobowe).
  • Toruń TRB (stacja towarowa) (Podgórz, ul. Nieszawska)
• Stacje oraz przystanki osobowe zamknięte lub zlikwidowane:
  • Toruń Elana (Mokre - Katarzynka, ul. Płaska, zamknięty)
  • Toruń Zachodni (Bielany) zlikwidowany ok. 1970 roku
  • Toruń Barbarka (Wrzosy-Barbarka, ul. Pawia, zamknięty)
• Stacje na przedmieściach Torunia:
  • Łysomice
  • Papowo Toruńskie
  • Lubicz
  • Brzoza Toruńska
  • Cierpice

Plan BiT-City

• Szybka kolej miejska BiT-City – proponowane szybkie kolejowe połączenie Bydgoszczy i Torunia. Według założeń ma być elementem spajającym i integrującym dwa największe miasta województwa, spowodować szybszy rozwój obu stolic regionu, przyspieszyć powstanie aglomeracji bydgosko-toruńskiej . Pomysłodawcą projektu jest Wydział Inwestycji Strategicznych Urzędu Miasta Torunia w 2006 , a wdrażającym projekt – Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu oraz Sejmik Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu, przy współpracy z urzędami miast Bydgoszczy i Torunia . Obecnie trwają szczegółowe prace projektowe oraz pozyskiwanie środków unijnych dla potrzeb projektu. Wiadomo, że potrzebna jest modernizacja toru pozwalająca na rozwinięcie prędkości do 160 km/h.
  • Pierwotnie jest rozważane połączenie na trasie Bydgoszcz Główna – Toruń Wschodni .
  • Rozważane jest także przedłużenie pierwotnej linii do stacji Port Lotniczy w Bydgoszczy z jednej oraz Toruń Północ z drugiej strony.

Prowizorycznie, jeszcze przed modernizacją toru i nabyciem nowoczesnego taboru, połączenie Bydgoszcz Główna – Toruń Wschodni pod szyldem BiT-City ruszyło 9 grudnia 2007 . Do obsługi połączenia Zarząd Województwa wybrał przewoźnika o ówczesnej nazwie PKP Przewozy Regionalne sp. z o.o.

Na terenie województwa wprowadzony jest także bilet regionalny na trasie Toruń-Włocławek, działający na podobnej zasadzie jak bilet aglomeracyjny BiT-City (tj. możliwość korzystania z dowolnej linii komunikacji miejskiej przez godzinę od wyjścia z pociągu). Obydwa bilety (aglomeracyjny i regionalny) są wprowadzone na tej samej linii kolejowej nr 18, ale dotychczas nie stworzono biletu regionalnego na odcinku Bydgoszcz-Toruń-Włocławek. Linia Toruń-Włocławek nie została objęta projektem BiT-City , pomimo wyższej liczby pasażerów w 2007 r. niż w przypadku linii Bydgoszcz-Toruń. Linię Toruń-Włocławek nadal częściowo obsługują niezmodernizowane składy, a ponadto bilet regionalny nie był promowany na taką skalę jak bilet aglomeracyjny (np. reklamy na autobusach MZK Toruń), a to z kolei może wpłynąć na zmniejszenie atrakcyjności tej linii i przejęcie pasażerów przez liczne połączenia komunikacji autobusowej. Bilety regionalne można nabyć w kasach PKP. Część pociągów na trasie Toruń-Włocławek kończy swoją trasę na dworcu Toruń Wschodni, a to ma przyśpieszyć dostęp do centrum i wschodniej części miasta. W przypadku Włocławka pociągi regionalne zatrzymują się na wszystkich dworcach i stacjach pasażerskich.

Lotnisko

W samym Toruniu, lotnisko Toruń-Bielany ( EPTO ) jest lotniskiem Aeroklubu Pomorskiego, który istnieje od 1922 . Lotnisko zostało rozbudowane przez Niemców w czasie II wojny światowej . Posiada dwie poniemieckie betonowe drogi startowe :

• na kierunku 11R/29L o wymiarach 1269 x 57 metrów ,
• na kierunku 02/20 o wymiarach 1190 x 57 metrów.

EPTO także posiada dwie użytkowane trawiaste drogi startowe (oprócz ww. dwóch betonowych):

• na kierunku 11L/29R o wymiarach 1092 x 100 metrów,
• na kierunku 14/32 o wymiarach 730 x 100 metrów.

Lotnisko na Bielanach jest położone bezpośrednio przy projektowanej trasie średnicowej. Posiada hotel oraz restaurację. Obecnie w aeroklubie działają sekcje sportowe (lotnicza, szybowcowa, lotniarska i spadochroniarska). Prowadzone są także spacerowe loty turystyczne.

