Wyścig kosmiczny – współzawodnictwo
Stanów Zjednoczonych
i
ZSRR
w eksploracji kosmosu, w przybliżeniu obejmujące okres
1957
-
1975
. Obejmował wysiłki zmierzające do eksploracji
przestrzeni kosmicznej
przez
sztuczne satelity
, umieszczenia w niej człowieka oraz jego lądowania na powierzchni
Księżyca
.
Pomimo, iż jego korzenie leżą we wczesnej technologii
rakietowej
i międzynarodowych napięciach powstałych po
II wojnie światowej
, wyścig kosmiczny faktycznie rozpoczął się po sowieckim wystrzeleniu
Sputnika 1
w dniu
4 października
1957
roku. Określenie to jest analogiczne do
wyścigu zbrojeń
. Ze względu na potencjalną możliwość zastosowania militarnego oraz wzrost morale społecznych wyścig kosmiczny stał się ważnym aspektem kulturowej, technologicznej i ideologicznej rywalizacji pomiędzy oboma mocarstwami w czasie
zimnej wojny
.
Podłoże wyścigu kosmicznego
Rakiety były przedmiotem zainteresowania naukowców i amatorów od wieków.
Chińczycy
używali ich jako broni w czasie
Dynastii Song
, a proste (choć niecelne) rakiety żelazne były w XIX wieku wykorzystywane zarówno w walce lądowej jak i morskiej. W latach 80.
XIX wieku
rosyjski uczony
Konstanty Ciołkowski
teoretyzował nad
wielostopniowymi rakietami
na paliwo płynne zdolnymi do osiągnięcia przestrzeni kosmicznej, tworząc tym samym podstawy
astronautyki
. Jego
wzór
określający idealną prędkość rakiety[] jest wykorzystywany przy projektowaniu współczesnych rakiet kosmicznych. Ciołkowski podał również pierwszy teoretyczny opis sztucznego satelity.
W
1926
roku
Robert Goddard
zaprojektował praktyczną rakietę na paliwo płynne. Jego praca nad rakietami była jednak niedoceniana w środowisku naukowym oraz społeczeństwie, co miało przejaw m.in. w wykpieniu go przez gazetę
The New York Times
[].
Niemiecki udział
W połowie lat 20.
XX wieku
niemieccy
naukowcy prowadzili eksperymenty z rakietami na paliwo ciekłe, zdolnymi osiągać relatywnie wysokie wysokości i odległości. W
1932
Reichswehra
, poprzednik
Wehrmachtu
, zainteresowała się możliwością użycia pocisków rakietowych do dalekosiężnego ostrzału
artyleryjskiego
. W okresie
II wojny światowej
broń ta była w posiadaniu i użyciu przez
III Rzeszę
. Dużą rolę[] w tych pracach odegrał
Wernher von Braun
, który w swoich konstrukcjach zapożyczył wiele rozwiązań z badań przeprowadzonych przez Roberta Goddarda, wnikliwie analizując i usprawniając jego rakiety.
Niemiecka rakieta pionowego startu A-4, wystrzelona w
1942
roku była pierwszym pociskiem zdolnym osiągnąć przestrzeń kosmiczną. W
1943
roku Niemcy rozpoczęły masową produkcję następcy, rakiety
V2
o zasięgu 300 kilometrów, zdolnej do przenoszenia
głowicy bojowej
o masie 1000 kg. Wehrmacht wystrzelił 3225 rakiet V2 na tereny
aliantów
powodując śmierć 12685 osób i zniszczenie 33700 budynków[1]. Produkcja ich okazała się jednak bardziej zabójcza niż same ataki przeprowadzone z ich użyciem - liczba zgonów wśród robotników przymusowych z
obozu Mittelbau-Dora
zajmujących się ich wytwarzaniem była większa niż w wyniku ostrzału miast wroga.
Wraz ze zbliżaniem się końca II wojny światowej, Stany Zjednoczone,
Wielka Brytania
oraz Związek Radziecki dążyły do przejęcia technologii i personelu przebywającego w
Peenemünde
. Największy sukces odniosło USA, przerzucając wielu niemieckich specjalistów rakietowych — ci, którzy należeli do
NSDAP
-u przedostali się w ramach
operacji Paperclip
. Amerykańscy naukowcy przede wszystkim zaadaptowali niemieckie rakiety przeciwko wrogim nacjom. Powojenni naukowcy, włączając w to Von Brauna, skupili się na badaniu warunków na dużych wysokościach m.in.
temperatury
,
ciśnienia atmosferycznego
czy
promieniowania kosmicznego
.
