Wrocław
Panorama miasta Ostrów Tumski nocą, Renoma , Rotunda Panoramy Racławickiej , Hala Stulecia , Ratusz , Hotel Monopol , Krasnoludek , Dworzec Główny
Herb Flaga Herb Wrocławia Flaga Wrocławia
Województwo	dolnośląskie
Powiat	miasto na prawach powiatu
Gmina • rodzaj	Wrocław miejska
Założono	IX–X wiek
Prawa miejskie	1. poł. XIII w. (dwukrotnie)[1]
Prezydent miasta	Rafał Dutkiewicz
Powierzchnia	293[2] km²
Wysokość	105-155 m n.p.m.
Ludność (2009) •  liczba •  gęstość •  aglomeracja	632 146[3]▼ 2159[2] os./km² 956 000[4]
Strefa numeracyjna	(+48) 71
Kod pocztowy	50-001 do 54-705
Tablice rejestracyjne	DW
Położenie na mapie Polski Wrocław
51°06'36″N 17°01'20″E / 51.11, 17.02222 Na mapach: 51°06'36″N 17°01'20″E / 51.11, 17.02222
TERC ( TERYT )	0264011
SIMC	0986283
Miasta partnerskie	Breda , Charlotte , Drezno , Grodno , Guadalajara , Hradec Králové , Kowno , Lwów , Ramat Gan , Lille , Wiesbaden , Vienne (departament) , Toronto
Hasło promocyjne : Wrocław - miasto spotkań
Urząd miejski pl. Nowy Targ 1/8 50-141 Wrocław
Strona internetowa miasta

Ten artykuł jest częścią cyklu artykułów o Wrocławiu

Historia Edukacja Kultura Ludność Podział administracyjny Komunikacja Architektura Służba zdrowia Religia Sport

Wrocław ( łac. Vratislavia lub Budorgis^[5], niem. , dialekt śląski Brassel, czes. Vratislav lub Vroclav, węg. Boroszló) – miasto na prawach powiatu w południowo-zachodniej Polsce , historyczna stolica Śląska .

Od 28 czerwca 1946 roku stolica województwa wrocławskiego . Od 1 stycznia 1999 roku stolica województwa dolnośląskiego oraz siedziba władz ziemskiego powiatu wrocławskiego .

Od 1000 roku na mocy dekretu papieża Sylwestra II Wrocław stał się stolicą nowopowołanej diecezji wrocławskiej (jednej z czterech w Polsce), od 1930 Archidiecezji wrocławskiej , a od 1992 Metropolii wrocławskiej .

Miasto jest położone na Nizinie Śląskiej , w Pradolinie Wrocławskiej , nad rzeką Odrą i czterema jej dopływami, które zasilają ją w granicach miasta: Bystrzycą , Oławą , Ślęzą i Widawą .

Jest głównym miastem aglomeracji wrocławskiej . Czwarte pod względem liczby ludności ^[2] miasto w Polsce – 632.146 mieszkańców, piąte pod względem powierzchni – 293 km² . Wrocław jest również jednym z najstarszych miast Polski pod względem lokacji na prawach miejskich.

Historia

Miasto po raz pierwszy wzmiankowane w sposób jednoznaczny w roku 1000 w związku z założeniem biskupstwa , jednak osadnictwo słowiańskie na Ostrowie Tumskim istniało co najmniej 150 lat wcześniej. Od końca X wieku znajdowało się pod panowaniem Piastów . W 1035 roku, w okresie tzw. reakcji pogańskiej , źródła informują o budowie świątyni pogańskiej w mieście. W XIII wieku dokonano lokacji miasta na prawie magdeburskim , pierwszym wójtem obrano Godinusa Stillevogta, ojca Gedka , pierwszego wójta Krakowa ^[6], w 1335 miasto przeszło pod panowanie królów Czech , później (po krótkim epizodzie panowania węgierskiego) wraz z Koroną Czeską zostało włączone do Monarchii Habsburskiej .

W połowie XVII wieku polsko-niemiecka granica językowa przebiegała niedaleko Wrocławia, włączając miasto do terytorium o dominacji języka polskiego ^[7].

W 1741 wraz z większością Śląska zostało zdobyte podczas tzw. wojen śląskich przez Fryderyka II , króla Prus , w związku z czym od roku 1741 oficjalna nazwa miasta brzmiała Królewskie Stołeczne i Rezydencjalne Miasto Wrocław ( niem. Königliche Haupt- und Residenzstadt Breslau).

Od 6 grudnia 1806 roku Wrocław oblegany był przez wojska napoleońskie. Po miesięcznym oblężeniu, 5 stycznia 1807 roku, generał francuski Dominique Vandamme zdobywa Wrocław. Miasto staje się punktem organizacyjnym polskich legionów, których liczbę określono na 8.400 rekrutów. W 1807 roku Vandamme zarządził rozbiórkę fortyfikacji okalających miasto. Wrocław na tym skorzystał, bo bastiony i mury ograniczały rozwój przestrzenny centrum. Pod panowaniem Francji Wrocław pozostawał do roku 1813 , w którym Napoleon poniósł klęskę, a miasto wróciło ponownie pod panowanie Prus.

W czasie I wojny światowej Wrocław nie był oblegany. W latach 1918 - 45 Miasto Stołeczne Wrocław (Hauptstadt Breslau). 25 sierpnia 1944 roku miasto zostało ogłoszone twierdzą (Festung Breslau), 19 stycznia 1945 roku na rozkaz gauleitera Śląska Karla Hanke dokonano przymusowej pieszej ewakuacji większości pozostającej jeszcze w mieście ludności cywilnej. 13 lutego 1945 roku Armia Czerwona , rozpoczyna oblężenie "Festung Breslau". 8 marca dowództwo Festung Breslau przejmuje Hermann Niehoff . Jego poprzednik, Hans von Ahlfen , opuszcza miasto samolotem dwa dni później. 16 marca robotnicy przymusowi rozpoczynają wyburzanie kamienic i budowę lotniska na placu Grunwaldzkim. W nocy 1/2 kwietnia 750 samolotów rosyjskich rozpoczyna masowe bombardowania Wrocławia. 6 maja w godzinach wieczornych, w willi Colonia przy ul. Rapackiego 14 podpisano akt kapitulacji Wrocławia. Podpisują go gen. Niehoff oraz gen. Władimir Głuzdowski . W wyniku walk między Armią Czerwoną i Wehrmachtem zostało zniszczone 70% miasta, a zabudowa niektórych dzielnic została zrównana z ziemią.