Najbliższym portem lotniczym , 45 km od centrum Torunia, jest port lotniczy Bydgoszcz im. Ignacego Jana Paderewskiego ( BZG , EPBY). Miasto Toruń niedawno stało się współudziałowcem tego lotniska (0,0589%^[20]). Rozważana jest budowa szybkiej kolei miejskiej z Torunia na lotnisko w Bydgoszczy.

Mała Wisełka na Kępie Bazarowej

Transport wodny

• Toruń od stuleci był ważnym portem rzecznym na Wiśle^[]. Obecnie ta forma transportu jest mało popularna^[]. Nadal jednak istnieją porty rzeczne w Toruniu.
  • Port Drzewny – ul. Starotoruńska
  • Port Zimowy – ul. Popiełuszki (Rybaki)
  • Regionalna Dyrekcja Gospodarki Wodnej, ul. Popiełuszki

• liczne przystanie żeglarskie
  • AKS
  • AZS
  • KS Budowlani
  • Szkwał, Port Drzewny
  • Towimor, Port Drzewny
  • Walter, Port Drzewny
  • Yacht Klub Toruń, Port Drzewny
  • Liga Morska i Rzeczna, Port Drzewny

Zmodernizowany skład tramwajowy ( Konstal 805Na + 805NaD), ul. Bydgoska

Niskopodłogowy MAN Lion's City należący do MZK na pętli Barbarka.

Grzybek (przystanek) tramwaju w Toruniu zachowany do dziś

Komunikacja miejska

Miejski Zakład Komunikacji

Główna firmą komunikacyjną w Toruniu jest Miejski Zakład Komunikacji, istniejący od 1891 . Firma obsługuje 37 linii dziennych , 3 nocne i 1 nocna specjalna. Wśród linii dziennych dwie są liniami weekendowymi, są też dwie linie kursujące wyłącznie w dni nauki szkolnej. Łączna długość linii to 328 kilometrów. Poza tym w Toruniu kursuje 5 linii tramwajowych , z tego 4 dzienne i jedna nocna. Razem daje to około 41,4 kilometrów^[]. Kilka lat temu kursowała także linia sezonowa, obsługiwana przez wagon historyczny (wycieczkowy).

Tabor autobusowy w kategorii wieku należy do jednych z najmłodszych w kraju, gorzej wypada tabor tramwajowy, lecz wagony są poddawane modernizacjom. Bolączką parku MZK Toruń jest mała ilość taboru przystosowanego do przewozu osób niepełnosprawnych, jednak w ostatnich latach odsetek autobusów niskopodłogowych wzrasta (w grudniu 2008 : 47 autobusów, czyli 36% taboru^[]). Częstotliwość kurowania autobusów jest na niektórych liniach jest rzadka. Spora część linii dziennych kursuje z częstotliwością powyżej 30 minut w szczycie. Najczęściej kursuje linia nr 15^[21].

Od 1 lutego 2009 w wyniku wygaśnięcia umowy z gminą Lubicz zlikwidowanych zostało pięć linii podmiejskich, a tabor dotychczas je obsługujący skierowany został na ulice miasta. Gmina Lubicz podpisała z firmą Mobilis Sp. z o.o. Oddział w Bydgoszczy umowę na obsługę 4 linii podmiejskich (do Lubicza, Złotorii, Gronowa i Kolonii Papowskiej)^[22].

W 1990 roku z komunikacji miejskiej korzystało 99,5 mln osób. W 2000 liczba spadła do 76 mln, a do 2008 liczba osób wynosiła tylko 46,5 mln^[23]

Po mieście kursują też inni przewoźnicy.

Transport turystyczny

W sezonie turystycznym oferowane są dodatkowo inne formy komunikacji:

• Łódka Katarzynka - łączącą Bulwar Filadelfijski z Kępą Bazarową i Zamkiem Dybowskim
• Statek pasażerski Wanda (kursy po Wiśle )
• Statek pasażerski Wiking (kursy po Wiśle )
• Riksze, postój na Rynku Staromiejskim (kursy po Starym Mieście )
• Dorożki (okazjonalnie, na Rynku Staromiejskim )
• Turystyczny wagon tramwajowy MZK (kursował do 2007 r. po istniejących torowiskach) - dla wycieczek. W chwili obecnej ustawiony na starym rynku pełni funkcję punktu informacyjnego.

