Kult płodności
Kult płodnościKult płodności – jedna z form
kultu religijnego
cechująca się oddawaniem czci różnym przejawom i źródłom płodności, jak np. urodzaj, deszcz,
Słońce
,
Księżyc
, wody, roślinność, gleba, kobieta, itp. Jest on jednym z najbardziej rozpowszechnionych i najstarszych kultów religijnych na świecie. SystematykaKlasyfikacja kultów płodności - ze względu na złożoność zjawiska - nie jest prosta. Ogólnie rzecz biorąc, możemy je dzielić według: - źródła - np. kulty roślinności, chtoniczne, zwierząt,
Wielkiej Matki
, falliczne, atmosferyczne, akwatyczne.
- celu - np. kulty agrarne, rybołówstwa, polowania, porodów.
RodowódWenus z Laussel - jedna z najstarszych personifikacji płodności Jak dowodzą wykopaliska archeologiczne, kult płodności występował lub mógł mieć swe początki w okresie górnego lub końcowego
paleolitu
. Znalezione na stanowiskach archeologicznych Willendorf,
Dolni Vestonice
,
Kostionki
, Buriet figurki tzw. Wenus oraz liczne ryty naskalne - np. Wenus z Laussel - świadczą o rozpowszechnieniu tego kultu na dużym obszarze[1]. Także niektóre freski na ścianach jaskiń sugerują występowanie kultu zwierzęcej płodności związane zapewne z magią łowiecką. W okresie
mezolitu
i
neolitu
wraz z pojawieniem się uprawy roślin i hodowlą zwierząt na pierwszy plan wysunęły się kulty agrarne. Odkryte na ścianach świątyni w
Çatal Höyük
z ok. 7000 lat. p.n.e. freski oraz przedstawienia tutejszej bogini w trzech postaciach świadczą o istnieniu zorganizowanego już kultu. Na ślady kultu płodności natrafiono także w Hačilar i w Tell Halaf. Znalezione w tych miejscach figurki kobiece mogą świadczyć o kulcie
Wielkiej Bogini
Matki[2].. Kobiece posążki odkryto także w Beludżystanie i w zachodnich Indiach na stanowisku tzw.
kultury Kulli
. Kult płodności istniał także zapewne prearyjskich kulturach
Mohendżo Daro
i
Harrappy
[3]. Obok kultu Wielkiej Bogini rozwijał się także na neolitycznym Bliskim Wschodzie kult boga-byka lub boga-barana. Jednym z takich kultów był kult
Apisa
w starożytnym Egipcie, istniejący już zapewne w okresie predynastycznym. U neolitycznych ludów pasterskich na pierwszy plan wysunęły się kulty płodności zwierzęcej. Charakterystyka HierogamiaHierogamia, czyli boskie małżeństwo, jest jedną z najbardziej charakterystycznych kultów płodności. Odzwierciedla ona pierwotną parę boską, tzw. Wielkich Rodzicieli Wielkiej Matki i Wielkiego Ojca, źródło i krzewicieli wszelkich form życia. Uosabiają oni w wielu związek typu: Rytualnym odzwierciedleniem mitycznego aktu boskiego małżeństwa jest ceremonia małżeństwa i jego konsumpcja, a w sensie zbiorowym rytualna orgia[4].. Jak podaje Frazer rytuał świętych zaślubin odbywał się na wyspie Letar na początku pory deszczowej[5]. Wegetacja i zmartwychwstanie bóstwaKapłan podlewający rośliny kiełkujące z mumii Ozyrysa. Świątynia Izydy w File Tajemnica cyklu wegetacji oraz związane z nim obumieranie i odradzanie roślin stała się źródłem dla powstania koncepcji odradzających się bóstw, takich jak: Należą one zdaniem
Eliadego
do najważniejszych motywów scenariuszy mitycznych i rytualnych. W starożytnym Egipcie obchodzono w czasie maksimum wylewu Nilu - który był uważany za wcielenie Ozyrysa - święto Chojak. Święto to wiązało się oprócz kultu Ozyrysa także z rozpoczęciem prac rolniczych[6].