2 sierpnia 1945 na konferencji poczdamskiej zapadła decyzja o przyznaniu Wrocławia Polsce. Większość niemieckich mieszkańców miasta została przymusowo przesiedlona do radzieckiej strefy okupacyjnej Niemiec. Do Wrocławia natomiast zaczęła napływać ludność polska, głównie z centralnej Polski (Kielecczyzna, łódzkie) i Wielkopolski oraz wysiedleni mieszkańcy wschodnich rubieży przedwojennej Polski, głównie ze Lwowa i okolic, a także z Wileńszczyzny .

Ludność od początku XIX wieku

Na początku XIX wieku miasto zamieszkane było przez 78 tysięcy osób (dane z 1819 ). W połowie wieku liczba ludności przekroczyła 150 tysięcy, w 1870 – 200 tysięcy, pół miliona osiągając na początku XX wieku (wg zestawienia Heinza Rogmanna z roku 1937 , w 1910 mieszkało w mieście 512.105 osób, natomiast wg suplementu encyklopedii Orgelbranda liczba ta wynosiła 510.929 osób). Według spisu niemieckiego z 1910 roku (przez historyków polskich i także niektórych niemieckich spis ten, podobnie jak inne niemieckie z I poł. XIX wieku, uważany jest za niedokładny^[8], fałszywy^[9] i tendencyjny^[10]) we Wrocławiu mieszkało 95,71% Niemców, 2,95% Polaków, 0,67% ludność mieszana Polsko-Niemiecka, 0,67% Czechów.^[]

Tuż przed II wojną światową liczba mieszkańców sięgnęła prawie 630 tysięcy, a 1 grudnia 1940 wynosiła 638.905; w styczniu 1945 wraz z uciekinierami ze wschodnich terenów Rzeszy przekroczyła milion. Między połową stycznia a początkami lutego na rozkaz gauleitera Hanke przymusowo ewakuowano na zachód około siedemset tysięcy osób. Rok po zakończeniu wojny w spisie powszechnym zanotowano 170 tysięcy mieszkańców. Poziom zaludnienia z roku 1939 miasto osiągnęło w 1983 . Największą populację Wrocław odnotował w 1991 r. – wg danych GUS 643 640 mieszkańców^[11].

• Wykres liczby ludności miasta Wrocław na przestrzeni ostatnich 2 stuleci

Środowisko naturalne

Klimat

Wrocław jest położony w strefie klimatów umiarkowanych szerokości geograficznej , w typie klimatu przejściowego, podlegającego wpływom oceanicznym i kontynentalnym .

W mieście przeważają masy powietrza polarno-morskiego i polarno-kontynentalnego; fronty atmosferyczne przemieszczają się przez 220 dni w roku z przewagą frontów chłodnych. Średnie miesięczne ciśnienie atmosferyczne waha się od 999,6 (kwiecień) do 1003,6 hPa (październik), dominują kierunki wiatru z sektora zachodniego. Dni pogodnych jest ok. 41 w roku, najwięcej we wrześniu, pochmurnych ok. 206, najwięcej w listopadzie; usłonecznienie wynosi średnio 1.556 godzin w roku. Średnia roczna temperatura powietrza osiąga +9,0 °C; najchłodniejszy jest styczeń (średnio -0,4 °C), najcieplejszy lipiec (średnio +18,8 °C). W ciągu roku występuje 40 dni gorących, czyli takich, w których maksymalna temperatura przekracza 25 °C (z czego dziewięć dni jest upalnych, z temperaturą powyżej 30 °C), dni mroźnych, z temperaturą maksymalną poniżej 0 °C jest we Wrocławiu tylko 28 rocznie. ^[12]

Najdłuższą, trwającą 114 dni, termiczną porą roku jest lato ; zima trwa 65 dni.

Największe średnie miesięczne sumy opadu wynoszą 79 mm (lipiec), najmniejsze 30 mm (luty); średnio notuje się 158 dni z opadem w roku (z maksimum w zimie). Burze występują średnio 25 razy w roku, pokrywa śnieżna zalega średnio przez 35 dni w roku.

Warunki klimatyczne Wrocławia wykazują cechy typowe dla dużych aglomeracji miejsko-przemysłowych jednym z obserwowanych efektów jest podwyższenie temperatury powietrza, określane jako " miejska wyspa ciepła ", co najwyraźniej zaznacza się podczas pogodnych nocy letnich, dając dodatkowo ponad 5,0 °C.

Położenie Wrocławia na przedpolu Sudetów pociąga za sobą występowanie zjawisk fenopochodnych . Występują one średnio 18 dni w roku. Zjawiska te są zauważalne zwłaszcza zimą , kiedy to przy silnym, suchym wietrze dochodzi do gwałtownego wzrostu temperatury powietrza. Miało to miejsce np. 21 lutego 1990 , gdy temperatura we Wrocławiu wzrosła do +20,1 °C.

Panorama Rynku Starego Miasta - Wrocław

Architektura i urbanistyka

Wrocławski rynek

Ratusz wrocławski

Wejście główne do Hotelu Monopol

Wrocław mimo zniszczeń wojennych (70% budynków) zachował wiele budowli bądź w stanie oryginalnym, bądź odrestaurowanych czy odbudowanych po wojnie. Do wyróżniających się należą: gotycki ratusz na Rynku , gotyckie kościoły: archikatedra św. Jana Chrzciciela na Ostrowie Tumskim (przy niej barokowa kaplica Elektorska według projektu Fischera von Erlacha ), Św. Krzyża , NMP na Piasku ; barokowy zespół głównych budynków Uniwersytetu Wrocławskiego z Aulą Leopoldina ; neogotycki budynek Dworca Głównego ; modernistyczne: Hala Ludowa (proj. Max Berg na Wystawę Stulecia, 1913 ; używana dziś jest także nazwa "Hala Stulecia"^[13], tłumaczenie pierwotnej niem. nazwy Jahrhunderdhalle), Dom Towarowy Rudolf Petersdorff (obecnie "Kameleon") zaprojektowany przez Ericha Mendelsohna , budynki wystawy " Mieszkanie i miejsce pracy " ( 1929 , m.in. dom projektu Hansa Scharouna ). Oprócz tego w mieście zachowało się ponad osiem tysięcy zabytkowych kamienic reprezentujących style historyczne pochodzących z XIX i początków XX wieku, które władze samorządowe starają się w ramach specjalnych programów rewitalizacyjnych sukcesywnie poddawać renowacjom. Jest to największe tego typu skupisko zabytkowego budownictwa w Polsce oraz jedno z największych w Europie. Kamienice te prezentują style począwszy od baroku poprzez klasycyzm , historyzm , secesję aż po modernizm . Wiele kamienic prezentuje wysokie walory architektoniczno-estetyczne. W niektórych przypadkach są to zachowane całe ciągi ulic architektury historyzującej jak chociażby ulica Miernicza oraz plac księdza Stanisława Staszica na osiedlu Nadodrze .

