Kryszna (
dewanagari
कृष्ण,
trl.
kṛṣṇa,
ang.
Krishna ) -
Bóg
w
hinduizmie
. W
Bhagawadgicie
opisany jest jako Najwyższa Istota i Najwyższy Bóg. Zgodnie z podobnymi interpretacjami, takimi jak
gaudija wisznuizm
(wisznuizm bengalski), a także wg najsłynniejszej purany Śrimad Bhagavatam jak również wg Brahma samhity, Kryszna jest źródłem wszystkich innych
inkarnacji
/zstąpień Boga. Podawana jest też informacja, że Kryszna jest ósmym
awatarem
Wisznu
.
Kryszna i związane z nim opowieści pojawiają się w wielu
filozoficznych
i
teologicznych
dziełach hinduizmu. Chociaż te opisy różnią się szczegółami, związanymi z daną tradycją, to zasadnicza charakterystyka jest zawsze taka sama. Opisuje ona boskie wcielenie (inkarnację),
pasterskie
dzieciństwo i młodość, a następnie bohaterskiego wojownika i nauczyciela. Ogromna popularność Kryszny w
Indiach
spowodowała, że także różne niehinduistyczne religie, pochodzące z Indii, znają to imię Boga.
Pochodzenie imienia
Imię „Kryszna” w
sanskrycie
oznacza "czarny" lub "ciemny", co odnosi się do przeważnie ciemnobłękitnego koloru jego skóry. Inne tłumaczenie znaczenia tego imienia (krsna) wywodzi się z połączenia dwóch członów: "krs" - znaczy przyciągać, a "na" jest sanskryckim korzeniem słowa "ananda" - szczęście. Stąd mamy tłumaczenie imienia Kryszna w tradycji
Gaudija wisznuizmu
jako "wszechatrakcyjny". Posągi (murti) i obrazy przedstawiają boga jako ciemnoskórego. Np.
Dźagannatha
, Kryszna jako Pan Świata (w Puri) przedstawiony jest z bratem i siostrą o znacznie jaśniejszej od niego skórze. Czasem jego imię jest tłumaczone jako „błękitnoczarny”, a nie „czarny” i jego kolor skóry jest opisany jako „kolor burzowej chmury”.
Zwolennicy awataru Wisznu podają podobne tłumaczenie, np.
Adi Śankara
twierdzi, że „Kryszna” jest 57. imieniem Wisznu i oznacza także: „istnienie wiedzy i błogosławieństwa”.
Kryszna znany jest także pod wieloma innymi imionami i tytułami.
Źródła historyczne
Jaśoda kąpie małego Krysznę (ilustrowany rękopis Bhagawatapurana ze wschodnich Indii).
Najwcześniejszym tekstem bezpośrednio opisującym Krysznę jako osobę jest
Mahabharata
, chociaż istnieje wiele odniesień do Jego Imion w najstarszych tekstach indyjskich takich jak
Rygweda
i inne
Wedy
. Teksty opisują go jako inkarnację Wisznu; jest w nich jednym z najważniejszych bohaterów
epickich
. Osiemnaście rozdziałów szóstej księgi (Bhiszma Parwa) w
Bhagawadgicie
zawiera radę daną przez Krysznę
Ardźunie
na polu bitwy. Kryszna opisany jest jako dorosły mężczyzna, chociaż istnieją odniesienia do jego wcześniejszych czynów. Hariwamsa - dodatek, później dołączony do tekstu, zawiera najstarszy szczegółowy opis dzieciństwa i młodości Kryszny.
Praktycznie każda z późniejszych
Puran
opisuje życiorys Kryszny lub przynajmniej najważniejsze fakty z życia. Podczas gdy Mahabharata i Hariwamsa uznane są za teksty święte przez wyznawców hinduizmu, dwie Purany (Bhagawatpurana i Wisznupurana), które zawierają najbardziej szczegółowy życiorys oraz nauki Kryszny, są uznawane za najświętsze. Około 1/4 Bhagawatpurany (głównie w dziesiątej księdze) poświęcona jest jego życiu i filozofii.