Korzenie w zimnej wojnie
Po II wojnie światowej, Stany Zjednoczone i Związek Radziecki zostały wciągnięte w
szpiegostwo
i
propagandę
zimnej wojny
. Eksploracja kosmosu i technologia satelitarna mogła zasilić obie strony konfliktu. Odpowiednio wyposażone satelity mogły prowadzić nasłuch nad dowolnym terytorium i być symbolem propagandowym potencjału naukowego i militarnego państwa.
Te same rakiety które były w stanie wynieść człowieka w kosmos albo trafić w określony punkt na powierzchni Księżyca mogły również posłużyć do
ataku nuklearnego
na wybrane miasto wroga.
Wiele technologii opracowanych do podróży w kosmos mogło mieć zastosowanie w konstrukcji m.in.
międzykontynentalnych pociskach balistycznych
. Wraz z innymi aspektami
wyścigu zbrojeń
, postęp w technologii kosmicznej stał się wskaźnikiem potencjału technicznego i ekonomicznego, demonstrującego wyższość
ideologii
danego państwa. Badania kosmiczne miały więc podwójną przyczynę: mogły być zarówno wykorzystywane w celach pokojowych, jak również do osiągnięcia określonych celów militarnych.
Sztuczne satelity
Sputnik
Sputnik 1
o masie 80
kg
miał wymiary dużej piłki plażowej. Pozostawał na orbicie ziemskiej przez ponad dwa miesiące.
4 października
1957
Związek Radziecki wystrzelił
Sputnika
, pierwszego sztucznego satelitę Ziemi, rozpoczynając tym samym wyścig kosmiczny. W wyniku konsekwencji militarnych i ekonomicznych tego wydarzenia, wywołał on strach i wzmożoną debatę polityczną w Stanach Zjednoczonych, rezultatem której było uchwalenie przez
administrację Eisenhowera
szeregu nowych inicjatyw, w tym powołanie
NASA
. W ZSRR natomiast wystrzelenie Sputnika było postrzegane jako ważny znak potencjału naukowego i inżynieryjnego narodu radzieckiego.
W ZSRR, kraju podnoszącym się po wyniszczającej wojnie, wyniesienie Sputnika na orbitę oraz program eksploracji kosmosu spotkał się z szerokim zainteresowaniem ze strony opinii publicznej. Dla mieszkańców Związku Radzieckiego wydarzenie to było dowodem na potęgę techniczną kraju w nowej powojennej erze.
Przed wystrzeleniem Sputnika w świadomości przeciętnego Amerykanina pokutowało przekonanie o dominacji USA we wszystkich dziedzinach technicznych. Odpowiedzią na wyniesienie radzieckiego satelity na orbitę było przedłożenie ogromnych środków przez Stany Zjednoczone na odzyskanie dawnego statusu, włączając w to m.in. reformy programów nauczania. W przeciągu niecałego roku
Kongres Stanów Zjednoczonych
zatwierdził National Defense Education Act - najbardziej dalekosiężną, finansowaną ze środków federalnych inicjatywę edukacyjną w historii narodu amerykańskiego. Koszty tego projektu wynosiły przeszło 1
mld
dolarów
i były przeznaczone na reformy w szkolnictwie włączając w to tworzenie nowych szkół, uruchomienie systemu stypendiów i pożyczek dla studentów tak aby zachęcić zdolnych uczniów do podejmowania nauki na wyższych uczelniach oraz finansowanie innych programów.
Niemal cztery miesiące po Sputniku Stany Zjednoczone wystrzeliły swojego pierwszego satelitę,
Eksplorera 1
. Zanim to jednak nastąpiło, miało miejsce kilka kłopotliwych porażek na
Przylądku Canaveral
.
Pierwsze satelity zostały użyte w celach naukowych. Sputnik pomógł w ustaleniu gęstości wyższych warstw atmosfery, a dane zgromadzone przez Explorera 1 doprowadziły do odkrycia
pasów Van Allena
przez
Jamesa Van Allena
.
