Księga Nahuma – jedna z ksiąg
Biblii
znajdująca się wśród ksiąg prorockich
Starego Testamentu
. W kanonie hebrajskim stanowiła siódmą w zbiorze
Dwunastu Proroków Mniejszych
. Jedna z najkrótszych ksiąg biblijnych.
Księga pochodzi z połowy VII w. p.n.e. i ma formę poematu. Jest wyrocznią przeciw potężnej
Asyrii
, zapowiadającą
upadek
ówczesnej stolicy tego państwa –
Niniwy
.
Autorstwo księgi
Autora i temat księgi podaje jej pierwszy werset:
- Wyrok na Niniwę. Księga widzenia Nahuma z Elkosz. (Na 1,1;
BT
)[1]
Prawosławna ikona z XVIII wieku przedstawiająca proroka Nahuma
Jest to jedyna informacja o Nahumie w całej Biblii hebrajskiej. Do proroctw Nahuma odwołuje się deuterokanoniczna
Księga Tobiasza
(Tb 14,4)[2], co jednak nie pozwala na dodatkową identyfikację tej osoby.
Imię Nahum (hebr. נַחוּם) oznacza "
Jahwe
pociesza" i streszcza w pewnym stopniu treść całej księgi. Nahum mógł być głównym prorokiem w świątyni jerozolimskiej[3].
Elkosz, rodzinna miejscowość proroka, nie została zidentyfikowana. Istnieje przypuszczenie, że należy ją utożsamiać z
Alkusz
, wioską odległą o 30 km od
Mosulu
, gdzie znajdują się ruiny
Niniwy
. Ta lokalizacja wskazywałaby też na pochodzenie Nahuma spośród Izraelitów przesiedlonych do Asyrii w 722 po upadku Królestwa Północnego. W Mosulu pokazywany jest też, od czasów średniowiecza, rzekomy grób proroka Nahuma[4].
Inna tradycja, którą potwierdzał Pseudo-Epifaniusz (De vitis prophetar) mówiła o lokalizacji w Judzie[5][6].
Św. Hieronim
w swoim komentarzu do księgi (Prolog. Comment in Nah.) przytaczał tradycję, zgodnie z którą Elkosz znajdowało się w Galilei i odpowiadało późniejszej wiosce El-kauuzach[5][6].
Czas i okoliczności powstania
Datami granicznymi dla powstania Księgi Nahuma są 663 i 612 p.n.e. W 663 Asyryjczycy zdobyli stolicę Egiptu,
Teby
(hebr. No-Amon), do czego nawiązuje werset 3,8. W roku 612 została
zdobyta Niniwa
, co zostało zapowiedziane w księdze.
Rozwój terytorialny Asyrii
Tłem Księgi Nahuma są prześladowania asyryjskie po
upadku Królestwa Izraela
, które nastąpiło w 722 p.n.e. Autor był zapewne świadkiem okrucieństwa i krzywd wyrządzonych jego rodakom przez Asyryjczyków. Księga odzwierciedla pragnienie odwetu wobec wrogiego narodu[7].
Najczęściej przyjmuje się, że księga została napisana w okresie poprzedzającym upadek Niniwy, po śmierci
Aszurbanipala
w 626, kiedy Asyria, ulegając najazdom Medów, zaczęła się chylić ku upadkowi[5]. Autor nie nawiązuje jednak do reformy religijnej króla
Jozjasza
, która nastąpiła w tym samym czasie[8].
Możliwa jest też wcześniejsza data powstania. Księga mogła m.in. pełnić rolę w nawróceniu króla
Manassesa
w latach 652–648, o którym wspominają Księgi Kronik[3]. A.S. van der Wounde twierdzi, że Nahum napisał swoje proroctwo w latach 660–630 przebywając na wygnaniu w Niniwie, co uzasadnia obecność słów zapożyczonych z asyryjskiego, sugestywnym opisem Niniwy i brakiem zainteresowania
Jerozolimą
[9].
Alfred Läpple
sugeruje, że na księgę mogły początkowo składać się poszczególne wypowiedzi, które po
niewoli babilońskiej
ułożono w spójną redakcję. Jednak księga mogła istnieć w obecnej postaci już od początku[4].
Historyczne poglądy na czas powstania
Pisarze starożytni, tacy jak św. Hieronim, przypuszczali, że No-Amon w wersecie 3,8 oznacza nie Teby, ale cały Egipt albo
Aleksandrię
. Dlatego też w
Wulgacie
w 3,8 zamiast No-Amon jest Alexandria populorum. Ponieważ o dacie zburzenia Aleksandrii czy całości Egiptu niewiele wiedziano, różne były domysły co do czasu życia Nahuma i powstania księgi.
Józef Flawiusz
przypuszczał, że księga powstała za panowania króla
Jotama
(połowa VIII w. p.n.e.). Jerzy Syncellus przenosił jej powstanie na czasy Jozjasza (VII w.). Na późniejszy okres – po zburzeniu Jerozolimy (586 p.n.e.) – datował księgę Eutychiusz[6].
Tradycja żydowska czyniła Nahuma współczesnym królowi Manassesowi[6].
