Przemyśl
Panorama miasta Panorama miasta (widok z Zasania)
Herb Przemyśla Flaga Przemyśla
Województwo	podkarpackie
Powiat	miasto na prawach powiatu
Gmina • rodzaj	Przemyśl miejska
Założono	ok. X wiek (przed 981 )
Prawa miejskie	1389
Prezydent miasta	Robert Choma
Powierzchnia	46,15 km²
Ludność (2009) •  liczba •  gęstość	66 549 1 439,4 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 16
Kod pocztowy	37-700 do 37-720
Tablice rejestracyjne	RP
Położenie na mapie Polski Przemyśl
49°47'N 22°46'E / 49.783, 22.767 Na mapach: 49°47'N 22°46'E / 49.783, 22.767
TERC ( TERYT )	1862011
SIMC	0971672
Miasta partnerskie	Paderborn South Kesteven Eger Lwów Truskawiec Kamieniec Podolski
Urząd miejski Rynek 1 37-700 Przemyśl
Strona internetowa miasta

Przemyśl (stan na 1 stycznia 2010 )

Przemyśl ( ukr. Перемишль, ros. Перемышль, niem. Prömsel, czes. Přemyšl, łac. Praemislia) – miasto w województwie podkarpackim nad Sanem , liczące 66 389 mieszkańców (XII 2009 )^[1], co czyni je drugim pod względem ludności miastem województwa podkarpackiego.

Najstarsze miasto regionu i jedno z najstarszych miast Polski. We wczesnym średniowieczu jeden z historycznych Grodów Czerwieńskich , przedmiot nieustannej rywalizacji ze strony Polski , Rusi i Węgier . Następnie m.in. część Rusi Halickiej , a także stolica niezależnego księstwa. Po 1344 stolica rozległej Ziemi Przemyskiej. Po I rozbiorze Polski w zaborze austriackim, w okresie autonomii galicyjskiej jedno z najważniejszych miast Galicji , przekształcony w trzecią co do wielkości twierdzę w Europie ( Twierdza Przemyśl ) z olbrzymim garnizonem wojskowym. W latach 1920 - 1939 w województwie lwowskim, w latach 1945 - 1975 w województwie rzeszowskim , w latach 1975 - 1998 stolica województwa przemyskiego . Siedziba starosty powiatu przemyskiego , a także powiat grodzki . Siedziba dwóch metropolii kościelnych - obrządku rzymskokatolickiego i greckokatolickiego .

Do czasu II wojny światowej był także ważnym siedliskiem ludności żydowskiej , która stanowiła według spisu z 1931 29,5% ludności miasta i posiadała 4 synagogi (dwie zlokalizowane w starej dzielnicy żydowskiej (okolice Rybiego Placu) nie istnieją, kolejna, na ul. Słowackiego , pełni obecnie funkcję biblioteki publicznej, synagoga zasańska jest w tej chwili opuszczona w stanie ruiny)- było to pierwsze udokumentowane osadnictwo Żydów na ziemiach polskich, datowane według Jehudy ha Kohena, żydowskiego uczonego, na 1085 .

Jesienią 1944 r. władze radzieckie założyły w mieście Obóz Przejściowy NKWD nr 49 dla żołnierzy AK i innych przeciwników okupacji sowieckiej. Najczęściej wywożono stąd jeńców do m. Borowicze lub do więzienia na Zamku w Rzeszowie , a także do obozów na Syberii. Represje względem żołnierzy AK trwały do października 1956 .

Charakterystyka

Przemysł drzewny (Zakłady Płyt Pilśniowych "Fibris"), wytwórnia farb i pomocy szkolnych Pollena Astra, mechaniczny i automatyki przemysłowej ( Polna , Fanina), kosmetyczny (Inglot), tkanin powlekanych (Sanwil), meblarski (Forte). Ponadto ośrodek tradycyjnych rzemiosł - ludwisarstwa (Felczyński) i fajczarstwa ( fajka przemyska ). Siedziba kilku instytucji o znaczeniu ponadlokalnym: podkarpackiego wojewódzkiego konserwatora zabytków, izby celnej, bieszczadzkiego oddziału straży granicznej, archiwum państwowego z ogromnymi zbiorami. Miasto posiada kilka muzeów, w tym najstarsze w regionie Muzeum Archidiecezjalne (zał. 1902 ) i największe na Podkarpaciu - Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej (zał. 1910 ). W Przemyślu znajduje się też nowy Szpital Wojewódzki i 114 Szpital Wojskowy. Istnieje wiele szkół, w tym kilka szkół wyższych. "Brama Bieszczad " z ważnymi i licznymi zabytkami w samym mieście, jak i w jego sąsiedztwie - zamkiem w Krasiczynie , arboretum w Bolestraszycach czy kompleksem sakralnym w Kalwarii Pacławskiej . Ważny węzeł komunikacyjny – trasa międzynarodowa E40 , przejście graniczne z Ukrainą w Medyce , duża, graniczna stacja kolejowa ( Przemyśl Główny , Przemyśl Zasanie i in.). Pierwotnie na Kopcu Tatarskim (Przemysława) miejsce kultu bogów słowiańskich .