Ważniejsze miejsca

• Hala Stulecia - obiekt wpisany na Listę światowego dziedzictwa UNESCO , oraz uznany za Pomnik historii .
• Zespół historycznego centrum^[14] - uznany za Pomnik historii :
  • Stare Miasto – najstarsza i najciekawsza część lewobrzeżnego Wrocławia, wywodząca się z trzynastowiecznego miasta lokacyjnego.
  • Rynek z Ratuszem – jeden z największych rynków staromiejskich w Europie o wymiarach 205 na 175 m^[15]. 50. pod względem wielkości plac na świecie (28. w Europie, 3. w Polsce)^[16]. Otaczające budynki reprezentują style różnych epok.
  • plac Solny – dawny średniowieczny plac targowy, swym narożnikiem styka się z Rynkiem. Prawdopodobna data powstania to koniec XIII wieku.
  • Nowy Targ – jeden z trzech historycznych placów targowych Wrocławia powstał prawdopodobnie już około 1214 roku.
  • ulica Świdnicka – o łącznej długości ok. 1050 m jest jedną z głównych ulic Wrocławia.
  • ulica Szewska – będąca częścią strefy pieszej. Jest jedną z reprezentacyjnych ulic miasta.
• Ogród zoologiczny (założony w roku 1865 – największa w Polsce liczba gatunków – 565, łącznie około 7100 zwierząt^[])
• Ogród botaniczny – powołany w 1811 roku na terenie Ostrowa Tumskiego. Obszarem obejmuje 7,4 ha (i 0,33 ha pod szkłem), znajduje się w nim około 7,5 tysiąca gatunków roślin.
• Park Szczytnicki z Ogrodem Japońskim – zajmuje powierzchnię około 100 ha co sprawia, że jest jednym z największych parków Wrocławia. Park ma charakter krajobrazowy i duże walory kompozycyjne oraz dendrologiczne (około 400 gatunków drzew i krzewów).
• Stary Cmentarz Żydowski ten zabytkowy cmentarz stanowi obecnie Muzeum Sztuki Cmentarnej, które jest oddziałem Muzeum Miejskiego Wrocławia. Jego łączna powierzchnia wynosi 4,6 ha.
• Wyspy odrzańskie:
  • Kępa Mieszczańska – we Wrocławiu, w zachodniej (dolnej) części miejskiego odcinka Odry.
  • Ostrów Tumski (dawniej osobna wyspa) – najstarsza, zabytkowa dzielnica Wrocławia zasiedlona co najmniej od IX wieku swój rozwój zawdzięcza dogodnemu położeniu, gdyż był to najwygodniejszy punkt przekraczania Odry .
  • Wyspa Piasek znajduje się w obrębie historycznego starego miasta. Znajduje się tu Kościół Najświętszej Marii Panny . Już we wczesnym średniowieczu przebiegał przez wyspę główny trakt w kierunku północ-południe.
  • Wyspa Słodowa – niewielka wysepka w obrębie wrocławskiego Starego Miasta.
• Wielka Wyspa – na niej znajdują się osiedla Bartoszowice , Biskupin , Dąbie , Sępolno , Szczytniki , Zacisze , Zalesie .

Wyspy odrzańskie we Wrocławiu

Zespół wschodnich wysp odrzańskich we Wrocławiu

Zespół wschodnich wysp odrzańskich we Wrocławiu

Kępa Mieszczańska

Kępa Mieszczańska

 

Mosty i kładki

Most Grunwaldzki (w głębi) i Most Pokoju

Przed II wojną światową w mieście istniały – licząc według obowiązujących wówczas niemieckich kryteriów definiujących budowle drogowe – 303 mosty . Obecnie wszystkie przedwojenne mosty, które uległy zniszczeniu podczas oblężenia w roku 1945 zostały odbudowane, powstało też kilka całkiem nowych^[17], pomimo tego według kryteriów używanych współcześnie, uznaje się, że jest ich tylko od 117 (w tym 27 kładek) do 220 przy czym powierzchnia miasta od roku 1945 wzrosła ze 175,1 km² do 292,8 km². Największe i najważniejsze z mostów przerzucone są nad głównym i pobocznymi nurtami rzeki Odry ( Stara Odra , Odra Północna i Południowa ) i kanałów: Powodziowego , Żeglugowego , Bocznego, Miejskiego, Granicznego, Odpływowego i kilku pozostałych.

Przez obszar Wrocławia przepływa też kilka innych, mniejszych rzek, na ogół są to dopływy Odry: Ślęza , Oława (rozdzielająca się tu na dwa nurty – Oławę Górną i Dolną), Bystrzyca , Widawa , Dobra (dopływ Widawy), a z pomniejszych – Ługowina , Kasina , Oporówka , Łękawica, Piskorna , Młynówka, Trzciana, Czarna Woda, Zielona, Rogożówka, Olszówka Krzycka , Grabiszynka i inne. Rzeki te i strumienie oraz przekopane sztuczne kanały tworzą liczne naturalne i kilka sztucznych wysp (zależnie od poziomu wody w rzece oraz od kryterium wielkości można się ich doliczyć do około 25), niektóre rzeki (prócz Odry – np. Widawa) mają swoje "stare" nurty płynące nieco inną trasą niż nurty główne; w wielu miejscach przedzielone są śluzami – niektóre ze śluz pełnią też rolę mostów lub kładek. Ponadto Wrocław jako jedno z nielicznych miast w Europie, ma zachowaną i stale wypełnioną wodą fosę miejską nad którą również przerzucone są ciągi komunikacyjne – piesze i kołowe. Ostatnią, wcale nie najmniej ważną kategorią mostów i kładek wrocławskich są kładki piesze i wiadukty drogowe ponad jezdniami ulic bądź torami kolejowymi.

Kamienice

Kamienice Jaś i Małgosia

Wrocław odznacza się niepowtarzalnym i oryginalnym stylem architektonicznym. Uroku miastu z pewnością dodają kolorowe i stylowe kamieniczki. Cenny zespół stanowi zespół renesansowych domów w bloku śródrynkowym, w którym przebiegają trzy wąskie uliczki. Należą do nich Sukiennice, domy przy przejściu Garncarskim oraz przejściu Żelaźniczym.