Gatunek literacki
Księga wykorzystuje wiele form: poemat
akrostychiczny
(1,2-8), lamentację żałobną (3,1-7), a także szyderczą pieśń (3,8-19). Opis burzonej Niniwy pełen jest dynamiki i dramatyzmu, obfituje w poetyckie obrazy (sadzawka, jaskinia lwów, nierządnica, drzewa figowe, szarańcza). Stosowane też są gry słów oraz efekty dźwiękowe, np. hebrajskie brzmienie 2,8 oddaje lament i zawodzenie niewolnic.
Komentatorzy podkreślają poetycką biegłość autora księgi Nahuma. Lorenz Dürr nazwał go mistrzem języka i mężem wielkiej pasji[4]. Komentarz
Biblii Tysiąclecia
zestawia jego dzieło z poetyckimi utworami Izajasza[8]. Według Encyklopedii Biblijnej, żadna inna księga w zbiorze ksiąg prorockich Starego Testamentu nie dorównuje Księdze Nahuma w sile wyrazu.
Treść
Księga składa się z trzech rozdziałów i czterdziestu siedmiu wersetów. Dzieli się na dwie części:
- Hymn o teofanii Boga (rozdział 1)
- Pieśń przeciw Niniwie (rozdział 2–3)
Księgę otwiera poemat – hymn o strukturze akrostychu (1,1-11). Podobnie jak w
psalmach alfabetycznych
kolejne wiersze zaczynają się od kolejnej litery alfabetu hebrajskiego. Utwór obejmuje połowę alfabetu hebrajskiego i uznawany jest na ogół za niezależny od pozostałej treści księgi. Hymn wysławia Boga – jako mściciela i wojownika, przychodzącego na Ziemię (
teofania
), aby osądzić i ukarać swoich nieprzyjaciół, a jednocześnie ocalić tych, którzy szukają u niego ocalenia. Hymn podkreśla zarówno sprawiedliwość, jak i cierpliwość Boga. Nikt nie może wytrzymać żaru jego gniewu (wiersz 6) i bezcelowe są działania skierowane przeciw niemu (wiersz 9).
Dalej następują wyrocznie przeciw narodowi ciemiężącemu Judę, przy czym Asyria nie jest wymieniana bezpośrednio[8]. Bóg jednocześnie przyznaje, że Juda przeżywała ucisk i upokorzenie ze strony Asyryjczyków i obiecuje, że nie będzie już w ten sposób doświadczał swojego narodu. W ostatnim wersecie pierwszego rozdziału (1,14) Bóg ogłasza wyrok na Niniwę.
Brązowe lwy z Niniwy; lew był symbolem króla Asyrii
Drugi i trzeci rozdział zajmuje poemat o zburzeniu Niniwy. Rozpoczyna go obraz radosnej wieści dla Judy, a jednocześnie ironiczny apel do mieszkańców Niniwy, aby przygotowali się do obrony. Autor następnie przedstawia w plastyczny sposób sceny zagłady miasta i wyraża satysfakcję z okrucieństw, które dotknęły Asyrię – tych samych, których nie szczędziła innym narodom. Niniwa zostaje przedstawiona jako lew, który gromadził łupy w poczuciu bezpieczeństwa, został jednak powstrzymany przez Boga, który pożera młode asyryjskie lwy.
W trzecim rozdziale przedstawiona zostaje krwawa kara i masakra mieszkańców miasta. Niniwa zostaje porównana do nierządnicy, która uwodziła inne narody bogactwami i wdziękiem, a teraz zostanie pohańbiona i ogołocona ze wszystkiego. Jej losy porównywane są do upadku
Teb
, stolicy Egiptu, które zdobył w 664 król Asyrii
Aszurbanipal
. Dalej księga opisuje wyludnienie miasta, choć jego mieszkańcy mieli być liczni jak szarańcza.
Księgę kończy ironiczna lamentacja zapowiadająca rychły upadek Niniwy:
- Nie ma lekarstwa na twoją klęskę, nieuleczalna jest twoja rana. Wszyscy, którzy usłyszą wieść o tobie, w dłonie klaskać będą nad tobą; bo na kogóż nie przechodziła wciąż twoja niegodziwość?(Na 3,19;
BT
)[10]
Szczegółowy plan księgi
- Tytuł (1,1)[11]
- Hymn pochwalny – teofania Boga jako mściciela (1,2-8)
- Zapowiedź spustoszenia Niniwy (1,9–1,14)
- Zapowiedź zbawienia Izraela (2,1.3)
- Sąd nad Niniwą (2,2; 2,4-3,19)
- Upadek Niniwy (2,2; 2,4-2,14)
- Żałobny lament nad miastem (3,1-7)
- Ironiczna pieśń (3,8-19)
Teologia
Jest to jedna z kilku ksiąg prorockich, w której nie ma wezwania do skruchy. Główne przesłanie księgi skupia się wokół tezy, że Bóg pomści grzechy Niniwy i jednocześnie przyniesie radość ludowi Bożemu. Upadek Niniwy ma być aktem sprawiedliwości Bożej.