Miasto wielokulturowe, gdzie obok siebie mieszkają przedstawiciele wielu narodów ( Polacy , Ukraińcy , Cyganie ) wyznań i obrządków (obok rzymskich katolików , mających tu swoją metropolię, z arcybiskupem Józefem Michalikiem na czele, także grekokatolicy , mający tu arcybiskupa swego obrządku, Jana Martyniaka , prawosławni ( diecezja przemysko-nowosądecka z arcybiskupem Adamem, rezydującym w Sanoku ) oraz przedstawiciele nurtów protestanckich : metodyści , adwentyści , baptyści , zielonoświątkowcy , a także Świadkowie Jehowy ).

Transport

Droga 28 Zator - Wadowice - Nowy Sącz - Gorlice - Biecz - Jasło - Krosno - Sanok - Medyka .

Miasto ma stację kolejową Przemyśl Główny oraz przystanek kolejowy Przemyśl Zasanie .

Gospodarka

Usytuowanie Przemyśla przy najdalej wysuniętej na wschód granicy Unii korzystnie wpływa na rozwój handlu międzynarodowego i turystyki.^[]

Klimat

Historia

Przemyśl - jeden z Grodów Czerwieńskich

Średniowieczny drzeworyt

Ulica Franciszkańska w czasach I wojny światowej

Kopiec Tatarski - miejsce kultu bogów słowiańskich

Arcyksiążę Fryderyk podczas wizyty w Twierdzy Przemyśl, czerwiec 1915

Pierwsze wzmianki

Pierwsze wzmianki źródłowe dotyczące Przemyśla to przede wszystkim świadectwo tzw. Powieści dorocznej pod rokiem 6489 ( 981 ) o odebraniu Lachom Przemyśla, Czerwienia i innych grodów przez Włodzimierza Wielkiego "w sem że letie"^[3].

Treść jak i wiarygodność przekazu tego źródła są w historiografii dość często kontestowane^[4]. Do najbardziej elitarnych poglądów należą te o doszukiwaniu się w nazwie Przemyśl, tj. "Peremyszl", miasta Peremyl leżącego na Wołyniu na drodze do Czerwienia z Rusi . Wykluczałoby to uczestnictwo Przemyśla w walkach 981 roku^[5].

Natomiast kwestia najdawniejszej przynależności jest szerzej dyskutowana. Do dwóch najznaczniejszych poglądów należą te o przynależności Przemyśla przed 981 do Polaków , co poniekąd mówi samo źródło^[6] i potwierdzają najstarsze okoliczne nazwy mające polskie pochodzenie ^[7], oraz o przynależności tegoż miasta do Lędzian . Pierwsza z tez uznaje za kompletnie wiarygodny przekaz źródła i stara się nawet na tym budować szersze teorie^[8]. Bardziej wstrzemięźliwi uczeni ograniczają się wyłącznie do stwierdzenia polskiej obecności w Przemyślu przed 981^[9]. Wydaje się to jednak nieprawdopodobnym aby zajęty na zachodzie od początku panowania Mieszko I miał przed tym rokiem sposobność zajęcia tych terenów, w szczególności kiedy nie posiadał jeszcze Małopolski ^[10]. Nowsze badania archeologiczne zdają się jednak podważać powyższą koncepcję, a ma to związek z odkryciem faktu, że w latach 70. X wieku Mieszko umocnił swoje panowanie u zbiegu rzek Wisły i Sanu czego potwierdzeniem jest budowa w tym okresie grodu w Sandomierzu . Dysponując oparciem w ziemi sandomierskiej mogli Piastowie sięgnąć przed 981 rokiem po Przemyśl.

Drugi pogląd opiera się na bardzo prawdopodobnej teorii językoznawczej. Zakłada ona, że nazwa Lach została wywiedziona od Lędzian, jednego z pierwszych napotkanych przez Rusinów plemienia zachodniosłowiańskiego^[11]. Lędzianie mieli potem dopiero "użyczyć" swojego miana całości etnicznej Polaków, natomiast w zapisce pod 981 rokiem występują jeszcze jako plemię^[12].

Istniejący jeszcze trzeci pogląd o przynależności Przemyśla do Czechów , choć poparty przez liczne źródła poza powyższym^[13], jest dziś przeważnie łączony z poglądem o Lędzianach. Mieli oni pozostawać w pewnym tylko stopniu uzależnienia od Czechów^[14].