Komunikacja satelitarna
Pierwszy amerykański
satelita telekomunikacyjny
, projekt SCORE, wystrzelony
18 grudnia
1958
roku, dokonał transmisji życzeń noworocznych prezydenta
Dwight D. Eisenhowera
dla świata. Wśród innych znaczących przykładów komunikacji satelitarnej zainicjowanej przez wyścig kosmiczny znajdują się:
-
1962
:
Telstar 1
: pierwszy "aktywny" satelita telekomunikacyjny
-
1972
: Anik A1: pierwszy rodzimy satelita telekomunikacyjny (
Kanada
)
-
1974
: Westar: pierwszy amerykański satelita telekomunikacyjny
-
1976
: Marisat: pierwszy mobilny satelita telekomunikacyjny
Pierwszy
satelita geosynchroniczny
, Syncom 2 został wystrzelony przez Stany Zjednoczone
26 lipca
1963
roku. Sukces tej klasy satelitów sprawił, że
antena satelitarna
nie musiała już dłużej śledzić orbity satelity nadawczego ponieważ była ona
geostacjonarna
. Od tego momentu zwykli mieszkańcy mogli po jednorazowym ustawieniu używać zmodyfikowanych anten do odbioru programów telewizyjnych.
Istoty żywe w przestrzeni kosmicznej
Zwierzęta
Muszki owocówki
wystrzelone przez USA w przejętych w
1946
roku niemieckich rakietach
V2
były pierwszymi udokumentowanymi przypadkami wysłania zwierząt w kosmos w celach badawczych.
Pierwszym zwierzęciem wyniesionym na
orbitę
była suczka o imieniu
Łajka
, podróżująca w
1957
roku na pokładzie radzieckiego
Sputnika 2
. W wyniku stresu i przegrzania poniosła śmierć niedługo po osiągnięciu przez pojazd przestrzeni kosmicznej. W roku
1960
radzieckie psy
Strzałka i Wiewiórka
po udanym pobycie na orbicie bezpiecznie powróciły na ziemię.
Przed wystrzeleniem pierwszego człowieka w kosmos amerykański program kosmiczny sprowadził z
Afryki
szympansy
i wysłał przynajmniej dwa w kosmos. Związek Radziecki wysłał w
1968
roku w ramach programu
Zond
żółwie
, tym samym zostały one pierwszymi zwierzętami, które wykonały lot dookoła Księżyca.
Człowiek
Pierwszym
załogowym lotem kosmicznym
była misja
Wostok 1
, w czasie której 27-letni
kosmonauta
Jurij Gagarin
12 kwietnia
1961
r. dokonał jednego kompletnego okrążenia Ziemi w czasie ok. 1 godziny 48 minut. Obecnie rocznica pierwszego załogowego lotu w kosmos jest obchodzona jako Dzień Kosmonautyki, a także
Noc Jurija
.
Dwadzieścia trzy dni później, w trakcie misji
Freedom 7
w locie suborbitalnym wysokość 187 km osiągnął pierwszy amerykański kosmonauta
Alan Shepard
, a
John Glenn
20 lutego
1962
roku w trakcie misji
Friendship 7
dokonał trzech kompletnych okrążeń Ziemi.
Walentina Tierieszkowa
została pierwszą kobietą w kosmosie biorąc udział w misji
Wostok 6
16 czerwca
1963
roku. Pierwszy lot z więcej niż jednym członkiem załogi odbył się
12 października
1964
roku statkiem Woskhod 1, zmodyfikowanej wersji pojazdu Wostok, w składzie:
Władimir Komarow
,
Konstantin Fieoktistow
oraz
Boris Jegorow
. Lot ten zaznaczył się w historii jako pierwszy podczas którego załoga nie była ubrana w
skafandry
.
Pierwszą osobą która odbyła
spacer kosmiczny
był
Aleksiej Leonow
z radzieckiego statku Woskhod 2 wystrzelonego
18 marca
1965
roku. Misja omal nie skończyła się katastrofą, kiedy pod wpływem panującej w kosmosie
próżni
kombinezon Leonowa spuchł do rozmiarów uniemożliwiających mu ponowne wejście do śluzy powietrznej statku oraz w wyniku zbyt małej mocy
silnika hamującego
kapsuła wylądowała 1600
km
od celu.