Liczne zabytkowe kamienice otaczają płytę Rynku, ponadto na terenie Starego Miasta zachowały się pojedyncze dzieła tego typu. Przykładami są:

• Kamienica Heinricha von Rybischa (ul. Ofiar Oświęcimskich 1)
• Kamienica Pod Gryfami (Rynek 2)
• Kamienica Dwór Polski (Rynek 5)^[18]
• Kamienica Pod Złotym Słońcem (Rynek 6)^[19]
• Kamienica Pod Błękitnym Słońcem (Rynek 7)
• Kamienica Pod Siedmioma Elektorami (Rynek 8)^[20]
• Kamienica Pod Starą Szubienicą (Rynek 19)^[21]
• Kamienica Pod Złotym Dzbanem (Rynek 22)
• Kamienica Pod Zieloną Dynią (Rynek 23)
• Kamienica Pod Złotym Pucharem (Rynek 26)^[22]
• Kamienica Pod Złotym Psem (Rynek 41 róg ul. Wita Stwosza 1)
• Kamienice Jaś i Małgosia (ul. św. Mikołaja 1 róg ul. Odrzańskiej 40)

Gospodarka

Na koniec marca 2010 r., wskaźnik bezrobocia we Wrocławiu wynosił 6% - 18.537 osób bezrobotnych^[23].

We Wrocławiu produkowane są autobusy, wagony, sprzęt AGD, środki chemiczne i elektronika. Od kilku lat dynamicznie rozwija się sektor IT (oprogramowanie wewnętrzne firm, oprogramowanie na zamówienie), również wiele zagranicznych firm np. WAGO Elwag, Siemens , LG (LG Philips + 6 podwykonawców + LG Electronics), Volvo , HP , Google , Opera Software , QAD, Bombardier Transportation (dawniej Pafawag ), DeLaval , Whirlpool (dawniej Polar ), Bosch , Wabco, FagorMastercook (były Wrozamet), Toshiba , Tieto i inne). Siemens właśnie przenosi swoje centra programistyczne do Wrocławia. Swoje siedziby mają tu następujące banki: BZ WBK , Lukas Bank , AIG Bank, Eurobank, Santander Consumer Bank (dawniej PTF Bank) oraz centra finansowo-księgowe: Volvo , Hewlett-Packard , KPIT Cummins, UPS , GE Money Bank, Credit Suisse . W mieście działa największa liczba firm leasingowych oraz windykacyjnych w kraju, w tym największy Europejski Fundusz Leasingowy , znajduje się tu również siedziba firmy American Restaurants, franczyzobiorcy sieci KFC , Pizza Hut , Burger King i Starbucks oraz właściciela Rodeo Drive . Swoją siedzibę mają tu również polskie firmy wysokich technologii, np. giełdowa spółka informatyczna PGS Software SA . Duży ośrodek przemysłu farmaceutycznego; US Pharmacia, Hasco-Lek, Galena, 3M , Labor, S-Lab, Herbapol . We Wrocławskim Parku Technologicznym zlokalizowanych jest wiele firm z branży przemysłu wysokich technologii (high-tech): Baluff, CIT Engineering, Caisson Elektronik, ContiTech, Ericsson, Innovative Software Technologies, IT-MED , Mitsubishi Electric, Maas, Sektor IT, Technology Transfer Agency TECHTRA, czy Vratis. We Wrocławiu powstaje także centrum informatyczno-usługowe IBM , w którym pracę znajdzie 3 tys. pracowników, głównie inżynierów, informatyków i programistów. W pojedynku o centrum IBM walczyły także Katowice , Kair i Budapeszt .

Ze względu na bliskość granicy z Niemcami i Czechami udział Wrocławia, jak i całego województwa dolnośląskiego w eksporcie z tymi krajami jest bardzo duży.

Wrocław posiada także drugi pod względem wielkości wydatków w kraju budżet (niemal 3,99 mld zł w 2009 r.)^[24], ustępując pod tym względem jedynie stolicy i trzeci pod względem przychodów (3,08 mld zł)^[24], po Warszawie i Krakowie (wydatki miasta Krakowa wynoszą w tym samym okresie 3,46 mld zł^[25], a przychody – 3,25 mld^[26]). Dochód na mieszkańca jest także wysoki i w 2009 r. ukształtował się na poziomie 48.072,21 zł. W 2007 r. produkt krajowy brutto na mieszkańca wytworzony we Wrocławiu stanowił 147,8% średniej krajowej i wynosił 45 623 zł., a wzrost gospodarczy ukształtował się na poziomie 12,8%, wobec 6,5% dla Polski i był jednym z najwyższych wskaźników w kraju^[27].

Edukacja

Uniwersytet Wrocławski

Wrocław należy do największych w Polsce ośrodków uniwersyteckich. Życie umysłowe skupia się wokół wyższych uczelni z uniwersytetem liczącym 37.000 studentów i politechniką (ponad 35. 000 studentów) na czele.^[]

Założona w 1950 roku Akademia Medyczna we Wrocławiu posiada tradycje kształcenia sięgające 1811 roku.

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu (dawna Akademia Ekonomiczna) – powołany w 1947 r. gromadzi ponad 18.000 studentów. Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu (dawna Akademia Rolnicza) założony w 1951 roku jest jednym z największych tego typu w kraju, z liczbą ponad 13.000 studentów.

Oprócz licznych placówek państwowych we Wrocławiu mieści się ogromna liczba uczelni prywatnych i ośrodków badawczych.

Kultura

Występ teatru na rynku we Wrocławiu

Wrocław jest jednym z największych ośrodków kulturalnych i intelektualnych w Polsce , o wielowiekowej tradycji . Znajduje się tu spora liczba teatrów , muzeów , kin i galerii sztuki , zapewnia swym mieszkańcom i turystom szeroką ofertę kulturalną – od muzyki dawnej do projektów z obszaru sztuki nowoczesnej . Wizytówką kulturalną Wrocławia stały się festiwale muzyczne o międzynarodowym znaczeniu (m.in. Wratislavia Cantans , Festiwal Jazz nad Odrą , Przegląd Piosenki Aktorskiej ).

Muzea

We Wrocławiu znajduje się kilkanaście znaczących obiektów muzealnych . Należy do nich Muzeum Narodowe we Wrocławiu (dawne Muzeum Śląskie), zawierające między innymi zbiory przeniesione ze Lwowa i Kijowa , jedyne w Polsce Muzeum Architektury , Muzeum im. Lubomirskich i Muzeum Sztuki Mieszczańskiej w Ratuszu .

Do atrakcji kulturalnych należy też zaliczyć Panoramę Racławicką - rotundę, w której mieści się panoramiczne malowidło o wymiarach: 120x15 metrów przedstawiające bitwę pod Racławicami z 4 kwietnia 1794 r. będącą oddziałem Muzeum Narodowego .