Ważnym źródłem do wczesnych dziejów Przemyśla są też znaleziska archeologiczne. Mowa tu przede wszystkim o palatium piastowskim z czasów Bolesława Chrobrego datowanym na lata 1018-1032 uznawanym też za monasterium, a odnalezionym na Wzgórzu Zamkowym oraz o 5 grobach węgierskich z pierwszej połowy X wieku odnalezionych w lewobrzeżnej części miasta^[15]. W podziemiach katedry rzymskokatolickiej odkryto w wyniku długoletnich prac archeologicznych zarysy romańskiej rotundy - kościoła św.Mikołaja zbudowanego z fundacji Bolesława Śmiałego pomiędzy 1069 a 1086 rokiem. Natomiast w głębszych pokładach archeologicznych pod katedrą odkryto zarysy starszego kościoła z X wieku być może świadectwo przynależności grodu do państwa Mieszka I. Kontrowersje wzbudzają odkryte na Wzgórzu Zamkowym fundamenty budowli przez część uczonych uznawanej za tzw. "Cerkiew Wołodara" - świadectwo ruskiej obecności w grodzie w XII wieku, a przez innych za romańską bazylikę trójnawową z czasów Bolesława Chrobrego. Znalezione zabytki monet skłaniają ku drugiej koncepcji jednak nie przesądzają o jej słuszności. Plan wzmiankowanych powyżej fundamentów nie przystaje ponadto do opisu cerkwi wzniesionej przez Wołodara Rościsławicza więc niewykluczone, że czeka ona na swe odkrycie. Odkrycia archeologiczne poświadczają działalność w Przemyślu Bolesława Chrobrego, Bolesława Szczodrego, a być może również Mieszka I.

Przemyśl jest także jednym z nielicznych miast, które wspominają źródła hebrajskie . Najstarszym z nich jest świadectwo Jehudy ben Kohena z lat 1028 - 1040 o uprowadzeniu pewnego chłopca żydowskiego z miasta Primisz (Premisz) na targ niewolników do Pragi ^[16]. Źródło to zdaje się poświadczać nie tylko istnienie już w XI wieku gminy żydowskiej na tym terenie, ale też boje toczone tam przez Chrobrego w 1018 , lub ewentualnie wielką wyprawę Jarosława Mądrego z 1031 roku^[17].

Średniowiecze

W 1031 roku Przemyśl został ponownie przyłączony do Rusi. W Polsce toczyła się wówczas walka o władzę między synami Bolesława Chrobrego . Bezprym , najstarszy syn Chrobrego, w walce z Mieszkiem II skorzystał z pomocy księcia kijowskiego Jarosława Mądrego , który w trakcie walk między braćmi zajął Grody Czerwieńskie i Przemyśl. Po śmierci księcia Jarosława, Ziemię Przemyską odziedziczyli jego synowie Włodzimierz Jarosławowicz i Rościsław Rurykowicz . Obaj bracia panowali do 1065 .

Czterdzieści lat po zajęciu Przemyśla przez księcia kijowskiego Jarosława Mądrego, został on zdobyty przez króla Bolesława Szczodrego . Gród powrócił w granice państwa polskiego. W 1071 roku król Polski interweniował na Rusi na rzecz swojego kuzyna Izasława I , walczącego z braćmi o tron kijowski. W trakcie walk, latem 1071 roku, po długim oblężeniu zajął on Przemyśl. Jan Długosz w swojej kronice tak opisuje zdobycie Przemyśla przez Bolesława Szczodrego w 1071 roku: Było to miasto podówczas potężne, wielką liczbą obywateli miejscowych i przybyłych osiadłe i we wszelką broń zaopatrzone, obronne rowy głębokimi i okopami znacznej wysokości, tudzież rzeką Sanem płynącym od północnej strony miasta. Czwartego dnia, gdy Rusini cofnęli się do twierdzy, opanował Bolesław miasto i rozkazał oblec zamek i ludem zbrojnym osaczyć go dokoła. A lubo Rusini bronili go z wielką usilnością, nie przestał jednak szturmować, lecz zdobycie było rzeczą trudną, gdyż i położeniem samym i wieżami silnie był obwarowany. Stracił więc całe lato na obleganiu, przewidując jak się rzeczywiście stało, że głodem przymusi Ruś do poddania. Poddał się zamek już u schyłku lata wymówiwszy sobie, że ludzie załogi zostawieni przy życiu wyniosą z sobą, tyle, ile każdy z nich udźwignąć zdoła. Król opuszczoną fortecę przezimował tam z rycerstwem.

Prawdopodobnie w 1072 roku Bolesław Szczodry ustanowił w Przemyślu biskupstwo, mianując biskupem opata z opactwa sandomierskiego. Po raz drugi Bolesław Szczodry zimował w Przemyślu w czasie powrotu z wyprawy na Węgry , gdzie interweniował w sporze o tron węgierski. Opuszczając Przemyśl pozostawił tam silną załogę polską. Od 1079 roku do 1086 Ziemią Przemyską rządził kolejny władca Polski, brat Szczodrego - książę Władysław Herman .