Najwcześniejsza prawdopodobna wzmianka o Krysznie jako bogu znajduje się w Ćhandogjopaniszad (około 900 r. p.n.e.). Nauczyciel Ghora Angirasa omawia tam naturę
duszy
z Kryszną, synem Dewaki.
Istnienie Kryszny potwierdzają też teksty
buddyjskie
i
dźinijskie
, które opisują jego życie w bardzo podobny sposób jak źródła hinduistyczne.
Innym dowodem na istnienie Kryszny (opisanego w Mahabharacie) są pieczęcie pochodzące z
Harappy
, na których pojawia się wielokrotnie imię Kryszny, jego przyjaciół i krewnych.
Panini
, około V wieku p.n.e., w swoim dziele Ashtadhyayi tłumaczy słowo "Vāsudevaka" jako Bhakta (wyznawca) Vāsudevy. Z kontekstu (w którym występuje też Ardźuna), wynika, iż Vāsudeva to Kryszna.
W IV wieku n.e.
Megastenes
grecki
ambasador
na dworze
Czandragupty Maurji
opisał, że lud Sourasenoi (Surasenowie), żyjący w regionie Mathury czcili
Heraklesa
. Podobieństwo cech Heraklesa i Kryszny wskazuje, że bóstwem tym był Kryszna.
W latach 180-165 p.n.e., grecki władca Agatokles z Baktrii wprowadził do obiegu
monety
z wizerunkiem Wasudewy, trzymającego
ćakrę
.
W I wieku p.n.e. Grek
Heliodor
wybudował w Besnagarze kolumnę z napisem ku czci Wasudewy „boga bogów”, pana Bagawaty, syna Diji.
Także z I wieku pn.e. pochodzą dowody na istnienie kultu Kryszny jako jednego z pięciu boskich herosów.
Od pierwszych wieków naszej ery wzmianki o Krysznie stają się bardzo liczne.
Życie Kryszny[1]
Życiorys bazuje na opisach z Mahabharaty, Hariwamsy, Bhagawata Purany i Wisznu Purany. Miejsce to północne Indie, przeważnie obecne
stany
:
Uttar Pradesh
,
Bihar
,
Haryana
,
Delhi
i
Gujarat
.
Inkarnacja
Zgodnie z Mahabharatą (Adi Parwa, Adiwansawatarana)
asurowie
na skutek powtarzających się klęsk w walkach z
dewami
i pozbawieni władzy i nieba zaczęli inkarnować się w ludzi z królewskich rodów. Jako wcieleni i źli z natury bogowie (w liczbie wielu tysięcy) zaczęli szerzyć na
Ziemi
śmierć i zniszczenie. Ludzie zwrócili się z prośbą do
Brahmy
, który nakazał wszystkim pozostałym bogom, żeby sami inkarnowali się w ludzi, aby pokonać złych asurów. Także Wisznu zgodził się inkarnować.
Narodziny
Zgodnie z najnowszymi obliczeniami narodziny Kryszny miały miejsce około 3228 p.n.e. [2]. Miejsce narodzin znane jest obecnie jako
Krishnajanmabhoomi
(wznosi się tam świątynia). Kryszna urodził się w rodzinie królewskiej w
Mathurze
jako ósmy syn księżniczki Dewaki i jej męża Wasudewy.
Mathura była stolicą blisko spokrewnionych rodów Wriśni, Andhaka i Bhodża, znanych pod wspólną nazwą Jadawa (po słynnym przodku Jadu) lub Surasena.
Rodzice Kryszny pochodzili z tych rodów. Brat Dewaki - król Kansa doszedł do władzy wtrącając do więzienia swojego ojca - króla Ugrasenę. Przerażony proroctwem, że zostanie zabity przez ósmego syna Dewaki, zamknął ją i jej męża w więzieniu planując, że będzie zabijał wszystkie ich dzieci po urodzeniu. Po zabiciu pierwszych sześciu dzieci i rzekomym
poronieniu
przez Dewaki siódmego, królowi nie udało się zabić Kryszny, który zaraz po urodzeniu został przekazany opiekunom (
Jaśoda
i Nanda) w Gokuli. Siódme dziecko Dewanaki - syn
Balarama
zostało cudownie przeniesione do łona pierwszej żony Wasudewy - Rohini. Podobnie przeniesiona została córka
Subhadra
, urodzona znacznie później niż Balarama i Kryszna.