Sport i rekreacja

Wiesław Jaguś , jeden z żużlowców toruńskiego Unibaksu

Zawodowe kluby sportowe

• KS Toruń Unibax S.A. (dawniej KS Apator Toruń)
• TKP Elana Toruń (dawniej ZKS Elana Toruń)
• KS Toruń HSA – (dawniej Toruński Klub Hokejowy)
• UKS Budowlanka Toruń - siatkówka młodzieżowa
• Pomorzanin Toruń – drużyna hokeja na trawie (I liga), drużyna piłkarska
• SIDEn MMKS VIII LO Toruń – męska drużyna koszykówki
• Energa Toruń - żeńska drużyna koszykówki (Ekstraklasa)
• Budowlani Toruń - żeńska drużyna siatkarska (I liga)
• KS Start-Wisła Toruń - tenis i jazda figurowa na lodzie
• MKS Axel Toruń - jazda figurowa na lodzie, curling
• Klub sportów walki Spartakus – sekcje Kyokushin Karate, Muaythai, MMA
• AZS UMK Monaco Toruń - piłka ręczna mężczyzn
• AZS UMK Energa Toruń - wioślarstwo
• KS Szerszenie Toruń - rugby

Sport amatorski, rekreacja

W Toruniu znajduje się bogata baza, kilkadziesiąt obiektów służących rekreacji. Do najważniejszych należą:

• lodowiska sztuczne – 5: dwa stałe całoroczne miejskie TOR-TOR I oraz TOR-TOR II, MENTOR (niepełnowymiarowe - prywatne), a także 2 sezonowe Rynek Nowomiejski oraz Rubinkowo(zimą)
• tory saneczkowe: Rudelka (Bema), Park Miejski (Bydgoskie), Winna (Rubinkowo)
• baseny kryte – 11: Mini Aqua-Park, ZSME, OSIR, SP8, SP28, SP16, SP32, SP29, SP30, SP24, SP5.
• stadiony – 6: Motoarena Toruń , Miejski, Elana, Tramp, Kopernik, MOS
• hale sportowe – 2: Hala ZSPS, Olimpijczyk, SP 28
• przystanie wioślarskie i żeglarskie – 6: AKS, AZS, Budowlani, Szkwał, Towimor, Walter
• strzelnice – 6: Falco (strzelnica i paintball, Fort VIII), Euro Trade (paintball), Auto Trezor (strzelnica), Sportowa (Fort I), Myśliwska (Glinki), Kurkowe Bractwo Strzeleckie (Fort VII)
• pola golfowe – 2: Tatfort (Fort IV), Country Club, Toruń-Górsk
• boiska do siatkówki plażowej: Centrum Siatkówki Plażowej UKS "Budowlanka" Toruń (Legionów 19/25)
• Lotnisko Sportowe: Aeroklubu Pomorskiego (Bielany)
• Tor Rallycrossowy: Toruński Klub Motorowy
• Skate Park: Bema
• Park Linowy: Barbarka
• ściany wspinaczkowe – 4: Bella wellness Centrum, Walter, Tor-Tor, Piernikowe Miasteczko (dla dzieci)
• korty tenisowe – 6: Start Wisła, OSIR, Świętopełka, TTT Real, Jurmet (3 kryte hale) Lubicz, TKM
• stadniny koni – 9: Gospodarstwo Agroturystyczne Łucji i Józefa Ciurusiów (Kaszczorek), Agrofood (Grabowiec), Jaskółcza 11 (Wrzosy), Rancho (Mała Nieszawka), Fundacja Ducha, Ogród Zoobotaniczny, Brzoza Toruńska, Rubbens (Papowo Toruńskie), Dolina Koni (Otłoczyn)
• tor rowerowy – 1: pod zarządem Toruńskiego Stowarzyszenia Sportów Alternatywnych (Na Skarpie, w przebudowie)

Rugby w Toruniu

Pierwszy kontakt Torunia z rugby miał miejsce w PRL-u, kiedy to przy okazji z toruńskiego finiszu kolarskiego Wyścigu Pokoju odbył się międzypaństwowy mecz Polska-NRD. Pierwszy klub powstał jednak dopiero w 2000 roku. Pierwotnie nazywał się Klub Rugby Toruń, a po ściągnięciu sponsorów Wektor Car Nesta Toruń. Pod taką nazwą przez kilka sezonów występował w rozgrywkach ogólnopolskich drugiej ligi.