Księga Nahuma zestawiana jest z
Księgą Jonasza
, gdyż obie opowiadają o Niniwie – pierwsza o zagładzie miasta, a druga o jego ocaleniu. Według Encyklopedii Biblijnej, obie te księgi można odczytać jako
midraszową
refleksję nad tzw. formułą atrybucyjną z
Księgi Wyjścia
34,6-7[12], przy czym Księga Jonasza przedstawia Boga jako miłosiernego i litościwego władcę, a Księga Nahuma jako Boga mściwego, zsyłającego kary. Celem tej refleksji miała być reinterpretacja
Tory
w momencie zagrożenia bezpieczeństwa całego narodu. Inne zestawienie łączy Księgę Nahuma z
Księgą Habakuka
, które dzielą podobny kontekst – sąd Boga nad nieprzyjaciółmi Izraela[3].
Księga Nahuma służyła do interpretacji sytuacji Żydów w znacznie późniejszym okresie. Komentarz do Księgi Nahuma znaleziony w czwartej grocie
Qumran
wykorzystuje jej treść do przedstawienia odłamów
judaizmu
(m.in.
faryzeuszy
) rywalizujących z
esseńczykami
[5].
Nahum krytykowany był za skrajny
nacjonalizm
i radość z upadku wroga. Jednocześnie nie piętnował (jak czynili to inni prorocy, m.in. współczesny mu
Jeremiasz
) grzechów własnego narodu. Komentatorzy podkreślają jednak, że celem Nahuma było potwierdzenie, że Bóg pozostaje wierny Judzie i jej nie opuści[9][13].
Według Encyklopedii Biblijnej, najtrafniej orędzie księgi Nahuma wyraził
Marcin Luter
:
- Księga uczy nas ufać Bogu i wierzyć – zwłaszcza w sytuacji, kiedy zawodzi wszelka ludzka pomoc, ludzkie środki i rady – że Pan nie opuszcza tych, którzy należą do Niego, że broni swojej własności przed wszelkimi atakami wrogów, choćby najpotężniejszych[3]
Kanoniczność
księgi Nahuma w zbiorze ksiąg Starego Testamentu nie ulegała nigdy wątpliwości[6].
Przypisy
- ↑
Na 1,1
w przekładach Biblii.
- ↑
Tb 14,4
w przekładach Biblii.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Paul Achtemeier (red. naukowa): Encyklopedia Biblijna. Wyd. trzecie poprawione. Warszawa: Oficyna Wydawnicza "Vocatio", 2004, ss. 802-803, seria: Prymasowska Seria Biblijna. . (
pol.
)
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Alfred Läpple: Od egzegezy do katechezy: Stary Testament. Warszawa: Pax, 1985, ss. 263-265. .
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Witold Tyloch: Dzieje ksiąg Starego Testamentu. Warszawa: Książka i Wiedza, 1985, ss. 226-230. .
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Michał Nowodworski (red.):
Encyklopedia Kościelna
. T. XV. Warszawa: Drukarnia Czerwińskiego i spółki, 1883, ss. 392-393.
- ↑ Kenneth L. Barker, Donald W. Burdick: Zondervan NIV Study Bible: New International Version. Grand Rapids, Mich.: Zondervan, 2002, ss. 1405-1406. .
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Wstęp do Księgi Nahuma. W:
Biblia Tysiąclecia
, wyd. IV. Poznań: Pallottinum, 2003. [dostęp 2009-03-06].
- ↑ 9,0 9,1 Irene Nowell: Księga Nahuma. W: Katolicki komentarz biblijny. Raymond E. Brown, Joseph A. Fitzmyer, Roland E. Murphy (red. wyd. oryg.), Waldemar Chrostowski (red. wyd. pol.). Warszawa: 2001, ss. 853-857. .
- ↑
Na 3,19
w przekładach Biblii.
- ↑ na podstawie Läpple (1985) oraz Katolicki Komentarz Biblijny (2001)
- ↑
Wj 34,6-7
w przekładach Biblii.
- ↑
Biblia Paulistów
. Częstochowa: Edycja Świętego Pawła, 2008, s. 2061.
Bibliografia
- Paul Achtemeier (red. naukowa): Encyklopedia Biblijna. Wyd. trzecie poprawione. Warszawa: Oficyna Wydawnicza "Vocatio", 2004, ss. 802-803, seria: Prymasowska Seria Biblijna. . (
pol.
)
- Irene Nowell: Księga Nahuma. W: Katolicki komentarz biblijny. Raymond E. Brown, Joseph A. Fitzmyer, Roland E. Murphy (red. wyd. oryg.), Waldemar Chrostowski (red. wyd. pol.). Warszawa: 2001, ss. 853-857. .
- Witold Tyloch: Dzieje ksiąg Starego Testamentu. Warszawa: Książka i Wiedza, 1985, ss. 226-230. .
- Wstęp do Księgi Nahuma. W:
Biblia Tysiąclecia
, wyd. IV. Poznań: Pallottinum, 2003. [dostęp 2009-03-06].
Linki zewnętrzne