19 kwietnia 2009 Muzeum Miejskie otworzyło kolejny oddział mieszczący się w odrestaurowanym pałacu królewskim (zamku królów pruskich) w centrum miasta. Część budynku zajmują drobiazgowo odrestaurowane komnaty królewskie. Dwa skrzydła gmachu zajmuje wystawa "1000 lat Wrocławia". Na wystawie prezentowanych jest prawie trzy tysiące eksponatów, wiele z nich pochodzi ze zbiorów polskich i niemieckich kolekcjonerów oraz Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu, skarbca katedry św. Jana i Muzeum Archidiecezjalnego we Wrocławiu

Arsenał Miejski jest oddziałem Muzeum Miejskiego , w jego południowym i wschodnim skrzydle znajduje się Muzeum Militariów a w starym spichlerzu ma swoją siedzibę Archiwum Budowlane Muzeum Architektury i od 2001 roku Muzeum Archeologiczne.

Muzeum Przyrodnicze powstało w 1814 roku i znajduje się na terenie Ogrodu Botanicznego .

Muzeum Sztuki Medalierskiej założony w 1964 r. oddział Muzeum Miejskiego . Jako jedyne w Polsce gromadzi zbiory z zakresu medalierstwa i falerystyki .

Muzeum Archidiecezjalne założone w 1898 r. na terenie Ostrowa Tumskiego gromadzi zabytki starożytne i gotyckie, głównie z czasów piastowskiego Śląska. Mauzoleum Piastów Śląskich mieści się w kościele św. Klary i św. Jadwigi i posiada m.in. urnę z sercem księżniczki Karoliny - ostatniej Piastówny z 1707 r.

Muzeum Poczty i Telekomunikacji jest jedyną tego typu placówką w Polsce i prezentuje unikalne zbiory poczty polskiej od XVI w.

Muzeum Geologiczne powstało w 1866 r. a Muzeum Mineralogiczne w 1812 r.

Muzeum Uniwersytetu Wrocławskiego ukazuje historię uczelni od 1702 r. do czasów współczesnych, mieści się w gmachu głównym Uniwersytetu Wrocławskiego, z kolei Muzeum Człowieka znajduje się w budynku Katedry Antropologii Uniwersytetu Wrocławskiego i posiada zbiory jeszcze z czasów przedwojennych.

Muzeum Etnograficzne znajduje się w dawnym Pałacu Biskupów Wrocławskich przy placu Zgody, Muzeum Akademii Sztuk Pięknych jest częścią ASP we Wrocławiu przy pl. Polskim, Muzeum Sztuki Cmentarnej obejmuje teren Starego Cmentarza Żydowskiego przy ul. Ślężnej .

Teatry

W dzisiejszym Wrocławiu działa kilkanaście teatrów i grup teatralnych. Do ważniejszych zaliczyć można Teatr Polski złożony z trzech scen, Teatr Współczesny powstały w początkach lat 70. XX wieku we Wrocławiu, będący inicjatorem Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego DIALOG-WROCŁAW odbywającego się co 2 lata. Tradycje operowe we Wrocławiu, sięgające pierwszej połowy XVII w., podtrzymuje Opera Wrocławska wzniesiona w latach 1839 - 1841 . Dla melomanów ważna jest również Filharmonia Wrocławska utworzona w 1954 r., m.in. z inicjatywy hr. Wojciecha Dzieduszyckiego . Przedstawienia operetkowe na dwóch scenach wystawia natomiast Teatr Muzyczny Capitol.

Kina

We Wrocławiu znajduje się 5 multipleksów: 2 kina należą do Heliosa – przy ul. Kazimierza Wielkiego i w Centrum Handlowo-Rozrywkowym Magnolia Park , również 2 kina posiada Multikino – w Centrum Handlowym Arkady Wrocławskie i w Centrum Handlowo-Rozrywkowym Pasaż Grunwaldzki natomiast jedno kino należy do sieci Cinema City i mieści się w Centrum Handlowym Korona. Oprócz nich Wrocław może pochwalić się także kameralnymi kinami o znacznie dłuższej historii, jak Lwów, Lalka czy Warszawa.

Wrocław ma też jedyne działające w Europie kino dworcowe, które mieści się na Dworcu Głównym . Obecnie, z powodu przebudowy dworca jest ono zamknięte.

Kąpieliska

We Wrocławiu znajduje się największy w Polsce aquapark – Wrocławski Park Wodny z basenami krytymi i odkrytymi działającymi cały rok. Kąpieliska odkryte działające sezonowo: Kąpielisko Morskie Oko , Kąpielisko Glinianki, Basen Kąpielowy Kłokoczyce na Psim Polu , Basen Kąpielowy Orbita w Parku Zachodnim . Wrocław dysponuje także basenami krytymi: WKS Śląsk przy ulicy Racławickiej, Wrocławskie Centrum SPA Sp. z o.o. przy ulicy Teatralnej, Basen w szkole przy ulicy Zemskiej oraz w szkole przy ulicy Wieczystej, Pływalnia Uniwersytetu Ekonomicznego przy ul. Kamiennej, Pływalnia Uniwersytetu Przyrodniczego przy ulicy Chełmońskiego, Centrum Basenowo-Sportowe Redeco, oraz Punkt Rekreacji w Hotelu Wrocław.

Wrocław w literaturze

Wrocławski filolog i pisarz, Marek Krajewski , poświęcił cykl książek kryminalnych detektywowi Mockowi oraz miastu Breslau. Akcja kilku utworów Wojciecha Żukrowskego toczy się we Wrocławiu, podobnie utwory Andrzeja Ziemiańskiego często opisują miasto.