W 1086 roku Ruryk Rościsłowicz usunął z Przemyśla załogę polską i mianował siebie udzielnym księciem przemyskim. Wydarzenie to zapoczątkowało okres istnienia samodzielnego ruskiego Księstwa Przemyskiego , ze stolicą w Przemyślu, rządzonego przez ród Rurykowiczów .

Po śmierci Ruryka Rurykowicza władzę nad Księstwem Przemyskim przejął jego brat Wołodar , który toczył krwawy spór z Dawidem Igorewiczem . W związku z bratobójczymi wojnami, jakie prowadzili między sobą Rościsławowicze o panowanie nad ziemiami czerwieńskimi, książęta Rusi zwołali w 1097 zjazd w Lubeczu . Na zjeździe uchwalono podział posiadłości Rościsławowiczów i prawo ich dziedziczenia. Na mocy podjętych uchwał Ziemia Czerwieńska z Przemyślem pozostała przy Rościsławowiczach. Książę kijowski Świętopełk Izasławowicz nie pogodził się z takim rozwiązaniem i po uzyskaniu pomocy Węgrów, w 1099 próbował zająć Przemyśl. W bitwie, jaka rozegrała się na polach nad Wiarem , połączone wojska Wołodara, Dawida Igorewicza i Połowców rozbiły wojska Świętopełka i Węgrów.

W 1119 książę Wołodar zbudował w obrębie zamku przemyskiego katedrę prawosławną , w której miano chować książąt i władyków . Sam Wołodar był nieprzychylnie nastawiony do Polski, rządzonej wówczas przez Bolesława Krzywoustego . W celu zneutralizowania niebezpieczeństwa ruskiego, płynącego od strony Przemyśla, w 1119 rycerz polski Piotr Wołost rozkazał swoim ludziom porwać Wołodara. Podczas polowania w podprzemyskich lasach, został on uwięziony przez polskich wojów i przekazany Krzywoustemu. Po złożeniu zobowiązania o zaniechaniu wrogich akcji wobec Polski i zapłaceniu znacznego okupu, został wkrótce Wołodar wypuszczony. Nie dotrzymał on jednak złożonego księciu polskiemu zobowiązania, i jak relacjonuje Jan Długosz , w 1224 jego syn Wołodymirko najeżdża ziemie polskie, dochodząc aż do Biecza , uprowadzając z zajętych terenów na Ruś stada bydła. W odwecie Bolesława Krzywousty wkroczył na tereny Księstwa Przemyskiego i zadał klęskę wojskom Wołodara pod Wilichowem .

Po śmierci Wołodara panowanie nad Księstwem Przemyskim przejął jego starszy syn Rościsław . Toczył on walkę o utrzymanie spadku po ojcu z bratem Wołodymirkiem, który poprzez małżeństwo z córką króla węgierskiego zabezpieczył sobie pomoc Węgrów. W 1126 umarł Rościsław, a Wołodymirko przejmując cały spadek Rościsławowiczów, przeniósł w 1134 stolicę swojego poszerzonego księstwa z Przemyśla do Halicza . Po tym wydarzeniu gród przemyski spadł do roli drugorzędnego miasta na Rusi Halickiej . Wołodymirko toczył liczne wojny z Polakami i Węgrami, dzięki którym rozszerzył tereny swojego księstwa od Wisłoka i Sanu aż po Dunaj . W 1144 rozpoczął wojnę z księciem kijowskim Izasławem , wspieranym przez Polaków i Węgrów. W 1152 doszło do generalnego starcia. Wołodymirko otoczony w grodzie przemyskim przez znaczne siły węgierskie, dowodzone przez króla Gejzę II , i oddziały ruskie księcia Izasława przyjął bitwę przy brodach na prawym brzegu Sanu, ponosząc w niej wielką klęskę. Wypuszczony z niewoli węgierskiej, zmarł wkrótce w Haliczu. W 1206 władzę nad księstwem przemysko-halickim przejęli bracia Igorowicze z rodziny Rościsławowiczów.

Przez dziesiątki lat o bogate tereny Rusi Czerwonej spory toczyli nie tylko potomkowie Jarosława Mądrego, lecz także Polacy, Węgrzy i Litwini. W 1214 doszło do porozumienia między Polską i Węgrami, które kończyło rywalizację tych państw o tereny Rusi Czerwonej. Traktat spiski oddawał Przemyśl polskiemu księciu Leszkowi Białemu , Halicz zaś przypadł pięcioletniemu królewiczowi węgierskiemu Kolomanowi . Młodziutki książę został ożeniony z trzyletnią córką Leszka Białego - Salomeą , i następnie oboje zostali koronowani na władców Królestwa Halickiego.