Inne sukcesy
Misje planetarne
Związek Radziecki jako pierwszy wysłał sondy planetarne na
Wenus
oraz
Marsa
w
1960
roku. Pierwszym statkiem kosmicznym, który minął Wenus był
Mariner 2
wysłany
14 grudnia
1962
roku przez Stany Zjednoczone. Przesłał on zaskakujące dane o wysokiej temperaturze powierzchni oraz dużej gęstości atmosfery planety. Z powodu braku przyrządów fotograficznych odkrycia te nie skupiły uwagi opinii publicznej tak jak dokonały tego zdjęcia pochodzące od sond kosmicznych, rozszerzających możliwości teleskopów na powierzchni Ziemi.
Pierwszym pojazdem, który osiągnął powierzchnię Wenus i przesłał stamtąd dane była wystrzelona w
1970
roku radziecka
Wenera 7
. Pierwsze zdjęcia z powierzchni innej planety zostały przesłane przez
Wenerę 9
. Obydwie sondy były częścią
programu Wenera
mającego na celu zbadanie drugiej planety
Układu Słonecznego
.
Amerykański
Mariner 10
który przeleciał w
1974
roku obok Wenus podczas swojej podróży na
Merkurego
był jedynym statkiem który minął pierwszą planetę naszego Układu Słonecznego.
Mariner 4
, wystrzelony przez USA w
1965
roku, był natomiast pierwszą sondą która minęła
Marsa
; podczas swojej misji przesłała zaskakujące zdjęcia. Pierwszym pojazdem który osiągnął jego powierzchnię był Mars 3, radziecki lądownik wysłany w
1971
roku przez ZSRR. Z niewyjaśnionych dotąd przyczyn transmisja sygnału na Ziemię została przerwana zaledwie po 15 sekundach, w wyniku czego pierwsze zdjęcia powierzchni czerwonej planety zostały przesłane w
1976
roku przez próbniki amerykańskiego
programu Viking
.
Wystrzelenia i dokowanie
Amerykańskie loty kosmiczne Gemini 7 oraz Gemini 6 zakończyły się pierwszym w historii spotkaniem na orbicie pomiędzy dwoma załogowymi statkami kosmicznymi
15 grudnia
1965
roku. Pojazdy zbliżyły się na odległość około metra i utrzymywały ten dystans przez następne kilka orbit.
Amerykański statek Gemini 8 wykonał pierwsze dokowanie orbitalne
16 marca
1966
roku. Pierwszy automatyczny tego typu manewr połączył radzieckie satelity Kosmos 186 i Kosmos 188 (dwa bezzałogowe statki
Sojuz
)
30 października
1967
roku.
Pierwsze wystrzelenie z powierzchni morza zostało wykonane przez USA
26 kwietnia
1967
roku. Pierwsza
stacja kosmiczna
, radziecka
Salut 1
rozpoczęła działanie
7 czerwca
1971
roku.
Chronologia wyścigu kosmicznego (1957-1975)
Spuścizna
Niedawne wydarzenia
Prom kosmiczny
Columbia
kilka sekund po zapłonie silników,
1981
(NASA)
Pomimo, że tempo wyścigu zmalało, eksploracja kosmosu trwała. W dwudziestą rocznicę lotu Gagarina
12 kwietnia
1981
roku Stany Zjednoczone wystrzeliły pierwszy prom kosmiczny wielokrotnego użytku.
15 listopada
1988
roku Związek Radziecki odpowiedział uruchomieniem programu wahadłowców
Buran
. Te oraz pozostałe narody kontynuowały wysyłanie sond, satelitów różnorakiego przeznaczenia oraz dużych teleskopów kosmicznych.