Media

Stacje radiowe

• Radio RAM
• Radio Eska Wrocław
• Akademickie Radio LUZ
• Radio Aplauz
• Radio Wrocław
• Katolickie Radio Rodzina
• Radio TOK FM
• Radio Traffic FM

Stacje telewizyjne

• TV Odra
• TeDe
• TVP Wrocław

Prasa

Dzienniki

• Gazeta Dolnośląska (dolnośląska edycja Gazety Wyborczej )
• Polska - Gazeta Wrocławska (dolnośląska edycja dziennika Polska )
• Auto Giełda Dolnośląska

Czasopisma

• Tygodnik Wrocławski
• Wrocławski Gość Niedzielny (tygodnik)
• Wrocławianin (dwutygodnik)
• Odra (miesięcznik)
• Gazeta Południowa (miesięcznik)
• Nowe Życie (miesięcznik)
• CD-Action (miesięcznik)

Pisma już nie ukazujące się

• Gazeta Wrocławska (dawniej Gazeta Robotnicza )
• Słowo Polskie (Pionier)
• Wieczór Wrocławia
• Dziennik Dolnośląski
• Biuletyn Dolnośląski
• Monitor Dolnośląski
• Nowiny Szląskie
• Schlesische Zeitung
• Żołnierz Ludu
• Sprawy i Ludzie
• Naprzód Dolnośląski
• Nasz Wrocław
• WTK
• Panorama dolnośląska

Sport

Wspólnoty religijne

Archikatedra Wrocławska

Obecność wielu grup religijnych jest rezultatem złożonej przeszłości miasta, w której Wrocław zamieszkiwały przeróżne narodowości . Wszystkie grupy pozostawiły po sobie nie tylko kulturę, ale także wiarę . Pozostałością po tworzących niegdyś większość mieszkańców niemieckich protestantach jest do dziś mała niemieckojęzyczna wspólnota ewangelicka . Jednocześnie istnieje polskojęzyczna wspólnota ewangelicka . Na terenie miasta działa również kilkanaście protestanckich wspólnot o charakterze ewangelicznym – do tej grupy należą między innymi wrocławskie zbory Kościoła Chrześcijan Baptystów , Kościoła Zielonoświątkowego , niezależny charyzmatyczny (neozielonoświątkowy) Kościół Wrocław dla Jezusa, Kościoła Wolnych Chrześcijan czy Wspólnoty Kościołów Chrystusowych .

Po 45 latach swą greckokatolicką wiarę w obrządku ukraińsko-bizantyjskim mogą również bez przeszkód wyznawać Ukraińcy i Łemkowie , którzy do miasta zostali przesiedleni ze wschodniej Polski w ramach tzw. akcji Wisła . Tuż po wojnie, jako skutek przesiedleń mniejszości narodowych ze wschodnich terenów kraju, powstały tu również dwie wspólnoty prawosławne . Obecnie są one odwiedzane przez Ukraińców wyznających prawosławie , a także niewielką liczbę Rosjan i Polaków . Na życie religijne dolnośląskiej stolicy wpływ ma także dziewiętnastowieczna emigracja Polaków do Ameryki . Utworzyli oni w nowej ojczyźnie własny Kościół Polskokatolicki , który z kolei w okresie międzywojennym trafił do Polski. Innym Kościołem starokatolickim działającym we Wrocławiu jest Reformowany Kościół Katolicki .

Najwięcej wiernych ma jednak Kościół rzymskokatolicki ^[] mający w swych rękach najwięcej świątyń. W mieście obecne są także świątynie religii dharmicznych . Działa tu jedna z największych społeczności buddyjskich w Polsce^[], wrocławcy buddyści skupieni są głównie we wspólnotach Buddyzmu Diamentowej Drogi oraz Zen Kwan Um .

Znaczącą grupę stanowią również Świadkowie Jehowy zgromadzeni w 33 zborach. Są drugą co do wielkości grupą wyznaniową we Wrocławiu (3'500 wiernych^[]).

Administracja

Wrocław jest miastem na prawach powiatu . Jest też członkiem Unii Metropolii Polskich.

Samorząd

W wyborach samorządowych mieszkańcy wybierają 37 radnych Rady Miejskiej .

Prezydent

Podział administracyjny

Wrocław dzieli się administracyjnie na 48 osiedli , stanowiących jednostki pomocnicze miasta . Niegdyś miasto składało się z 5 dzielnic: Psie Pole , Śródmieście , Stare Miasto , Krzyki , Fabryczna , które obecnie nie posiadają własnej osobowości prawnej, stanowią jednak nadal kryterium organizacji wielu urzędów i instytucji.

Transport

Układ drogowy

Docelowy układ dróg we Wrocławiu

Przez Wrocław przebiegają drogi krajowe i europejskie 5 E261 , 8 E67 , 94 , na krótkim odcinku granicy miasta przebiega autostrada A4 E40 , a w Bielanach Wrocławskich bezpośrednio przy granicy miasta znajduje się węzeł autostrady A4 E40 , i dróg nr 5 E261 , 8 E67 i 35 .

Struktura sieci drogowej Wrocławia jest silnie zorientowana na centrum miasta, mając kształt promienisty. Do końca XX wieku wszystkie mosty na głównej odnodze Odry skupiały się na jej odcinku długości około 2.500 m. Komunikacja drogowa między dzielnicami peryferyjnymi jest utrudniona przez rozległe urządzenia kolejowe, wcinające się w głąb miasta. Od lat 80 etapami budowana jest obwodnica śródmiejska . W roku 2008 rozpoczęła się natomiast budowa Autostradowej Obwodnicy Wrocławia (AOW) A8 , której rolą będzie przejęcie ruchu tranzytowego z obecnych dróg nr 5 E261 i 8 E67 i wyprowadzenie go poza istniejący układ ulic miejskich. Obecnie jednak zarówno droga nr 5 E261 jak i 8 E67 przebiega przez miasto, w tym przez dzielnicę Starego Miasta. W czerwcu 2009 rozpoczęła się budowa obwodnicy wschodniej , a w planie jest także budowa obwodnicy staromiejskiej .

Transport szynowy, lotniczy i wodny

Wrocław Główny

Wrocław jest ważnym węzłem kolejowym ( Wrocław-Brochów to druga pod względem wielkości stacja towarowa w kraju, także Wrocław Gądów jest dużą stacją towarową). Z Wrocławia wychodzą linie kolejowe w kierunkach: Leszno – Poznań , Opole – Katowice – Kraków , Opole – Lubliniec – Częstochowa , Legnica – Zgorzelec , Głogów – Zielona Góra , Kłodzko – Kudowa-Zdrój , Kłodzko – Międzylesie , Wałbrzych – Jelenia Góra , Oleśnica – Ostrów Wlkp – Łódź – Warszawa . Ponadto istnieją nieczynne linie kolejowe Wrocław - Kobierzyce - Świdnica , Wrocław - Kobierzyce - Dzierżoniów i Wrocław - Trzebnica . Miasto posiada międzynarodowe lotnisko na Strachowicach Copernicus Airport Wrocław oraz port rzeczny na Odrze .

Miejski transport zbiorowy

Miejski transport zbiorowy we Wrocławiu korzysta z 23 stałych linii tramwajowych i 74 autobusowych (w tym 13 nocnych), ich ilość jest zmienna, zależnie od remontów. Rozległa sieć tramwajowa jest jedną z większych w kraju, jednak nie obsługuje wielu gęsto zamieszkanych osiedli takich jak Nowy Dwór , Kozanów , Psie Pole , Gaj czy Zakrzów , linie autobusowe stanowią zatem równorzędny środek transportowy, obsługiwany przez MPK Wrocław oraz kilku mniejszych prywatnych przewoźników. Obecnie trwa rozbudowa sieci tramwajowej w ramach szybkiego tramwaju miejskiego – Tramwaj Plus .