Dzieciństwo i młodość
Nanda był przywódcą wspólnoty pasterzy
krów
i przeniósł się do
Vrindavanu
. Król Kansa dowiedział się od bogini Jogaindry o uratowaniu Kryszny i wysyłał
demony
, aby zabiły chłopca. Zginęły one wszystkie z rąk Kryszny i Balaramy. Wydarzenia z tym związane są popularnym tematem opowiadań o Krysznie, podobnie jak jego zabawy z pasterkami (
gopi
), w tym z
Radhą
, znaną później jako
rasa lila
.
Kryszna i Radha (obraz indyjski z XVIII wieku)
Książę
Kryszna jako młodzieniec wrócił do Mathury, pokonał i zabił swojego wuja Kansę. Okazało się, że sam Kansa usiłując zapobiec spełnieniu się przepowiedni, pomógł się jej spełnić (samospełniająca przepowiednia). Kryszna uczynił Ugrasenę królem Jadawów, a sam został głównym księciem. Zaprzyjaźnił się z Ardźuną i innymi książętami Pandawami z królestwa
Kuru
(swoimi kuzynami z drugiego brzegu rzeki
Jamuny
. Później przeniósł się wraz z innymi Jadawami do miasta
Dwaraka
(w dzisiejszym Gujaracie). Ożenił się z
Rukmini
, córką króla Biśmaki z Widarbhy. Kryszna miał 16108 żon, z których najbardziej znane to Satjabhama i Dżambawati.
Wojna Kurukszetra
Kryszna był spokrewniony z przywódcami obu zwaśnionych stron: Pandawów i Kaurawów. Z tego powodu zapytał obu, czy chcą jego samego czy tylko jego wojsko. Ponieważ Kaurawowie wybrali wojsko, Kryszna sprzymierzył się z Pandawami. Zgodził się powozić
rydwanem
w bitwie u boku Ardźuny. Bhagawadgita zawiera ponadczasowe nauki filozoficzne i teologiczne, jakich Kryszna udzielił Ardźunie przed bitwą.
Późniejsze lata
Po zakończeniu wojny Kryszna mieszkał w Dwarace przez 36 lat. Potem nastąpiło tragiczne wydarzenie: w czasie festiwalu wybuchły między Jadawami zamieszki, które doprowadziły do prawie całkowitego wymordowania rodu. W obliczu tej tragedii brat Kryszny, Balarama, postanowił umrzeć, czyli porzucić ziemskie ciało za pomocą
jogi
. Po śmierci brata Kryszna udał się do lasu, aby
medytować
pod drzewem. Pewien myśliwy pomyłkowo uznał stopę Kryszny za część ciała
jelenia
i ugodził Krysznę strzałą raniąc go śmiertelnie. Mahabharata opisuje
wniebowstąpienie
Kryszny, który „całe niebo napełnił swoją chwałą” jako jednocześnie Stwórca i Niszczyciel
wszechświata
.
Kryszna grający na flecie (obraz indyjski z XVIII wieku)
Tradycja bhakti
Bhakti, czyli oddanie, nie ogranicza się w hinduizmie do jednego bóstwa, jednak Kryszna stał się Bogiem, którego kult cechuje się szczególnymi aspektami
dewocyjnymi
i
ekstatycznymi
.
Wyznawcy Kryszny wierzą w ideę
lila
, (czyli „boskiej zabawy”), jako zasady wszechświata. Lila Kryszny, nacechowane osobistą wzajemną miłością boga i wyznawców, przekraczającą bariery formalnego kultu, różnią się od czci oddawanej innym awatarom Wisznu.