Sumerowie
a później
Akadyjczycy
na początku wiosny, tj. w miesiącu Nisan urządzali obrzędy związane z cyklami pór roku i odnową roślinności. W świątyni
Astarte
w
Byblos
co roku opłakiwano, jak pisze
Frazer
, śmierć
Adonisa
. Kulty te na Bliskim Wschodzie stały się w czasach hellenistycznych i rzymskich źródłem misteriów antycznych. Księżyc i płodnośćKsiężyc od zarania dziejów wiązany był z płodnością. Można tu powiedzieć za
Eliadem
, że ponad 15 tysięcy lat przed odkryciem rolnictwa został zastosowany do celów praktycznych cykl księżycowy[7]. W wielu religiach świata
bóstwa lunarne
, jak np. Alahtin u Indian Czumaszów z Kalifornii, Anignat u alaskańskich
Eskimosów
, indyjska Anumati, egipski
Chonsu
,
Chia
u
Czibczów
, Ixmucane u majańskich Indian
Kicze
, Njingon u
Fangów
, sumeryjski
Nanna
były zarazem bóstwami łączonymi z płodnością (także płodnością kobiet). Na związek księżyca z płodnością świadczyć może choćby święto nowiu obchodzone przez kobiety u Pigmejów ku czci bogini księżyca Pe bogini, nazywanej "matką płodności"[8], czy wierzenia
Papuasów
, że księżyc wywołuje menstruację u kobiet[9]. Matka zbożaZ kultem płodności wiąże się także wierzenie o ukrytej sile tkwiącej w płodach rolnych, a zwłaszcza w zbożu. Ta "ukryta siła" często bywa uosabiana jako tzw. "matka zboża" lub "duch zboża". Kult ten jest znany u wielu ludów świata. Birmańscy
Karenowie
wierzą, że na polach ryżowych mieszka tzw. Kelah "duch ryżu" i jeżeli ryż zaczyna wysychać, to oznacza, że duch je opuścił. W celu ponownego jego sprowadzenia odmawiają specjalną modlitwę. W Malezji odprawia się obrzędy związane z tzw. "duszą ryżu-dziecka" i "matki ryżu-dziecka". Podobne wierzenia są także znane w folklorze europejskim. W Szkocji jak podaje Frazer ostatnią garść zboża nazywa się "staruchą" a ostatni snop u Słowian "Matką Zboża"[10]. FallizmJednym z ciekawszych form tego kultu jest są tzw. kulty falliczne, związane z kultem penisa jako źródła płodności. W kulturach wysoko rozwiniętych kult ten miał charakter wiejski i ludowy (grecki
Priap
, japoński Dosojin). Kulty te znane są między innymi w Afryce - Kem(bóstwo), Ibudu(bóstwo); w Ameryce Środkowej - Baklum Chaam u
Majów
, Icelaca(bóstwo) w Hondurasie; w Ameryce Południowej - Pamuri Mahse u Desanów; drawidyjski Gansam. Przypisy- ↑ zob. Eliade, M., Historia, t. I s. 16-18.
- ↑ zob. tenże, s. 32-34.
- ↑ zob. James, E.O, Starożytni bogowie, s. 44-45.
- ↑ zob. Eliade, Traktat, § 136, s. 348-350., Frazer,
Złota gałąź
, rozdz. XIII
- ↑ zob. opis w Traktacie Eliadego na str. 135.
- ↑ zob. E.O. James, Starożytni bogowie, s. 130-133.
- ↑ zob. M. Eliade, Historia ,t. I, s. 18
- ↑ zob. Trilles, Les pygmées, s. 112, 113, 115 i ns.
- ↑ zob. Eliade, Traktat, s. 168.
- ↑ zob. Frazer, Złota gałąź, rozdz. 39.
Bibliografia- Michell Brezillon: Encyklopedia kultur pradziejowych. Warszawa: WAiF, 1981.
- Mircea Eliade: Traktat o historii religii. Warszawa: Książka i Wiedza, 1966.
- Mircea Eliade: Historia wierzeń i idei religijnych. T. 1-3. Warszawa: PAX, 1988-1995.
- James George Frazer: Złota gałąź. Warszawa: PIW, 1969.
- Edwin Oliver James: Starożytni bogowie. Historia rozwoju i rozprzestrzeniania się religii starożytnych na Bliskim Wschodzie i w basenie śródziemnomorskim. Warszawa: PWN, 1970.
- Marjorie Leach: Uniwersalny leksykon bóstw. Poznań: Oficyna Wydawnicza ATENA, 1998. .
- J. Bidez, Franz Cumont, Les mages hellénisés, Bruksela 1938.
- R. Briffault, The Mothers. A study of origins sentiments and institutions, Londyn 1927.
- Albert Dieterich, Mutter Erde, B.G. Truebner, Lipsk, 1925.
- James George Frazer, The Worship of Nature,Macmillan & Co., Londyn 1927.
- James George Frazer, The Belief in Immortality, t. 1, Londyn 1913.
- William Warde Fowler, The Religious Experience of the Roman People", Macmillan & Co., Londyn 1911.
- Michel Granet, Fêtes et chansons anciennes de la Chine, Paryż 1920.
- Andrew Lang, Myth, Rytual and Religion, Londyn 1887.
- Wilhelm Mannhardt, Wald- und Feldklulte, Gebrüder Bornträger, Berlin 1875.
- Herbert Gordon May, The Fertility Cult in Hosea, ,,American Journal of Semitic Language and Literatures, University of Chicago Press, Chicago 1932, t. XLVIII.
- Martin Persson Nillson, History of Greek Religion, Clarendon Press, Oxford 1925.
- Raffaele Pettazzoni, Dio, t. 1: L'Essere Celeste nelle credenze dei popoli primitivi, Societá Athaeneum, Roma 1922.
- John Eric Thompson, Mexico before Cortez: An Account of the Daily Life, Religion and Ritual of the Aztecs, Charles Scribner's Sons, Londyn i Nowy Jork, 1935.
- H. Trilles, Les Pygmées et la forêet equatoriale, Paris 1932.
- Alice Werner, African Mythology, Boston 1925.
Inne hasła zawierające informacje o "Kult płodności":
Rodzimy Kościół Polski
...
Dzień Zmarłych
...
I wiek
...
Kopiec Kościuszki
...
Tadeusz Rejtan
...
Ewolucja
...
List do Hebrajczyków
...
Religioznawstwo
...
Rod (bóg)
...
Fortuna
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Kult płodności":
204 Kryzys europejskiej myśli demokratycznej (plansza 14)
...
010c. Rzym (plansza 12)
...
232 Kultura i nauka w latach 1945 ? 2003 (plansza 3)
...
|