Karl Friedrich May, Karol May (ur.
25 lutego
1842
w
Ernstthal
, zm.
30 marca
1912
w
Radebeul
pod
Dreznem
) – powieściopisarz
niemiecki
, znany głównie z
powieści przygodowych
o "
Dzikim Zachodzie
". Jeden z najpopularniejszych i najlepiej sprzedających się pisarzy w historii literatury niemieckiej.
Życie
Karol May pochodził z ubogiej rodziny
tkackiej
. Do piątego roku życia był
niewidomy
, odzyskał wzrok dzięki operacji. Początkowo pracował jako
nauczyciel
, jednak ze względu na popełnione
wykroczenia
został zwolniony z pracy. Po tym fakcie zszedł na złą drogę (hochsztaplerstwo). Popadał w konflikty z prawem, na skutek których kilka razy trafił do
więzienia
(głównie za drobne
kradzieże
). Właśnie w więzieniu odkrył swój talent pisarski. Po wyjściu na wolność (
1874
) podejmuje pierwsze poważniejsze próby literackie. W roku
1875
przybywa do
Drezna
i pracuje tam jako
redaktor
. W roku
1877
zostaje etatowym pisarzem. Na początku swojej drogi literackiej pisarz tworzył tzw. "powieści brukowe", ukrywając się pod
pseudonimami
, np. Capitain Ramon Diaz de la Escosura. Najbardziej znaną powieścią z tego wczesnego okresu twórczości jest "Leśna Różyczka". Pracując jeszcze w redakcji poznaje Emmę Pollmer, z którą bierze ślub w
1880
r. Pisarz mieszka najpierw w Hohenstein-Ernstthal, aż w roku
1883
r. przeprowadza się ponownie do Drezna. Przełom w jego karierze literackiej następuje w
1882
r. – wtedy to zaczyna opisywać przygody swoich bohaterów w egzotycznych krainach: na
Dzikim Zachodzie
i
Bliskim Wschodzie
. Sławę przynosi mu szczególnie seria powieści dziejących się na Dzikim Zachodzie, których najbardziej znanymi bohaterami byli
Winnetou
, szlachetny wódz
Apaczów
, i jego biały przyjaciel
Old Shatterhand
–
alter ego
pisarza. Ich sukces polega na tym, że fikcyjne wydarzenia zostały bardzo sugestywnie osadzone w geograficznych, obyczajowych i kulturowych realiach. Z postacią Old Shatterhanda pisarz niemal całkowicie się utożsamia – jako bohater swoich powieści pozuje do zdjęć, odpowiada na listy, na drzwiach swojego domu w Radebeul umieszcza wizytówkę "Karol May zwany Old Shatterhandem". Było to zapewne przejawem tęsknot, które przeżywał w celi więziennej, jak również odskocznią od ponurych lat dzieciństwa. Tak czy inaczej Karol May zyskuje sławę i popularność w Europie.
Na przełomie
XX wieku
, pisarz staje się ofiarą licznych
procesów
i dociekań prasowych. Odkrycie kryminalnych czynów w młodości jest powodem ataków krytyków literackich. Karol May musi walczyć przed sądami o swoje dobre imię, prawa autorskie i uznanie jego twórczości. Dużym wstrząsem jest również rozwód w
1903
r. z pierwszą żoną – Emmą. May nie pozostaje jednak długo sam - jeszcze w tym samym roku poślubia drugą żonę: Klarę Plöhn. Przeżyte zdarzenia i osobiste kłopoty, odbijają się na jego zdrowiu.
30 marca
1912
roku pisarz umiera nagle w swojej willi w Radebeul, zaledwie pięć dni po obchodach swoich 70-tych urodzin.
Większą część majątku pozostawił fundacji pod jego imieniem, która w
1928
r. otworzyła muzeum w Radebeul. W początkowej fazie pieczę nad fundacją sprawowała druga żona Maya – Klara.
Co ciekawe, May po raz pierwszy odwiedził
USA
dopiero w
1908
roku, już po napisaniu swoich dzieł dziejących się na Dzikim Zachodzie. Nieznajomość realiów miejsc akcji kompensował dobrym przygotowaniem teoretycznym, wielką fantazją i kreatywnością.
Ciekawostką jest również to, że May był ulubionym pisarzem przywódcy
III Rzeszy
–
Adolfa Hitlera
. Z tego też powodu książki pisarza nie były wydawane tuż po wojnie w
Polsce
, w Skandynawii i w
Niemczech
.
Chociaż utwory Karola Maya były wielokrotnie krytykowane jako mało ambitna literatura, to kolejne pokolenia czytelników wciąż, głównie ze względu na wartką
akcję
, egzotykę i humor, z zafascynowaniem poznają fantastyczne przygody bohaterów tych książek. Również humanitarne tendencje (dużą rolę odgrywa
chrześcijański
duch powieści) i poparcie uciskanych narodów (przede wszystkim
Indian
) gwarantują uniwersalność i zainteresowanie twórczością pisarza.