W czasie II wojny światowej Niemcy planowali zbudować metro we Wrocławiu^[].

Bezpieczeństwo

Służba zdrowia

Szpital Pediatryczny

Wrocław posiada około 15 szpitali oraz ogromną liczbę państwowych i prywatnych przychodni i ośrodków zdrowia . Dzięki współpracy z tutejszą Akademią Medyczną 12 lutego 1958 dokonano tu pierwszej w Polsce operacji na otwartym sercu , a 31 marca 1966 r. pierwszą operację przeszczepienia nerki od żywego dawcy. Były to wówczas osiągnięcia o znaczeniu europejskim. III Klinika Chirurgii, kierowana przez prof. Z. Jeziorę, w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych wyspecjalizowała się w operacjach wytwórczych przełyku, uzyskując czołowe miejsce w kraju.

Jednostki wojskowe

Miasta partnerskie

Wrocławianie

Nobliści

• Theodor Mommsen ( 1902 ) – historyk, poeta oraz prawnik niemiecki
• Philipp Lenard ( 1905 ) – fizyk, nagrodę otrzymał dzięki swej pracy nad promieniowaniem katodowym.
• Eduard Buchner ( 1907 ) – niemiecki profesor chemii. Prowadził badania z dziedziny związków cyklicznych (odkrycie pirazolu), nad alkoholową fermentacją drożdżową i procesami fermentacyjnymi.
• Paul Ehrlich ( 1908 ) – chemik i bakteriolog, wynalazł salwarsan – lekarstwo przeciwko kile stosowane przed wynalezieniem antybiotyków.
• Gerhart Hauptmann ( 1912 ) – dramaturg i powieściopisarz, był przedstawicielem nurtu naturalistycznego w teatrze.
• Fritz Haber ( 1918 ) – chemik niemiecki pochodzenia żydowskiego, nagrodę otrzymał za opracowanie metody syntezy amoniaku, umożliwiającej produkcję nawozów sztucznych
• Friedrich Bergius ( 1931 ) – prace badawcze nad wysokociśnieniowym uwodornianiem węgla do węglowodorów ciekłych – benzyna syntetyczna (metoda Bergiusa), scukrzaniem drewna (hydroliza celulozy)
• Otto Stern ( 1943 ) – fizyk, nagrodę otrzymał za swój wkład w rozwój metody wiązki molekularnej i odkrycia momentu magnetycznego protonu.
• Max Born ( 1954 ) – sformułował standardową obecnie interpretację kwadratu funkcji falowej (ψ*ψ) w równaniu Schrödingera jako gęstości prawdopodobieństwa znalezienia cząstki.
• Reinhard Selten ( 1994 ) – ekonomista niemiecki, Nagrodę Nobla otrzymał za osiągnięcia w dziedzinie teorii gier.