Po kilkuletniej niebytności rugby seniorskiego w mieście (przez ten czas istniały sekcje dziecięce i młodzieżowe, a zawodnicy z nich pochodzący grali w meczach rugby 7-osobowego), zawodnicy ze starej drużyny zorganizowali z końcem 2008 roku nowy klub i nadali mu nazwę Szerszenie Toruń. W 2009 roku grali głównie w olimpijskiej odmianie 7-osobowego rugby, chociaż także w rugby tradycyjnym - zwyciężając m.in. międzynarodowy turniej rugby w Brunszwiku. Od wiosny 2010 roku toruńskie rugby powróciło na ligowe boiska 15-osobowej wersji rugby, a Szerszenie zaczęły grać w II lidze (region pomorski)^[24].

Stadion żużlowy

W Toruniu znajduje się stadion żużlowy wybudowany 31 marca 2009 roku^[25]. Jest to najnowocześniejszy tego typu stadion na świecie.

Torunianie

• Honorowi Obywatele Torunia
• Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
• Piernikowa Aleja Gwiazd na Rynku Staromiejskim
• Inne miejskie nagrody i wyróżnienia

Dyplomacja, polityka, współpraca

W Radzie Miasta Toruń zasiada 25 osób, których kadencja trwa 4 lata. Obecnie (2006-2010) trwa V kadencja.

Dyplomacja w Toruniu

Toruń był siedzibą trzech obrad sejmu w okresie I Rzeczypospolitej (1519, 1576, 1626). W podtoruńskiej Nieszawie na Zamku Dybowskim (obecnie dzielnica Torunia), nadano słynne przywileje szlacheckie, rozpoczynające okres "złotej wolności szlacheckiej". W Toruniu zawarto I pokój toruński i II pokój toruński , a także ostatni rozejm polsko-krzyżacki w 1521 r.

W czasie rozbiorów, w 1807 był siedzibą rządu powstańczego – przy Rynku Nowomiejskim w Toruniu. W tym okresie posiadał dwa konsulaty: Rosja i USA . W okresie międzywojennym w Toruniu ulokowano pięć konsulatów, w tym Konsulat Generalny Niemiec i III Rzeszy , Francji , Belgii . Obecnie w Toruniu znajdują się trzy (z pięciu w całym regionie) konsulaty honorowe: Peru, Słowenii i Litwy.

Miasta partnerskie

W latach 70. XX wieku pojawiła się nowa forma współpracy – miasta partnerskie . Obecnie Toruń ma podpisane umowy z dziewięcioma takimi miastami^[].

• Filadelfia – umowa z Toruniem od 1976. Widocznym śladem jest nazwa nadwiślańskiego bulwaru – Bulwar Filadelfijski
• Getynga – umowa z Toruniem od 1978. Widocznym śladem jest tablica drogowa na Placu Teatralnym (kierująca do Getyngi), kamień graniczny Getyngi, nazwa zjazdu drogowego z mostu drogowego Józefa Piłsudskiego – Ślimak Getyński.
• Lejda – umowa z Toruniem od 1988.
• Hämeenlinna – umowa z Toruniem od 1989.
• Kaliningrad – umowa z Toruniem od 1995.
• Čadca – umowa z Toruniem od 1996. Widocznym efektem współpracy są coroczne Dni Czadcy w Toruniu i Dni Torunia w Czadcy oraz Rondo Czadcy przy ul. Legionów w Toruniu.
• Swindon – umowa z Toruniem od 2003.
• Łuck - umowa podpisana 17 października 2008 w Toruniu

Kolejne dwa miasta podpisały z Toruniem list intencyjny ale nie mają jeszcze oficjalnego statusu miast partnerskich^[26].

• Novo Mesto -   Słowenia
• Guilin -   Chiny

Jednostki pływające nazwane imieniem Torunia

• ORP Toruń – monitor rzeczny Flotylli Rzecznej Marynarki Wojennej
• ORP Toruń Transportowo-Minowy (morski)
• MS Uniwersytet Toruński
• SY Województwo Toruńskie

Planetoida 12999 Toruń

Na cześć miasta nazwano odkrytą w 1981 r. przez Edwarda Bowella planetoidę z grupy pasa głównego asteroid , 12999 Toruń . Proponując nadanie tej właśnie nazwy Edward Bowell, wskazał Toruń jako miejsce narodzin Mikołaja Kopernika, gotyckie Stare Miasto wpisane w 1997 roku na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO oraz Uniwersytet im. Mikołaja Kopernika zawiadujący największym w Polsce obserwatorium astronomicznym. W 2009 roku odsłonięto pomnik tej planetoidy^[27].

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Toruniu

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona miejska
• Największy wirtualny spacer po Toruniu
• System Informacji Torunia
• Serwis turystyczny
• Wirtualny spacer po Toruniu - mapa