Bajbars (właściwie: Al-Malik Az-Zahir Rukn ad-Din Bajbars al-Bundukdari) ( arab. - ‬‬الظاهر‭ ‬ركن‭ ‬الدين‭ ‬بيبرس‭ ‬البندقداريالملك) (ur. ok. 1223 - zm. 30 czerwca 1277 w Damaszku ) – sułtan z dynastii Mameluków , panujący w latach 1260 - 1277 .

Bajbars urodził się wśród Kipczaków koczujących na nadczarnomorskich stepach i w roku 1241 dostał się do niewoli kiedy jego plemię uciekając przed Mongołami zostało zaatakowane przez anatolijskich Turkmenów . Kupił go niejaki Ajdidżin al-Bundukdar, mameluk sułtana z dynastii Ajjubidów As-Saliha Ajjuba ( 1240 - 1249 ), który wkrótce popadł w niełaskę, tak że Bajbars trafił bezpośrednio na dwór sułtana, gdzie zaczął robić szybką karierę. W roku 1250 Bajbars wziął udział w spisku mameluków, który obalił ostatniego sułtana z dynastii Ajjubidów, Turan Szaha ( 1249 - 1250 ), i wyniósł do władzy Ajbaka ( 1250 - 1257 ). W roku 1254 w związku z wewnętrznymi walkami pośród mameluków musiał uciekać do Syrii , gdzie szybko stał się przywódcą wygnańców przeciwnych Ajbakowi. Jednak ich dwukrotne próby podboju Egiptu w latach 1257 i 1258 zakończyły się klęską. W związku z najazdem mongolskim na Syrię Bajbars w roku 1260 porozumiał się z następcą Ajbaka, Kutuzem ( 1259 - 1260 ), i 3 września 1260 roku pokonali oni armię mongolską w bitwie pod Ajn Dżalut . Kiedy jednak Kutuz nie oddał Bajbarsowi wcześniej obiecanego Aleppo ten zawiązał spisek i 24 października 1260 roku zamordował go, a następnie objął sułtanat.

Wykorzystując obalenie kalifatu Abbasydów przez Mongołów Bajbars w roku 1261 ustanowił marionetkowego kalifa w Kairze w osobie niejakiego Al-Mustansira, podobno wywodzącego się od Abbasydów. Kalifat ten miał trwać przez cały okres panowania Mameluków, którzy czerpali polityczne korzyści z bycia protektorami nominalnej głowy islamu , chociaż nie uznawała go większość państw muzułmańskich. Dla zabezpieczenia się przed mongolskimi Ilchanidami Bajbars w roku 1263 zawarł sojusz z nawróconym na islam chanem Złotej Ordy Berke ( 1257 - 1267 ). W latach 1263 - 1271 podjął on szereg wypraw na państwa krzyżowców - w roku 1263 zdobył Nazaret , w roku 1266 twierdzę templariuszy Safed , w roku 1268 Antiochię , co zakończyło historię księstwa Antiochii , a w roku 1271 najpotężniejszy z zamków krzyżowców, należący do joannitów Krak des Chevaliers . W roku 1272 Bajbars zawarł jednak rozejm z Boemundem VI , co było spowodowane przybyciem do Ziemi Świętej wojsk angielskiego księcia Edwarda I , który z trudem uniknął śmierci na skutek zamachu prawdopodobnie inspirowanego przez Bajbarsa. Armia Edwarda była jednak zbyt mała żeby zmienić ogólny stosunek sił i ostatecznie powrócił on do Anglii. W roku 1277 Bajbars wyprawił się do Anatolii, chcąc wywołać tam powstanie przeciwko Ilchanidom, jednak miejscowi Seldżucy z Sułtanatu Rum nie poparli go. Zmarł po powrocie z Anatolii w Damaszku, 30 czerwca 1277 roku.

Oprócz działań na polu wojny i dyplomacji Bajbars dbał także bardzo o gospodarkę swojego państwa, odbudowując i budując nowe drogi i budynki użyteczności publicznej w spustoszonym wojnami kraju. Jego zwycięstwa nad Mongołami i Krzyżowcami oraz sprawne rządy przyniosły mu wielką popularność. Bajbars jest bohaterem romansu rycerskiego Sirat Malik az-Zahir (Żywot Malika az-Zahira), bardzo popularnego w świecie arabskim.

Bibliografia