Z czasem Przemyśl zaczął tracić jednak pozycję stołecznego grodu na rzecz Halicza. Po śmierci Daniela jego syn Lew Daniłowicz , książę halicko-przemyski i władca ziemi bełskiej, udawał się na wyprawy łupieżcze z Tatarami na Węgry i Polskę. Po śmierci księcia krakowskiego Bolesława Wstydliwego zaczął on czynić starania o tron polski. W celu uzyskania przychylności Polaków nadał im w Przemyślu przywilej wyłączający ich spod prawa ruskiego , a miastu samorząd i możliwość korzystania z prawa magdeburskiego (ok. 1280 roku). Po śmierci Lwa Daniłowicza, władzę nad księstwem halicko-przemyskim objął jego syn Jerzy , który wspierał Władysława Łokietka w walce z Czechami o tron krakowski.

Po wymarciu Rurykowiczów, Władysław Łokietek osadził w Haliczu ich siostrzeńca, a swojego kuzyna, Piasta mazowieckiego Bolesława . Po objęciu tronu halickiego przeszedł na prawosławie i przyjął imię dziada po kądzieli, Jerzego I . Był spowinowacony z Kazimierzem Wielkim , będąc szwagrem jego żony, Aldony , córki Giedymina Wielkiego , księcia litewskiego.

W 1338 Bolesław Jerzy II uczynił swoim spadkobiercą króla polskiego Kazimierza Wielkiego. W 1340 został zamordowany w wyniku spisku części bojarów halickich pod wodzą namiestnika Przemyśla Detki, którzy korzystali z pomocy Tatarów. Żonę Trojdenowica bojarzy utopili w przerębli. Celem spisku była chęć zdobycia władzy nad ziemią przemyską. Po tragicznej i bezpotomnej śmierci Jerzego II, księstwo halicko-przemyskie zajął Kazimierz Wielki.

lata 1772-1918

Podczas pierwszego rozbioru Polski w 1772 roku Przemyśl wraz z całą Galicją dostał się w ręce Austrii. Przemyśl stał się stolicą jednego z 20 cyrkułów . Wkrótce nastąpiły liczne wyburzenia w tkance miasta. Rozebrano ratusz i mury miejskie, a kasacji uległy zgromadzenia dominikanów, dominikanek, bonifratrów, karmelitów, jezuitów i bazylianów. Klasztor dominikanów przeznaczono na urząd cyrkułu, a w klasztorze dominikanek umieszczono szpital dla okupacyjnych wojsk austriackich. Nastał czas zastoju w rozwoju miasta, wzmagany powodziami (1836, 1837, 1849), zarazami (1831, 1849) i głodem (1830, 1847)^[18]. Druga połowa wieku XIX przyniosła ożywienie gospodarcze, a przełomem było wybudowanie w 1861 r. przez Przemyśl linii kolejowej łączącej Wiedeń z Krakowem i Lwowem oraz drugiej linii do Budapesztu. Miasto znacznie się rozbudowało poza dawny obszar murów miejskich^[19]. W czasie pierwszej wojny światowej Przemyśl odegrał ważną rolę jako oblegana dwukrotnie twierdza austriacka.

lata 1918-1945

W czasie II wojny światowej zniszczeniu uległo około 45% miasta, w szczególności dzielnica żydowska i przedmieścia. Zniszczona została katedra oraz fronton kościoła franciszkanów, na Zasaniu spalone zostały budynki klasztoru i kościoła Benedyktynek^[20].

Podział administracyjny

Rozwój terytorialny

Z dniem 1.01.2010 do miasta została przyłączona miejscowość Kruhel Wielki z gminy Krasiczyn , o powierzchni 2,39 km²^[21].

Burmistrzowie i prezydenci Przemyśla

Obiekty architektury zabytkowej

W Przemyślu znajduje się największa liczba obiektów zabytkowych na obszarze województwie podkarpackiego ^[22] oraz jedna z największych w skali ogólnopolskiej. Swoją siedzibę ma tutaj Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków.

Pozostałości preromańskiej rotundy i palatium na Wzgórzu Zamkowym

Gotyckie prezbiterium katedry

Renesansowy Zamek Kazimierzowski

Wczesnobarokowy kościół oo.Karmelitów

Późnobarokowy kościół oo.Franciszkanów

Neogotycki kościół oo.Salezjanów

Pałac Lubomirskich - eklektyzm

Secesyjne kamienice przy ul. Grunwaldzkiej

Modernistyczny Dom Robotniczy

Pomnik Orląt Przemyskich - modernizm i konstruktywizm

Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej - dekonstruktywizm

Zamki, pałace i dworki

• Zamek Kazimierzowski
• Pałac Lubomirskich
• Pałac Biskupów Greckokatolickich
• dworek Stanisława Orzechowskiego