Honorowi obywatele Wrocławia

Ciekawostki

• We Wrocławiu na Thanks Jimi Festival 2006 został po raz pierwszy pobity gitarowy rekord Guinnessa ; poprawiany później na Thanks Jimi Festival 2007 oraz Thanks Jimi Festival 2008 ; w 2009 roku na wrocławskim Rynku zebrało się 6.346 gitarzystów^[34].
• Miasto ma czwartą największą liczbę mostów (i kładek) w Europie, plasuje się zaraz za Amsterdamem , Wenecją i Petersburgiem .W Polsce Wrocław ma największą ilość mostów i kładek porównanie: Wrocław-220, Warszawa-8, Kraków-7. Wrocław zwany jest także "Drugą Wenecją"^[35].
• We Wrocławiu zadebiutowali m.in. Andrzej Wajda , Krzysztof Kieślowski , Sylwester Chęciński i powstało wiele filmów, które weszły do historii polskiego kina, m.in.: Popiół i diament , Rękopis znaleziony w Saragossie , Sami swoi , Lalka , Mniejsze niebo ; niektóre odcinki seriali: Czterej pancerni i pies i Stawka większa niż życie były kręcone we Wrocławiu (w "Stawce" Wrocław występował jako Berlin, m.in. dworzec główny , a Teatr Lalek występował jako Teatr Roma); we Wrocławiu ma być kręcona wielka produkcja Śmierć w mieście Breslau, z mocną zagraniczną obsadą, której budżet szacowany jest na blisko 20 milionów dolarów.
• Miasto jest jednym z czterech polskich miast, które organizują Mistrzostwa Europy w piłce nożnej mężczyzn w 2012 roku ( Euro 2012 )^[36].
• Miasto kandydowało do wystawy EXPO 2010 , lecz musiało uznać wyższość Szanghaju^[37].
• W rywalizacji o EXPO 2012 miasto przegrało z Yeosu ( Korea Południowa )^[38].
• Wrocław posiada dwa obiekty (najwięcej w Polsce, wraz z Gdańskiem ) na liście Pomników Historii – najcenniejszego wyróżnienia przyznawanego w kraju, bo na liście znajduje się tylko 30 (wkrótce 31) obiektów uznanych za szczególnie wartościowe dla kultury, będących pod patronatem Prezydenta Rzeczypospolitej. Są nimi: zespół historycznego centrum i Hala Stulecia .
• Wrocław ma Stadion Olimpijski , choć nie był nigdy organizatorem Igrzysk .
• Jako jedno z nielicznych miast w Europie (poza Holandią), ma zachowaną i stale wypełnioną wodą fosę miejską .
• Ostrów Tumski we Wrocławiu oświetlany jest co noc przez ręcznie obsługiwane gazowe latarnie uliczne .
• W budynku Banku Zachodniego na rogu Rynku i placu Solnego działa jedyny we Wrocławiu paternoster , czyli winda bez drzwi, która jeździ ze stałą prędkością, nie zatrzymując się na poszczególnych piętrach.
• Wrocławskie ZOO , choć wcale nie największe w Polsce, może się pochwalić jednak największą w Polsce liczbą gatunków.
• We Wrocławiu urodził się Manfred Albrecht von Richthofen - niemiecki lotnik, największy as myśliwski okresu I wojny światowej , nazywany "Czerwonym Baronem".
• We Wrocławiu zmarł 9 września 1684 r. Johann Caspar von Ampringen, od roku 1682 Książę von Freudenthal i Eulenburg. Był on czeskim dyplomatą i Wielkim Mistrzem Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie .
• Miasto posiada tor wyścigów konnych (w Polsce są tylko 3 takie), mieści się on na Partynicach ; na jego terenach w 1983 Jan Paweł II odprawił mszę.
• Wrocławska PTV Echo była pierwszą prywatną telewizją w Polsce.
• Miasto posiada najwięcej w Polsce punktów widokowych zlokalizowanych na zabytkach, są to: wieża północna Katedry św. Jana Chrzciciela , wieża Bazyliki św. Elżbiety , Wieża matematyczna Uniwersytetu Wrocławskiego , Mostek Czarownic między wieżami Katedry polsko-katolickiej św. Marii Magdaleny .
• Wrocławski ratusz jest jednym z najstarszych ratuszy w Polsce i jednym z najpiękniejszych świeckich budowli gotyckich w Europie Wschodniej. Poza tym na wysokiej wieży mieści się najstarszy w Polsce dzwon zegarowy i najstarszy, z 1368 r. zegar wieżowy. W piwnicach budynku znajduje się najstarsza (z XIV wieku) restauracja w Europie – Piwnica Świdnicka .
• Wrocław dwa razy był gospodarzem dorocznego Europejskiego Spotkania Młodych organizowanego przez wspólnotę Taize we Francji. Pierwsze takie spotkanie odbyło się w końcu 1989 , drugie – pod koniec 1995 .
• We Wrocławiu, wśród licznych pomników upamiętniających znane osobistości i doniosłe wydarzenia kilka zasługuje na szczególną uwagę ze względu na ich niezwykłą formę i wymowę. Należą do nich:
  • pomnik Pomarańczowej Alternatywy w formie niewielkiego krasnala,
  • " Powodzianka " (na pamiątkę powodzi tysiąclecia w 1997 ),
  • pomnik na pamiątkę masakry na placu Tian'anmen w Pekinie 4 czerwca 1989 ,
  • niezwykły pomnik " Pamięci Zwierząt Rzeźnych ", ustawiony w zaułku Stare Jatki (przed wojną Große Fleischbänke – "Wielkie Ławy Mięsne"), historycznym miejscu sprzedaży mięsa z pobliskich nadodrzańskich ubojni (obecnie znajdują się tam galerie artystyczne).
• W roku 2003 prezydent Wrocławia, kontynuując zapoczątkowaną przez Pomarańczową Alternatywę tradycję związaną z krasnoludkami – odsłonił na ścianie kamieniczki " Jaś " pomiędzy Rynkiem a kościołem garnizonowym św. Elżbiety miniaturową tabliczkę-szyld "Muzeum Krasnoludków". Tabliczka znajduje się przy drzwiach do kamieniczki, na wysokości ludzkich kolan. W sierpniu 2005 pojawiły się w różnych punktach miasta miniaturowe brązowe rzeźby krasnoludków wg projektów Tomasza Moczka, absolwenta wrocławskiej ASP: "szermierz" przy Uniwersytecie, "rzeźnik" na Starych Jatkach, dwa "Syzyfki" na ul. Świdnickiej oraz "pracz odrzański" przy moście Piaskowym . Ten ostatni krasnoludek nawiązuje swą nazwą do peryferyjnego wrocławskiego osiedla Pracze Odrzańskie . W kolejnych latach także w innych częściach miasta ustawiono kilkadziesiąt innych takich miniaturowych rzeźb, wśród nich – w fontannie koło Teatru Lalek – "aktor", "parasolnik", "puszczający kaczki" i kilka innych. Pod koniec roku 2007 w całym mieście wrocławskich krasnali było około pięćdziesięciu, a teraz ich liczba wynosi 173^[39].
• Wrocław czerpie wodę pitną z z Nysy Kłodzkiej i Oławy .

Krasnal – rzeźnik

Krasnal – Syzyfek

Tiananmen: Pekin/Wrocław 1989/1999

Powodzianka

Panoramy miasta

Panorama północno-wschodnia (180°) z 23. piętra nieistniejącego już budynku "Poltegoru" przy ul. Powstańców Śl. 95 (czerwiec 2005[40]) Panorama północno-wschodnia (180°) z 23. piętra nieistniejącego już budynku " Poltegoru " przy ul. Powstańców Śl. 95 (czerwiec 2005[40])

Panorama południowa (~90°) z tego samego miejsca i w tym samym czasie Panorama południowa (~90°) z tego samego miejsca i w tym samym czasie

Zobacz też

• ścieżki rowerowe we Wrocławiu
• Gazeta Wrocławska
• Średniowieczny cmentarz żydowski we Wrocławiu
• Cmentarz żydowski we Wrocławiu przy ul. Gwarnej
• Stary Cmentarz Żydowski we Wrocławiu
• Nowy Cmentarz Żydowski we Wrocławiu
• Cmentarz Oficerów Radzieckich we Wrocławiu

Przypisy

Bibliografia

• Norman Davies , R. Moorhouse Mikrokosmos. Portret miasta środkowoeuropejskiego. Vratislavia. Breslau. Wrocław, Kraków 2002
• Tadeusz Drankowski, Olgierd Czerner Wrocław z lotu ptaka, Ossolineum, 1992
• Ryszard Majewski Wrocław godzina zero, Krajowa Agencja Wydawnicza, Wrocław 1985
• Karol Jonca , Alfred Konieczny Upadek "Festung Breslau", Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, 1963
• K. Maleczyński , M. Morelowski, A. Ptaszycka Wrocław. Rozwój urbanistyczny, Warszawa 1956
• W. Długoborski, J. Gierowski, K. Maleczyński Dzieje Wrocławia do roku 1807, Warszawa 1958
• Gregor Thum : Die Fremde Stadt Breslau 1945. Siedler, Berlin 2003. (Frankfurt (Oder), Univ., Diss., 2002)
• Till van Rahden, Juden und andere Breslauer: Die Beziehungen zwischen Juden, Protestanten und Katholiken in einer deutschen Großstadt von 1860 bis 1925, Getynga: Vandenhoeck & Ruprecht, 2000.
• Mariusz Urbanek Dolny Śląsk. Siedem stroń świata, Wydawnictwo MAK, Wrocław 2003, s. 240 + CD-ROM
• Waldemar Fydrych Żywoty Mężów Pomarańczowych, Wydawnictwo Pomarańczowa Alternatywa, 2001

Linki zewnętrzne

• Mapy: Emapi • Google Maps • Targeo • Zumi
• Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi
• Strona internetowa Wrocławia
• Wrocław na Facebook'u
• Wrocław w „Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” z lat 1880–1902 (str. 24-48 tom XIV)
• Wrocław w katalogu Open Directory Project