Jeden z baraków w Mauthausen z kamieniami zostawionymi przez odwiedzających to miejsce żydów dla pamięci wymordowanych.
Więźniowie obozu Mauthausen-Gusen bezpośrednio po jego wyzwoleniu
Konzentrationslager Mauthausen (od lata
1940
pod nazwą KL Mauthausen-Gusen) –
niemiecki obóz
koncentracyjny
usytuowany w miasteczku
Mauthausen
, ok. 20 km od
Linzu
w
Austrii
. Został założony po wcieleniu (
Anschluss
)
Austrii
do
Niemiec
. Istniał w latach
1938
-
1945
.
Historia Obozu
KL Mauthausen został założony w sierpniu
1938
r. w pobliżu największego austriackiego kamieniołomu granitu (Wiener Graben). Obóz był wzorowany na modelowym KL
Dachau
i służył aż do końca
1940
r. za miejsce kaźni przede wszystkim niemieckich i austriackich socjalistów, komunistów, homoseksualistów, potencjalnej lub faktycznej opozycji względem
nazizmu
oraz polskiej inteligencji. Był to pierwszy obóz założony poza międzywojennymi granicami Niemiec.
Komendantem był z początku
Albert Sauer
, a już od 17 lutego 1939 i do końca wojny
Franz Ziereis
.
W grudniu
1939
zapadła decyzja o założeniu obozu w
Gusen
, przy zakładach zbrojeniowych. Wiosną 1940 miała miejsce rozbudowa obozu o usytuowany w odległości 4,5 km od Mauthausen podobóz Gusen, ponieważ ujęto go w planie niszczenia polskiej inteligencji w ramach akcji
Intelligenzaktion
[1]. Uruchomiono go 25 maja 1940. Natomiast 9 marca w pobliżu zaczął funkcjonować kolejny podobóz Gusen II, a od 1944 Gusen III w Lungitz. Latem
1940
r. Gusen i Mauthausen zostały połączone wspólną administracją i kierownictwem.
We wrześniu
1944
r. otwarto w Mauthausen obóz kobiecy, do którego przysłano wiele kobiet z
Ravensbrück
,
Bergen-Belsen
,
Gross Rosen
i z
Buchenwaldu
.
Wiosną
1945
r. w Mauthausen przebywało wielu więźniów ewakuowanych z
Auschwitz-Birkenau
(
marsze śmierci
). Pod koniec kwietnia
1945
, przy zbliżającym się froncie, część
SS
-manów opuściła obóz.
5 maja
1945
dokładnie o godzinie 17.00 na teren obozu wkroczyła armia amerykańska. Był to ostatni wyzwolony duży obóz koncentracyjny. Więźniowie i wyzwoliciele dokonali samosądu na złapanych strażnikach SS, których ciała zostały spalone w grobach masowych na oczach lokalnej ludności, przymuszonej niezależnie od wieku do oglądania spalania.
Komercyjny wymiar funkcjonowania obozu
W ciągu II wojny światowej wiele podobozów przynależało do KL Mauthausen-Gusen. Więźniowie byli w nich wykorzystywani do pracy niewolniczej na rzecz niemieckiego przemysłu zbrojeniowego. Z pracy niewolniczej więźniów korzystał szereg niemieckich i austriackich firm zbrojeniowych jak:
Messerschmitt
GmbH,
Heinkel
,
Bayer
, Steyr, Accumulatoren-Fabrik AFA, Österreichische Sauerwerks i inne. W 1945 r. KL liczył 56 podobozów. Niektóre z nich słynęły z wyjątkowo wyczerpującej pracy, na przykład "Bergkristall-Bau" (Gusen II), polegający na tworzeniu podziemnych fabryk zbrojeniowych.
Niemieckie i austriackie firmy korzystające z niewolniczej pracy w Mauthausen-Gusen |
---|
DEST cartel |
Accumulatoren-Fabrik AFA (główny niemiecki producent baterii do niemieckich okrętów
U-Boot
) |
Bayer
(główny niemiecki producent art. medycznych i lekarstw) |
Deutsche Bergwerks- und Hüttenbau |
Linz
-siedziba Eisenwerke Oberdonau (główny dostawca stali dla niemieckich czołgów Panzer[2]) |
Flugmotorenwerke Ostmark (producent silników lotniczych) |
Otto Eberhard Patronenfabrik (fabryka amunicji) |
Heinkel
and
Messerschmitt
(fabryka samolotów a także rakiet
V-2
) |
Hofherr und Schrenz |
Lederkopfwerke Bollomark |
Teufel UJJ |
Österreichische Sauerwerks (producent broni) |
PUCH (pojazdy) |
Rax-Werke (maszyny i rakiety V-2) |
Steyr (fabryka broni) |
Steyr-Daimler-Puch
cartel (broń i pojazdy) |
Universale Hoch und Tiefbau (konstrukcje tuneli Loibl Pass) |
Więźniowie i ofiary
Tabela pokazująca procentowy podział ocalałych więźniów z obozów Gusen I, II i III uwzględniając narodowość: 8471
Polaków
, 8258 jeńców sowieckich, 1183
Niemców
i Austriaków, 875
Włochów
, 864 Jugosłowian, 831 Hiszpanów, 286 Czechów, 173 Węgrów, 163 Francuzów, 119 Greków oraz 169 osób innych narodowości
Ciała usuwane przez niemieckich cywilów w celu spalenia w krematorium w obozie Mauthausen-Gusen po jego wyzwoleniu
KL Mauthausen-Gusen należał do najcięższych obozów
III Rzeszy
. Według zeznań świadków (dla porównania) ludzie, którzy przyjeżdżali do tego obozu z Oświęcimia
Auschwitz-Birkenau
umierali w niedługim czasie, a ci, którym udawało się przeżyć zgodnie twierdzili, że byliby gotowi wracać do Oświęcimia na kolanach. Warunki w obozie zaczęły się poprawiać w
1943
m.in. dzięki cofnięciu limitu na rozmiar i liczbę paczek żywnościowych oraz niepowodzeniom Niemiec na frontach II wojny światowej, nadal jednak były gorsze niż w Oświęcimiu, także w latach poprzedzających.