Możliwość zaistnienia drugiego międzynarodowego wyścigu kosmicznego pojawiła się pod koniec XX wieku, wraz z przejęciem przez
Europejską Agencję Kosmiczną
(ESA) inicjatywy w komercyjnych lotach wykorzystujących rakiety
Ariane 4
, a także rywalizując z NASA w bezzałogowej eksploracji kosmosu. Wysiłki zostały skoncentrowane na realizacji tak ambitnych planów, jak program Aurora, którego celem jest wysłanie załogowej misji na Marsa przed rokiem 2030 oraz wysłanie flagowych misji do osiągnięcia tego celu. Od momentu ogłoszenia przez prezydenta
George Busha
planów skonstruowania i wysłania załogowego pojazdu badawczego,
Orion
(zaplanowano kolejno: wznowienie lotów na
Księżyc
, a następnie lot na Marsa przed 2030 rokiem), priorytety dwóch głównych agencji kosmicznych pokrywają się. W realizacji programu ESA połączyła swoje siły wraz z Rosją, a termin startu ich wspólnego projektu
Kliper
, będącego odpowiednikiem amerykańskiego ZPB ma nastąpić w roku
2011
- na wiele lat przed startem amerykańskiego konkurenta.
Inne kraje są również w stanie dołączyć do rywalizacji w eksploracji kosmosu - w największym stopniu
Japonia
,
Chiny
oraz
Indie
. Pomimo tego że środki finansowe
chińskiego programu kosmicznego
nie są porównywalne do funduszy agencji ESA czy NASA, to zakończone pełnym sukcesem loty załogowe chińskiego
kosmonauty
w misjach
Shenzhou 5
i
Shenzhou 6
oraz planowana budowa
stacji orbitalnej
, ujawniły wielki potencjał Chińskiej Republiki Ludowej w tej dziedzinie.
Komercyjny wyścig kosmiczny
Na początku XXI stulecia pojawiła się możliwość zaistnienia nowego wyścigu kosmicznego - między firmami z sektora prywatnego. Wysiłki podejmowane w kwestii uruchomienia
komercyjnych wycieczek
na orbitę osiągnęły moment kulminacyjny
28 kwietnia
2001
roku wraz z lotem
Dennisa Tito
, pierwszej osoby opłacającej swój pobyt w przestrzeni kosmicznej, na pokładzie rosyjskiego
Sojuza TM-32
do
Międzynarodowej Stacji Kosmicznej
. Ufundowanie
Nagrody X Ansari
znacząco wpłynęło na tempo wprowadzenia prywatnych firm do przemysłu kosmicznego, co przełożyło się w
2004
roku na informację od Brytyjczyka
Richard Bransona
o założeniu firmy Virgin Galactic, korzystającej z technologii
SpaceShipOne
do wyniesienia kosmicznych turystów na orbitę po roku
2008
.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ F.I. III Ordway, M.R. Sharpe, The Rocket Team, Thomas Y. Crowell, Nowy Jork 1979, s. 251-251
- ↑ Bezpośrednio po wystrzeleniu kierownictwo nad projektem Vanguard zostało przekazane przez NRL agencji NASA.
- ↑ Związek Radziecki podjął wcześniejsze próby spotkania na orbicie
12 sierpnia
1962
roku. Jednak
Wostok 3
i
Wostok 4
zbliżyły się jedynie na odległość 5
km
od siebie, znajdując się ponadto na różnych płaszczyznach orbitalnych.
Źródła
- An Unfinished Life: John F. Kennedy, 1917-1963, Robert Dallek (2003).
- Arrows to the Moon: Avro's Engineers and the Space Race , Chris Gainor (2001).
- Fallen Astronauts: Heroes Who Died Reaching for the Moon, Colin Burgess, Kate Doolan, Bert Vis (2003).
- Light This Candle : The Life & Times of Alan Shepard--America's First Spaceman, Neal Thompson (2004).
- The New Columbia Encyclopedia, Col. Univ.Press (1975).
- The Right Stuff, Tom Wolfe (2001).
- Russia in Space: The Failed Frontier?, Brian Harvey (2001).
- The Soviet Space Race With Apollo, Asif A. Siddiqi (2003).
- Soyuz: A Universal Spacecraft, Rex Hall, David J. Shayler (2003).
- Space for Women: A History of Women With the Right Stuff, Pamela Freni (2002).
- Space Exploration, Carole Scott, Eyewitness Books, 1997
- Sputnik and the Soviet Space Challenge, Asif A. Siddiqi (2003).
- Stages to Saturn: A Technological History of the Apollo/Saturn Launch Vehicles, Roger E. Bilstein (2003).
- Yeager: An Autobiography, Chuck Yeager (1986).
Linki zewnętrzne
NASA
Pozostałe