Kościoły i klasztory

• Archikatedra rzymskokatolicka Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Jana Chrzciciela
• Kościół św. Marii Magdaleny i klasztor oo. franciszkanów
• Kościół św. Teresy i klasztor oo. Karmelitów
• Kościół św. Antoniego Padewskiego i klasztor oo. franciszkanów reformatów
• Kościół Świętej Trójcy i klasztor ss. benedyktynek
• Kościół św. Józefa (oo. Salezjanie)
• Kościół i klasztor ss. karmelitanek bosych
• budynek dawnego klasztoru oo. dominikanów z Bramą Rycerską
• budynek dawnego klasztoru ss. dominikanek
• budynek dawnego klasztoru oo. bonifratrów

Cerkwie i klasztory

• Archikatedra bizantyjsko-ukraińska pw. św. Jana Chrzciciela
• Cerkiew bizantyjsko-ukraińska Matki Bożej Bolesnej i klasztor oo. Bazylianów
• Cerkiew prawosławna Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
• Cerkiew prawosławna Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny
• budynek dawnego Greckokatolickiego Seminarium Duchownego

Synagogi

• Nowa Synagoga
• Synagoga Zasańska
• Najstarsza Synagoga - nieistniejąca
• Stara Synagoga - nieistniejąca
• Synagoga Tempel - nieistniejąca

Budynki użyteczności publicznej

• gmachy Urzędu Miejskiego i Urzędu Wojewódzkiego
• zabytkowa zabudowa Rynku
• Dworzec kolejowy
• Wieża Zegarowa - Muzeum Dzwonów i Fajek
• Dom Robotniczy - Wyższa Szkoła Prawa i Administracji
• ratusz - nieistniejący

Architektura i sztuka Secesji

• założenie urbanistyczne w dzielnicy Zasanie - ul. Długosza, Grunwaldzka i pl. Konstytucji
• wille: "Marya" przy Słowackiego 27, Poniatowskiego 25 (Zasanie)

Architektura militarna i obronna

• fragmenty murów obronnych miasta
• forty Twierdzy Przemyśl
• bunkry Linii Mołotowa

Cmentarze

• zabytkowe nagrobki na Cmentarzu Głównym
• Nowy cmentarz żydowski
• Stary cmentarz żydowski - nieistniejący
• Cmentarz Wojskowy
• zespół 4 cmentarzy wojennych z I wojny światowej
• Cmentarz Żołnierzy Niemieckich z Wehrmachtu
• Ukraiński Cmentarz Wojenny

Pozostałości preromańskie i romańskie

• preromańska rotunda - relikty na Wzgórzu Zamkowym, IX w.
• preromańskie monasterium na Wzgórzu Zamkowym, IX w.
• romańska bazylika trzynawowa, X w.
• palatium książęce, X w.

Inne

• Kopiec Tatarski
• Pomnik Orląt Przemyskich
• Pomnik Adama Mickiewicza w Przemyślu

Muzea i Archiwa

• Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej
  • Muzeum Dzwonów i Fajek
  • Muzeum Historii Miasta Przemyśla
• Muzeum Archidiecezjalne im. św. Józefa Sebastiana Pelczara
• Muzeum Twierdzy Przemyśl
  • Fort VIII "Łętownia"
  • Fort VII 1/2 "Tarnawce" w Ostrowie
• Muzeum II Wojny Światowej - prywatne
• Ukraińskie Regionalne Muzeum "Strywihor" - nieistniejące
• Archiwum Państwowe

Kultura

Ośrodki kultury

• Centrum Kulturalne /Klub "Piwnice"/
• Przemyskie Centrum Kultury i Nauki "Zamek"
• Młodzieżowy Dom Kultury
• Wojskowy Ośrodek Kultury
• Dom Kultury "Kolejarz"

Teatr

• Teatr "Fredreum" na Zamku Kazimierzowskim – Towarzystwo Dramatyczne im. Aleksandra Fredry

Kina

• Kino "CENTRUM"

Galerie

• Państwowa Galeria Sztuki Współczesnej
• White Photo Gallery - Galeria Fotografii
• Galeria Fotografii przy MKK "Niedźwiadek"
• Galeria ZAMEK
• Galeria GALICJA
• Antyki i Dzieła Sztuki

Cykliczne imprezy kulturalne

• Wielokulturowy Festiwal "Galicja" (organizator: Fundacja "Dziedzictwo" przy współpracy UM Przemyśl)
• Dni Patrona Miasta "Wincentiada" (organizator: Przemyskie Centrum Kultury i Nauki)
• Turniej Satyry im. Ignacego Krasickiego "O Złotą Szpilę" (organizator: CK Przemyśl) – konkurs stworzony i prowadzony przez Barbarę Płocicę, założeniem turnieju jest wyłonienie najlepszych satyryków w czterech konkurencjach: teatralnej, recytacji, literackiej i plastycznej.
• Festiwal "Agora" (organizator: CK Przemyśl)
• Noc Iwana Kupały* (organizator: Związek Ukraińców w Polsce Koło w Przemyślu)
• Podkarpacki Jarmark Turystyczny (otwarcie sezonu turystycznego w województwie)
• Barbarossa - inscenizacja walk o miasto z okresu II wojny światowej
• Święto mleka
• Święto wina i miodu
• Jarmark Turystyczny
• Salezjańskie Lato Muzyczne
• Jesień Muzyczna

