Arsenał Królewski we Lwowie –
arsenał
we
Lwowie
, położony przy ul. Podwale 13 (
ukr.
вул. Підвальна, 13).
Historia arsenału
Arsenal został zbudowany w sąsiedztwie wschodniego odcinka murów obronnych z inicjatywy króla
Władysława IV Wazy
(stąd jego nazwa) oraz hetmana wielkiego koronnego
Stanisława Koniecpolskiego
. Powstanie arsenału było podyktowane potrzebami militarnymi w związku ze zbliżającą się wojną z Turcją – miał on być magazynem amunicji. Pracami kierował w latach 1638-1646 generał artylerii koronnej, inżynier-fortyfikator, topograf i komendant twierdzy lwowskiej w jednej osobie,
Paweł Grodzicki
.
W latach 1768-1770 w budynku arsenału więziono hajdamaków, przywódców ukraińskiego powstania tzw. Koliwszczyzny.
Po zajęciu Lwowa przez Austriaków w wyniku
pierwszego rozbioru Polski
i w następstwie
reform józefińskich
przeprowadzonych przez cesarza Austrii
Józefa II
w arsenale zamieszkali zakonnicy z likwidowanych zgromadzeń zakonnych.
W 1908 w budynku arsenału założono Archiwum Państwowe, gromadzące akta urzędowe zaboru austriackiego a później odrodzonej Polski. Archiwum z jednej strony gromadziło materiały wszystkich działów administracji państwowej i służyło urzędom, z drugiej obejmowało materiały odnoszące się do czasów nowszych.
Architektura arsenału
Budynek szczęśliwie ominęły zawieruchy dziejowe i dlatego przetrwał, praktycznie nie uszkodzony, do chwili obecnej. Składa się on z dwukondygnacyjnego budynku głównego i dwóch krótkich skrzydeł bocznych, tworzących dziedziniec oddzielony od ulicy murem.
Wytworna architektura budowli, wzniesionej z
ciosów kamiennych
i z
cegły
w stylu
barokwym
, nawiązywała do stylu wazowskiego, charakterystycznego dla rezydencji królewskich i magnackich XVII w. jak
Zamek Królewski w Warszawie
,
Pałac Biskupów Krakowskich w Kielcach
czy
pałac Koniecpolskiego w Podhorcach
.
Najcenniejszym architektonicznie elementem budowli jest trzykondygnacyjna fasada południowa, której przywrócono reprezentacyjny wygląd w trakcie
restauracji
w 1954. Na jej parterze jest ulokowana arkadowa brama wjazdowa z
portalem
zdobionym blokami kamiennymi i lufami dwóch kamiennych armat. Pierwsze piętro stanowi otwarta
loggia
arkadowa z balustradami i pilastrami na filarach międzyarkadowych a drugie – barokowy fronton ze wspartym na konsolach balkonem, zdobny w
pinakle
i spływy
wolutowe
. Fasadę zdobił kiedyś herb Wazów (Snopki) – usunięty przez władze komunistyczne po 1945.
Budynek posiada też drugi ozdobny portal na dziedzińcu, ujęty boniowanymi pilastrami, belkowaniem z fryzem tryglifowym oraz rozbudowanymi spływami wolutowymi z motywami małżowinowo-chrząstkowymi. Portal był zwieńczony niegdyś metalową figurą św. Michała Archanioła walczącego z diabłem, pochodzącą z 1639 i znajdującą się obecnie w Arsenale Miejskim.
W budynku Arsenału Królewskiego mieści się obecnie obwodowe muzeum historyczne.
Na placyku przed Arsenałem Królewskim odsłonięto zachowane fragmenty przyziemia dawnych zewnętrznych obwarowań miejskich, tzw. muru niskiego i jednej z baszt. W 1977 ustawiono na nim również pomnik
Iwana Fedorowa
, pierwszego drukarza ksiąg cyrylicą we Lwowie.
Bibliografia
- Ryszard Chanas, Janusz Czerwiński, Lwów, Przewodnik turystyczny, wyd. Ossolineum 1992, Wrocław,
- Bartłomiej Kaczorowski, Zabytki starego Lwowa, wyd. Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1990,
- Aleksander Medyński, Lwów. Przewodnik dla zwiedzających miasto, wyd. nakładem autora, Lwów 1937
- Przemysław Włodek, Adam Kulewski, Lwów. Przewodnik. Oficyna Wydawnicza ”Rewasz” 2006, Pruszków,
- Grzegorz Rąkowski, LWÓW. Przewodnik krajoznawczo-historyczny po Ukrainie Zachodniej. Część IV, wyd. Oficyna Wydawnicza „Rewasz” 2008, Pruszków,