Książki Maya były tłumaczone na co najmniej 33 języki i wydane w łącznej ilości ponad 200 mln egzemplarzy. Same niemieckie wydania osiągnęły nakład 80 milionów. Karol May należy dzięki temu do grona najpopularniejszych i najlepiej sprzedających się pisarzy niemieckich do czasów obecnych.
Twórczość
Głównymi bohaterami powieści, których akcja toczy się na Dzikim Zachodzie, są
Old Shatterhand
oraz
Apacz
Winnetou
.
Do najbardziej znanych utworów tego cyklu należą:
-
Winnetou
(Winnetou, der Rote Gentleman 1893, w Polsce 1910)
- Old Surehand (Old Surehand 1894–1896, w Polsce 1910)
- Skarb w Srebrnym Jeziorze (Der Schatz im Silbersee 1894, w Polsce 1925)
- Szatan i Judasz (Satan und Ischariot)
- Boże Narodzenie (Weihnacht!)
- Czarny Mustang (Der schwarze Mustang)
- Upiór z Llano Estacado (Der Geist des Llano estakata)
-
Syn Łowcy Niedźwiedzi
- znany również pod tytułem:
Old Shatterhand
(Der Sohn des Bärenjägers)
Główni bohaterowie utworów o akcji toczącej się na Bliskim Wschodzie to Kara ben Nemzi oraz jego służący i przyjaciel Halef. Najbardziej popularne powieści z tej serii tworzą tzw. "Cykl arabski", będący ciągiem jednych przygód. Oto tytuły wchodzące w skład tego cyklu:
- Przez pustynię
- Przez dziki Kurdystan
- Z Bagdadu do Stambułu
- W wąwozach Bałkanów
- Przez krainę Skipetarów
- Szut
Inne cykle wschodnie to: "W kraju Mahdiego" (t. I-III) oraz "W kraju Srebrnego Lwa" (t. I-IV), na który składają się następujące tytuły (trzy pierwsze części polskiego wydania odpowiadają dwóm pierwszym tomom cyklu w oryginale):
- Lew krwawej zemsty
- W lochach Babilonu
- Twierdza w górach
- W kraju Srebrnego Lwa
- Skamieniała modlitwa
a także tworzące jedną całość:
- Most Śmierci
- W podziemiach Mekki (kontynuacja Most Śmierci, napisana przez Franza Kandolfa)
Inne utwory podróżniczo-przygodowe Karola Maya, to powieści rozgrywające się w Ameryce Południowej:
- Nad Rio de La Plata
- W Kordylierach
- Testament Inków
na Dalekim Wschodzie (Chiny):
- Błękitno-purpurowy Matuzalem
w Afryce:
Cykl Ród Rodrigandów (przeróbka wydawnictwa Karl May Verlag, oparta na słynnym zeszytowym brukowcu Maya pt. Leśna Różyczka). Serię wznowiono po raz pierwszy w Polsce powojennej (wersja skrócona) w latach
1988
-
1991
(
KAW
Szczecin
, seria: "Biblioteka Podróży, Przygody i Sensacji"). Oto tytuły:
- Tajemnica Miksteków; Rozbójnicy z Maladety (tom 1)
- Cyganie i przemytnicy; La Pendola (tom 2)
- Ku Mapimi; Pantera Południa (tom 3)
- W Hararze; Rapier i tomahawk (tom 4)
- Czarny Gerard; Benito Juarez (tom 5)
- Traper Sępi Dziób; Jego Królewska Mość (tom 6)
- Maskarada w Moguncji; Grobowiec Rodrigandów (tom 7)
- Klasztor della Barbara; Walka o Meksyk (tom 8)
- Zmierzch cesarza (tom 9)
Począwszy od 1910 r., aż do II wojny światowej Karol May był w Polsce bardzo popularny; postacie z jego powieści były powszechnie znanymi "idolami" młodzieży. W czasach Polski Ludowej ukazywały się tylko "Winnetou", "Old Surehand", "Skarb w Srebrnym Jeziorze" oraz "W Kordylierach". Dopiero w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych wydano w Polsce większość jego utworów – niestety, nowe tytuły tłumaczone były z niemieckich przeróbek Karl May Verlag, a przedwojenne wznowienia – skrócone. Wydawnictwami były przeważnie małe, prywatne spółki, przez co książki zawierały bardzo dużą liczbę błędów[]. Takie wydania bardzo wypaczyły obraz pisarza w Polsce, dlatego polscy fani Maya wciąż czekają na porządną edycję jego książek, opartą na autentycznych, pierwotnych tekstach.
Na motywach powieści Karola Maya stworzono (głównie w latach sześćdziesiątych) cykl filmów o przygodach Winnetou. Główne role grali w nich
Pierre Brice
jako Winnetou,
Lex Barker
jako Old Shatterhand oraz Stewart Granger jako Old Surehand.
Bibliografia
- Norbert Honsza, Wojciech Kunicki Karol May – anatomia sukcesu
Linki zewnętrzne