Ruch bhakti (wyznawców Kryszny) pojawił się w południowych Indiach w
VII
-
IX wiekach
n.e. Najwcześniejsze dzieła napisali święci
alwarowie
w
języku tamilskim
(Divya Prabandham) a także popularne zbiory pieśni Tiruppavai.
Holi
- indyjskie święto wiosny (ludzie przebrani za Krysznę i Radhę)
Rozprzestrzenianie się ruchu Kryszna-bhakti
Ruch bhaktów szybko rozprzestrzenił się na północ Indii i w
XII wieku
powstało we wschodnich Indiach jedno z najważniejszych dzieł literackich tego ruchu:
Gita Gowinda
(napisane w sanskrycie). Opisuje ono miłość Kryszny i jednej z gopi -
Radhy
(od tej pory motyw tej miłości stał się nieodłącznym elementem kultu Kryszny). Wśród wyznawców z północnych Indii popularne stały się pieśni
Mira Bai
i Surdas sławiące Krysznę.
W
XI wieku
i później powstały w północnych Indiach pierwsze szkoły teologiczne ruchu:
Nimbarka
,
Wallabha
i
Ćajtanja Mahaprabhu
. Tradycja Ćajtanja (
gaudija wisznuizm
), uznaje Krysznę za najwyższego Boga, a nie za awatar Wisznu (wręcz przeciwnie - to Wisznu ma być awatarem Kryszny).
Współczesny ruch Kryszna-bhakti
Od
1966
kult Kryszny rozprzestrzenił się z Indii do wielu krajów świata i obecnie jest praktykowany w
Europie
, obu
Amerykach
,
Afryce
i
Rosji
. Głównym propagatorem jest
Międzynarodowe Towarzystwo Świadomości Kryszny
(
ang.
International Society for Krishna Consciousness, w skrócie ISKCON). Jego rozwój na zachodzie zapoczątkował
Bhaktivedanta Swami
, który za namową swojego
guru
(
Bhaktisiddhanta Sarasvati Thakura
), zaczął pisać o Krysznie w języku angielskim i rozprzestrzenił filozofię
wisznuicką
w świecie.
Kryszna w innych religiach
Dźinizm
Kryszna otaczany jest w
dźinizmie
czcią jako jeden z 63 bohaterów Szalakapurszas. Odradza się on w każdym nowym cyklu, który zabija Prati-vasudevę, aby ocalić świat. Jednak za to zabójstwo sprzeczne z etyką dźinijską, Kryszna musi odpokutować w
piekle
, skąd po zakończeniu kary wychodzi, aby zostać jednym z boskich
Tirthankara
.
Buddyzm
Buddyzm
niewiele uwagi poświęca Krysznie. Pojawia się on jako książę w Ghata Jataka, który razem z braćmi pojmał Dwarakę.
Bahá'í
Wyznawcy
bahaizmu
wierzą, że Kryszna jest „manifestacją Boga” lub jednym z
proroków
, którzy stopniowo objawiają Boga ludzkości. [3]
Kryszna został ubóstwiony przez
Aleistera Crowleya
i ogłoszony świętym w księdze XV „
Ecclesia Gnostica Catholica
”.
Bibliografia
- The Srimad Bhagavatam, tłumaczenie: Bhaktivedanta Swami Prabhupada, 1988, Bhaktivedanta Book Trust
- The Jataka or Stories of the Buddha's Former Births, pod red. E. B. Cowell, 1895
- Życiorys
"Yahoo! India News, Thu, Sep 16, 2004: Top Stories, Friday September 10, 8:41 AM, Chronicling Krishna's life - to the last second, by Ashish Mehta, Indo-Asian News Service"
Przypisy
- ↑ Na podstawie:
"Yahoo! India News, Thu, Sep 16, 2004: Top Stories, Friday September 10, 8:41 AM, Chronicling Krishna's life - to the last second, by Ashish Mehta, Indo-Asian News Service"
- ↑
Welcome to Dal Sabzi for Aatman : Lord Krishna
- ↑ John Esslemont,1980 Bahá'u'lláh and the New Era , Bahá'í Publishing Trust, Wilmette, Illinois, USA
Zobacz też
Linki zewnętrzne