Film i fotografia

• Promocja Filmu Polskiego (organizator: Wydział Kultury UM Przemyśl)
• Maraton Filmowy "Z Przemyślem w tle" (organizator: Kino "Kosmos")
• Festiwal Filmów Niezależnych w Przemyślu CK OFF

Literatura

• Przemyska Wiosna Poetycka (organizator: PCKiN)
• Turniej Wierszy Jednego Poety (organizator: Przemyska Biblioteka Publiczna)

Muzyka i taniec

• Jazz Bez... – Mikołajki jazzowe (organizator: CK Przemyśl)
• Jazz nad Sanem (organizator MKK "Niedźwiadek")
• Świętojańska noc jazzowa (organizator: PCKiN)
• Ogólnopolski Festiwal Kapel Podwórkowych (organizator: CK Przemyśl)
• Przemyska Jesień Muzyczna (organizator: Towarzystwo Muzyczne w Przemyślu)
• Dni Muzyki Oratoryjno-Kantatowej (organizator: CK Przemyśl)
• Festiwal "Ghitaralia" (organizator Zespół Państwowych Szkół Muzycznych)
• Międzywojewódzki Przegląd Dziecięcych Zespołów Tańca Ludowego „Taneczny Krąg” (organizator: CK Przemyśl)
• Międzynarodowy Festiwal Muzyki Akordeonowej.
• Salezjańskie Lato Muzyczne
• Muzyka Młodych u Franciszkanów

Plastyka

• Międzynarodowe Biennale Malarstwa "Srebrny Czworokąt" (organizator: Państwowa Galeria Sztuki Współczesnej w Przemyślu)

Teatr

• Biesiada Teatralna w Horyńcu-Zdroju – Konfrontacje Zespołów Teatralnych Małych Form (organizator: CK Przemyśl)
• Przegląd Teatralny "Antrakt" (organizator: CK Przemyśl)
• Przemyska Jesień Teatralna (organizator: CK Przemyśl)
• Przemyska Wiosna Fredrowska (organizator: PCKiN)

Kluby taneczne

• Neo Club w podziemiach DH Szpak
• Saturn, przy hotelu Gromada
• Szalony Młyn
• Sfera
• Neo
• Klub Iluzja

Edukacja

Ta sekcja jest . Jeśli możesz, .

• • Wyższa Szkoła Prawa i Administracji w Przemyślu
  • Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Przemyślu
  • Wyższa Szkoła Gospodarcza w Przemyślu
  • Wyższe Seminarium Duchowne w Przemyślu
  • Państwowa Wyższa Szkoła Wschodnioeuropejska w Przemyślu
  • Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych w Przemyślu

Sport

Piłka nożna

POLONIA Przemyśl (III liga) CZUWAJ Przemyśl (Klasa okręgowa)

Koszykówka

POLONIA Przemyśl (III liga)

Piłka ręczna

POSiR CZUWAJ Przemyśl (I liga)

Lekkoatletyka

Tempo 5 Przemyśl

Tenis stołowy

NURT POSIR Przemyśl (II liga)

Boks

Przemyska Szkoła Bokserska NIEDŹWIADKI

Narciarstwo

Sekcja narciarska POSiR Przemyśl

Kolarstwo

Przemyskie Towarzystwo Cyklistów

Strzelectwo sportowe

Klub Strzelecki "Twierdza" LOK Przemyśl

Taniec

Szkoła Tańca "A-Z" Przemyśl [1]

Coraz popularniejsze stają się spływy kajakowe Doliną Sanu^[] Coraz popularniejsza w Przemyślu staje się Capoeira ^[] - sztuka walki i tańca (jedyną grupą w Przemyślu jest mundo capoeira)^[].

Kluby sportowe

• Klub Lekkoatletyczny "Tempo 5 Przemyśl"
• Klub Strzelecki "Twierdza" LOK Przemyśl
• Miejski Klub Sportowy "Polonia"
• Kolejowy Klub Sportowy "Czuwaj"
• Powiatowy Szkolny Związek Sportowy
• Międzyszkolny Klub Sportowy „JUVENIA”
• Powiatowe Szkolne Towarzystwo Sportu i Rekreacji
• Klub Żeglarski „OPTY” przy MZK sp. z o.o.
• Stowarzyszenie Karate „SAIHA” KYOKUSHINKAI-IFK
• Przemyski Klub SHORIN - RYU Karate
• Przemyska Reprezentacja Maratończyków