Z początku jego więźniami byli prawie wyłącznie niemieccy i austriaccy socjaliści, komuniści, antyfaszyści i homoseksualiści.
Począwszy od wiosny
1940
r. miał miejsce duży napływ więźniów z Polski, głównie ludzie ze środowisk inteligenckich (m.in. ks. kapelan
Józef Mamica
), ponieważ podobóz Gusen ujęto w planie niszczenia polskiej inteligencji w ramach akcji
Intelligenzaktion
. SS-mani nadzorujący budowę tego obozu w Gusen nazywali go "Vernichtungslager fur die polnische Intelligenz" - obóz zagłady dla polskiej inteligencji[1]. W 1940 wśród więźniów Gusen przeważali Polacy, którzy stanowili 97% ogółu więźniów. Do końca funkcjonowania tego obozu Polacy stanowili większość tego podobozu. W obozie tym umieszczono także wielu
powstańców warszawskich
.
Śmiertelność wśród więźniów wzrastała, co spowodowało zainstalowanie
krematoriów
już w styczniu
1941
r. W lutym
1942
r. przeprowadzono pierwsze zagazowanie więźniów, były to próby na jeńcach sowieckich. W drugiej połowie
1941
r. miał miejsce napływ dużej liczby
jeńców sowieckich
. Wśród wielu narodowości były również duże grupy
Węgrów
i
Holendrów
.
KL Mauthausen był również jednym z miejsc
zagłady
austriackich Żydów.
Więźniowie pracowali w morderczych warunkach w kamieniołomie lub w okolicznych fabrykach, głównie zakładach zbrojeniowych. Szczególnie trudne były roboty przy konstrukcji fabryk podziemnych. Śmierć więźniów wynikała również z systemu terroru wewnątrz obozowego, złych warunków bytowych, chorób i epidemii, a także eksperymentów medycznych i pseudomedycznych. Regularnie zdarzały się również masowe egzekucje, przez rozstrzelanie bądź zagazowanie, również w specjalnych ciężarówkach. Więźniowie tworzyli w ramach obozu ruch oporu.
Szczególnie ostatnie miesiące przed wyzwoleniem były dla więźniów wyjątkowo dotkliwe, co wiązało się z trudnościami Niemiec w kwestiach zaopatrzeniowych.
Przez obóz przeszło 335 000 więźniów, z czego – wedle bardzo zróżnicowanych szacunków – zmarło od 71 000 do 122 000.
Zobacz
biogramy więźniów
.
Dzieje powojenne
Jeszcze w
1945
r. Sowieci zaczęli demontaż części konstrukcji obozowych, w szczególności podziemne elementy Gusen, które sukcesywnie wysyłali do
Związku Radzieckiego
. Tunele zostały wysadzone. W latach 1961-1965 powstało Muzeum KL Gusen z inicjatywy b. więźniów.
Zobacz też
Bibliografia
- Carpi Aldo "Dziennik z Gusen", Wydawnictwo Replika, Poznań 2009
- Stanisław Dobosiewicz, "Mauthausen-Gusen obóz zagłady", Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1979,
- Stanisław Dobosiewicz Mauthausen-Gusen. Samoobrona i konspiracja, Warszawa 1980,
- Stanisław Dobosiewicz Mauthausen-Gusen. Poezja i pieśń więźniów, Warszawa 1983,
- Stanisław Dobosiewicz "Mauthausen-Gusen w obronie życia i ludzkiej godności", Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2000,
- Praca zbiorowa "Człowiek człowiekowi... Niszczenie polskiej inteligencji w latach 1939-1945 KL Mauthausen/Gusen" Rada Ochrony Pamięci iWalk i Męczeństwa, Warszawa 2009,
-
Stanisław Grzesiuk
:
Pięć lat kacetu
, Warszawa 1982,
- Józef Iwiński: "Walka o życie i godność ludzką w obozie koncentracyjnym Gusen w latach 1940-1942", Warszawa 1989,
- Orski Marek: "Ostatnie dni obozu Mauthausen-Gusen", Gdańsk 2005,
- Wantuła Andrzej: Z doliny cienia śmierci, London 1947
- Wardzyńska Maria: Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion, Monografie IPN, Warszawa 2009
- Feliks Załachowski "Gusen - obóz śmierci", Poznań 1946,
Wykaz pełnej bibliografii dla serii artykułów o niemieckich obozach w latach 1933-1945 został umieszczony na
osobnej stronie
.
Przypisy
Linki zewnętrzne