Geografia – nauka przyrodnicza i społeczna zajmująca się badaniem powierzchni Ziemi ( przestrzeni geograficznej ), jej zróżnicowaniem przestrzennym pod względem przyrodniczym i społeczno-gospodarczym, a także powiązaniami pomiędzy środowiskiem przyrodniczym a działalnością społeczeństw ludzkich. Nazwa geografia (gr. Γεωγραφία) pochodzi od słów γῆ geos – "ziemia" i γράφω grapho – "piszę". Za twórcę terminu uważa się Eratostenesa z Cyreny . Ze względu na różnorodność przedmiotu geografii i urozmaiconej metodologii częste są dyskusje wokół jej definicji oraz zakresu badawczego; proponuje się używanie w miejsce dotychczasowej nazwy "geografia" terminu "nauki geograficzne"^[1].

Definicja według S. Leszczyckiego : Geografia jest nauką o przestrzennym zróżnicowaniu struktur fizyczno-geograficznych i społeczno-ekonomiczno-geograficznych i ich wzajemnym powiązaniu.

Przedmiot badań

Przedmiotem badań geografii jest środowisko geograficzne obejmujące zarówno przyrodę, jak i gospodarkę. Geografia ma więc dwa przedmioty badań: środowisko naturalne oraz człowieka i jego działalność. Jest więc nauką dualistyczną.

Miejsce w systemie nauk

Ze względu na swój dualizm (podwójny przedmiot badań) geografia należy zarówno do nauk przyrodniczych (geografia fizyczna) oraz do nauk społeczno - ekonomicznych (geografia społeczno-ekonomiczna); równocześnie poszczególne działy geografii fizycznej i społeczno-ekonomicznej wykazują ścisłe związki z innymi pokrewnymi gałęziami wiedzy. Działy geografii fizycznej wiążą się z naukami przyrodniczymi: geomorfologia z geologią i fizyką , klimatologia z fizyką, hydrografia z hydrologią i chemią , glacjologia z fizyką, geografia gleb z gleboznawstwem i biologią itd. Podobnie działy geografii społeczno-ekonomicznej wykazują powiązania z naukami społeczymi i ekonomicznymi, i tak np.: geografia osadnictwa z historią i urbanistyką , geografia ludności z demografią i statystyką itp. Geografia jest nauką syntetyzującą, problemową; w ujęciu przedmiotowym jest monotematyczna (formułująca prawidłowości na podstawie powtarzalności zjawisk) w ujęciu regionalnym jest idiograficzna (dająca opis przestrzenny zjawisk).

Metody badań

Podstawą tej nauki jest badanie przestrzennych zależności, a najczęściej stosowanym narzędziem jest mapa .

• opisowe – przeglądowy opis cech miejsca i ludności go zamieszkującej,
• analityczne – odpowiedź na pytanie, dlaczego jakieś zjawiska występują na danym obszarze.

Działy geografii

Podstawowe działy geografii

Mapa Ziemi

1. Geografia fizyczna zajmująca się środowiskiem przyrodniczym , jego cechami, przestrzennym zróżnicowaniem tych cech oraz zjawiskami je kształtującymi. W skład geografii fizycznej wchodzą:

• biogeografia
• geoekologia
• geomorfologia
• hydrologia
  • limnologia
  • potamologia
  • oceanologia
  • oceanografia
  • glacjologia
• klimatologia
  • fenologia
• meteorologia
  • biometeorologia
  • synoptyka
• pedogeografia

2. Geografia społeczno-ekonomiczna ( geografia człowieka , antropogeografia ) zajmująca się wszelkimi aspektami działalności człowieka , przestrzennymi strukturami życia społecznego i gospodarczego oraz poszczególnych działów gospodarki. W dziale geografii społeczno-ekonomicznej wyróżnia się:

• geografia historyczna
• geografia komunikacji
  • geografia łączności
  • geografia transportu
• geografia kultury
• geografia ludności ( demografia )
• geografia osadnictwa
• geografia polityczna
• geografia przemysłu
• geografia religii
• geografia rolnictwa
• geografia społeczna
• geografia turyzmu
• geografia usług

3. Geografia regionalna zajmująca się kompleksowym opisem środowiska geograficznego regionów.

Nauki pomocnicze

• Kartografia
• Geodezja
• Geopolityka
• Geoinformacja i geoinformatyka
• Astronomia

Historia geografii

Greccy uczeni jako pierwsi zajmowali się geografią jako nauką i filozofią. Największy wkład wnieśli Tales z Miletu , Herodot , Eratostenes , Arystoteles , Strabon i Ptolemeusz . Rzymianie w czasie swoich podbojów rozwinęli sztukę rysowania map.

W średniowieczu do rozwoju tej dziedziny przyczynili się Arabowie (między innymi Al-Idrisi , Ibn Battuta czy Ibn Khaldun ), którzy przejęli dziedzictwo naukowe Greków i Rzymian, aktywnie je rozwijając. W tym samym czasie horyzont geograficzny rozszerzył Marco Polo . Wiek XV i XVI to epoka wielkich odkryć geograficznych. Napływ szczegółowych danych wymagał lepszych fundamentów teoretycznych oraz lepszych technik kartograficznych, czego wyrazem są Geographia generalis Vareniusa i mapa świata Merkatora .

W XVIII i XIX wieku geografia staje się oddzielną dziedziną nauki i zostaje wprowadzona do programów uniwersyteckich. W ciągu ostatnich dwustu lat nastąpił znaczny rozwój nauk geograficznych oraz stosowanych w nich metod i narzędzi badawczych.

W rozwoju geografii znaczącą rolę odegrały organizacje skupiajace badaczy i miłośników geografii np. brytyjskie Królewskie Towarzystwo Geograficzne czy amerykańskie Narodowe Towarzystwo Geograficzne a w Polsce Polskie Towarzystwo Geograficzne istniejące od 1918 roku.

Tradycje najstarszej katedry geografii w Polsce , która została założona w 1849 roku i była kierowana przez Wincentego Pola , kontynuuje Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie .

Przypisy

Zobacz też

• Historia geografii i odkryć geograficznych
• Geografowie:
  • polscy ,
  • na świecie ,
  • lista geografów
• Czasopisma geograficzne
• Państwa świata
• GIS
• GPS