Obiekty sportowe

Stok narciarski w Przemyślu

• Strzelnica LOK (pneumatyczna i kulowa) ul. Słowackiego 40
• Przemyski Park Sportowo Rekreacyjny (POSiR) ul. Sanocka 4
• Stok Narciarski w Przemyślu (POSIR)
• Sztuczne Lodowisko (POSIR) ul. Sanocka 2
• Kryta Pływalnia (POSIR) ul. 22 Stycznia 6
• Hala sportowa POSiR ul. Mickiewicza 30
• Korty Tenisowe (KS Czuwaj) ul. 22 Stycznia 6
• Skate Park (POSIR) ul. Sanocka 2
• Stadion Miejskiego Klubu Sportowego "Polonia" ul. Sanocka 18
• Stadion Klubu Sportowego "Czuwaj" ul. 22 Stycznia 6
• Stadion szkolny "Juvenia" ul. Dworskiego 98 (lekkoatletyczny)
• Boiska do siatkówki plażowej (Wyb. Ojca Świętego - plaża miejska)
• Boisko ORLIK ul. Dworskiego 96

Kościoły i związki wyznaniowe

• Katolicyzm
  • Kościół rzymskokatolicki
  • Kościół greckokatolicki
• Cerkiew Prawosławna
• Protestantyzm
  • Kościół Ewangelicko-Metodystyczny
  • Kościół Chrześcijan Baptystów
  • Kościół Zielonoświątkowy
  • Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
• Inne
  • Świadkowie Jehowy - Sala Królestwa
  • Świecki Ruch Misyjny "Epifania" - zbór w Przemyślu, ul. Smolki 6/3.

Ludzie związani z Przemyślem

Honorowi Obywatele Miasta^[23]

• Papież Jan Paweł II
• Przemysław Bystrzycki
• Józef Michalik
• Zbigniew Brzeziński
• Leonard Chrzanowski
• Heidi Wernerus-Neumann
• Wilhelm Lüke
• Tadeusz Bałdowski
• Bolesław Taborski
• Emil Czerny
• Maria Teresa Wolfs-Monfils
• Ignacy Tokarczuk
• Władysław Dec
• Tadeusz Niemiec
• Stanisław Zarych
• Bronisław Żołnierczyk
• Henryk Jaskuła

Posłowie

• Marek Kuchciński , poseł na Sejm RP IV, V i VI kadencji, były przewodniczący Klubu Parlamentarnego PiS
• Piotr Tomański , poseł na Sejm, samorządowiec, PO
• Marek Rząsa , poseł na Sejm, samorządowiec, PO

Transmitowane programy

Telewizja

Telewizje kablowe i satelitarne : m.in. Toya , Cyfrowy Polsat

• TVP1
• TVP2
• TVP Info / TVP Rzeszów
• Polsat
• TVN

Prasa

• Życie Podkarpackie
• Gazeta Codzienna "Nowiny"
• Dziennik Super Nowości
• Przemyski Przegląd Kulturalny
• Nasz Przemyśl
• Tygodnik Pogranicze *
• Dziennik Polski
• Gazeta Wyborcza
• Gazeta Przemyska (red. nacz. Mariusz Szlapak)
• Konik Polny

Legendy

Legendy o powstaniu miasta:

1. ruski książę Przemysław ruszył na polowanie i w miejscu, w którym upolował niedźwiedzia założył osadę z niedźwiadkiem w herbie, od jego imienia nazwaną Przemyślem
2. na obszarze dzisiejszego Przemyśla powstała osada i wielu ludzi zastanawiało się, jak ją nazwać – pewna starsza kobieta powiedziała: "Myśl, nie myśl, niech będzie Przemyśl" – i tak też zostało.
3. jako że miasto leżało w strategicznym punkcie, na styku Polski z Rusią, były to bardzo niebezpieczne strony. Udających się tam kupców i wędrowców uprzedzano: "Dobrze to sobie przemyśl..."

Przypisy

Bibliografia

• Jerzy Motylewicz "Społeczeństwo Przemyśla w XVI i XVII wieku", Wydaw. Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2005, Rzeszów
• Muzeum Narodowe Ziemie Przemyskiej (ed.): Tajemnice placu Berka Joselewicza w Przemyślu. Rezultaty badań archeologicznych w rejonie „żydowskiego miasta“ (Katalog wystawy). Przemyśl 2006, .

Zobacz też

• Cerkiew św. Jana Apostoła w Przemyślu
• Kalendarium historii Przemyśla
• Ludność Przemyśla
• Narodnyj Dim w Przemyślu
• Pomnik Obrońców Twierdzy Przemyśl w Budapeszcie
• RTCN Tatarska Góra
• Stok Narciarski w Przemyślu
• Szlak architektury drewnianej (województwo podkarpackie)
• Twierdza Przemyśl
• Zakłady Automatyki POLNA S.A.

Linki zewnętrzne

• Mapy: Emapi • Google Maps • Targeo • Zumi
• Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi
• Przemyśl w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich , Tom IX (Poźajście – Ruksze) z 1888 r.